İNSAN HAKLARI DÜŞÜNCESİNİN HUKUKSAL VE
SİYASAL ALANA YANSIMASINDA VERGİNİN ETKİSİ
1.2.1. Magna Carta’nın Kabul Edilme Sebepleri
25
1.2.2. Magna Carta’nın Niteliği ve Önemi
26
1.3. PARLAMENTONUN DOĞUŞU
28
1.4. HAKLAR DİLEKÇESİ (THE PETITION OF RIGHT)
32
1.4.1. Haklar Dilekçesi’nin Kabul Edilme Nedenleri
32
1.4.2. Haklar Dilekçesi’nin Muhtevası ve Önemi
35
1.5.1. Devrimi Oluşturan Olaylar
36
1.5.2. Amerikan Devrimi’nin Önemi
45
1.6.1. Devrimin Nedenleri
46
1.6.2. Fransız Devrimi’nin ve İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi’nin Önemi
51
1.7. İNSAN HAKLARINI KORUMA YÖNTEMİ OLARAK DİRENME HAKKI KAPSAMINDA SİVİL İTAATSİZLİK NİTELİĞİNDEKİ VERGİ DİRENÇLERİ
53
1.7.1. Thoreau– Gandhi–Walker ve Süfrajetler
55
1.8. İNSAN HAKLARININ ULUSLARARASI ALANA GEÇİŞİ
57
1.8.1. İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşme ve Bireysel Başvuru
59
VERGİ KONULU BAŞVURULAR BAKIMINDAN
BİREYSEL BAŞVURU KABUL EDİLEBİLİRLİK KRİTERLERİ
2.1. MAHKEMENİN YETKİSİNE İLİŞKİN KABUL EDİLEBİLİRLİK KRİTERLERİ
62
2.1.1. Kişi Bakımından Yetki
63
2.1.1.1. Gerçek Kişilerin Bireysel Başvuru Yetkisi
65
2.1.1.1.1. Ceninin Başvuru Hakkı
66
2.1.1.1.2. Ölen Kişi Bakımından
67
2.1.1.2. Tüzel Kişilerin Bireysel Başvuru Yetkisi
70
2.1.1.2.1. Özel Hukuk Tüzel Kişileri
70
2.1.1.2.1.1. Şirketler
71
2.1.1.2.1.2. Dernekler
74
2.1.1.2.1.3. Siyasi Partiler
76
2.1.1.2.1.5. Belediye İktisadi Teşekkülleri
80
2.1.1.2.1.6. Özel Hukuk Tüzel kişiliğinin Sona Ermesi
81
2.1.1.2.2. Kamu Tüzel Kişilerinin Başvuru Ehliyetleri
83
2.1.1.3. Yabancıların Bireysel Başvuru Yetkisi
86
2.1.1.4. Mağdurluk Statüsü
88
2.1.1.4.2. Doğrudanlık
93
2.2.1.4.4. Potansiyel Mağdurluk
94
2.1.2. Yer Bakımından Yetki
96
2.1.3. Zaman Bakımından Yetki
97
2.1.4. Konu Bakımından Yetki
98
2.1.4.1. Bireysel Başvurunun Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Kapsamındaki Anayasal Hak ve Özgürlüklerle Sınırlı Tutulması
98
2.1.4.2. Bireysel Başvuruya Konu Edilemeyecek İşlemler
99
2.1.4.2.1. Yasama İşlemleri
99
2.1.4.2.2. Düzenleyici İdari İşlemler
100
2.1.4.2.3. Anayasa’nın Yargı Denetimi Dışında Bıraktığı İşlemler
104
2.1.4.2.4. Anayasa Mahkemesi Kararları
107
2.1.5. Başvuru Yollarının Tüketilmesi
107
2.1.5.1. İdari Başvuru Yolları
108
2.1.5.2. Kanun Yolu Kavramı
110
2.1.5.2.1. Bireysel Başvuru Açısından Tüketilmesi Gereken Yargısal Başvuru Yolları
111
2.1.5.3. Başvuru Yollarını Tüketme Kuralı Kapsamında Başvurucunun Özenli Davranmış Olması Gerekliliği
112
2.1.5.4. Tüketilmesi Gerekli Olmayan Başvuru Yolları: “Etkili ve Erişilebilir Olma Koşulu”
115
2.1.5.4.1. Tüketme Şartının İstisnaları
116
2.1.5.4.1.1. Makul Sürede Yargılama İhlalinin Söz Konusu Olduğu Durumlarında Tüketme Şartı
117
2.1.5.4.1.2. Yürütmenin Durdurulmasına İlişkin Talebin Kabul Edilmemesi Durumunda Tüketme Şartı
118
2.1.6. Açıkça Dayanaktan Yoksunluk
120
2.1.6.1. Kanun Yolu Şikâyetleri (Temyiz Merci Şikâyetleri)
121
2.1.6.2. Bir İhlalin Olmadığının Açık Olduğu Başvurular
124
2.1.6.3. Kanıtlanmamış Başvurular
125
2.1.6.4. Karmaşık ve Zorlama Başvurular
127
2.1.7. Anayasal Açıdan Önem Taşıma ve Önemli Bir Zararın Bulunması
127
2.1.8. Bireysel Başvuru Süresi
132
2.1.8.1. Bireysel Başvuru Süresinin Hesaplanması
133
2.1.8.1.1. Bireysel Başvuru Süresinin Başlangıcı
133
2.1.8.1.1.1. Kararın Taraflara Tebliğ Zorunluluğunun Bulunmadığı Durumlarda Sürenin Başlangıcı
135
2.1.8.1.1.2. Başvurucu Mazeretinin Başvuru Süresine Etkisi
135
2.1.8.1.2. Bireysel Başvuru Sürenin Sona Ermesi
136
2.1.9. Başvurunun Mükerrer Olmaması
137
2.1.10. Bireysel Başvuru Hakkının Kötüye Kullanılmaması
137
VERGİ YOLUYLA MÜDAHALE EDİLEBİLECEK
BİREYSEL BAŞVURU KONUSU HAK VE ÖZGÜRLÜKLER
3.1.1. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Anayasa’da Mülkiyet Hakkı
140
3.1.2. Mülkiyet Kavramı
143
3.1.2.1. Meşru Beklenti
146
3.1.2.1.1. Meşru Beklenti Kapsamında İyiniyetli ve Özenli Davranma
149
3.1.3. Mülkiyet Hakkına Yönelik Bir Müdahale Olup Olmadığının Belirlenmesi
150
3.1.4. Mülkiyet Hakkına Yönelik Müdahalenin Meşru Olup Olmadığının Değerlendirilmesi
153
3.1.4.1. Mülkiyet Hakkına Yönelik Müdahale Hukuka Uygun Olmalıdır
154
3.1.4.1.1. Hukukun İlgili Kişiler Açısından Erişilebilir ve Tatbikinde Kesin ve Öngörülebilir Olması
158
3.1.4.1.1.1. Anayasa’nın 73/4 Maddesi ile Cumhurbaşkanına Tanınan Yetki Bakımından Öngörülebilirlik
165
3.1.4.1.1.2. Anayasa’nın 167/2 Maddesi ile Cumhurbaşkanına Tanınan Yetki Bakımından Öngörülebilirlik
167
3.1.4.1.1.3. Sirküler ve Özelge (Mukteza) Bakımından Öngörülebilirlik
169
3.1.4.1.1.4. İçtihat İstikrarsızlığı ve Öngörülebilirlik
172
3.1.4.1.1.5. Geçmişe Etkili Düzenlemeler ve Öngörülebilirlik
178
3.1.4.1.1.6. Öngörülebilirlik Ölçütünün Vergi Mükelleflerinin Statüsüne Bağlı Olarak Değerlendirilmesi
188
3.1.4.2. Müdahalenin Kamu Yararı /Genel Yarara Uygun Olması
189
3.1.4.2.1. Kamu Yararını Belirlemede Takdir Marjı
193
3.1.4.3. Ölçülülük (Adil Denge Testi)
197
3.1.4.3.1. Ölçülülük (Adil Denge) Testinde Göz önünde Tutulan Hususlar
198
3.1.4.3.1.1. Müdahalenin Başvurucunun Malvarlığında Meydana Getirdiği Zararın Miktarı ve Zararın Karşılanması
198
3.1.4.3.1.2. Başvurucunun Özeni ve Sorumluluklarını Yerine Getirmesi
203
3.1.4.3.1.3. Ticari Risk
206
3.1.4.3.1.4. Hukukun Üstünlüğü
207
3.1.4.3.1.4.1. Geçmişe Etkili Düzenlemeler
207
3.1.4.3.1.4.2. Kesinleşmiş Mahkeme Kararlarının İptal Edilmesi veya Uygulanmaması
207
3.1.4.3.1.4.3. Usuli Güvenceler
209
3.1.4.3.1.5. Kullanılan Yöntemlerin Uygunluğu
211
3.1.5. Pozitif Yükümlülükler ve Mülkiyet Hakkı
213
3.2. ADİL YARGILANMA HAKKI
214
3.2.1. Medeni Hak ve Yükümlülükler Kavramının Özerk Anlamı
217
3.2.1.2. Hakkın ve Yükümlülüğün Medeni Olup Olmadığının Belirlenmesi
218
3.2.1.2.1. Medeni Hak ve Yükümlülükler ve Vergi Uyuşmazlıklarından Kaynaklanan Davalar
220
3.2.1.2.1.1. Maddi Nitelikli Menfaatlere İlişkin Uyuşmazlıklar ve Vergi Davaları
225
3.2.2. Suç İsnadı Kavramı
229
3.2.2.1. Suç isnadı ve Vergi Davaları
232
3.2.2.1.1. Vergi Cezasının Vergi Aslı ile Birlikte İdari Davaya Konu Edildiği Durumlar
235
3.2.2.1.2. Ulusal Yargı Organlarının Vergi Aslını Onaylarken Vergi Cezasını İptal Etmeleri Durumunda 6. Madde Uygulanabilir mi?
237
3.2.3. Anayasa ve Adil Yargılanma Hakkı
238
3.2.4. Adil Yargılanma Hakkının Güvenceleri
244
3.2.4.1. Mahkemeye Erişim Hakkı
245
3.2.4.1.1. Mahkemeye Erişim Hakkına Yönelik Sınırlamalar
247
3.2.4.1.1.1. Dava Açma Hakkına Yönelik Doğrudan Sınırlamalar
247
3.2.4.1.1.1.1. Adi Ortaklıkların Tüzel Kişiliklerinin Bulunmaması Nedeniyle Dava Açma Hakkının Sınırlandırılması
249
3.2.4.1.1.1.2. Uzlaşma Kurumunun Dava Açma Hakkı Kapsamında Değerlendirilmesi
251
3.2.4.1.1.1.3. El Koyma İşleminin Dava Açma Hakkı Kapsamında Değerlendirilmesi
253
3.2.4.1.1.2. Dava Açma Hakkının Dolaylı Yollarla Sınırlandırılması
256
3.2.4.1.1.2.1. Haksız Çıkma Zammının Dava Açma Hakkı Kapsamında Değerlendirilmesi
258
3.2.4.1.1.2.2. Usul Kurallarının Katı Bir Şekilde Yorumlanması
263
3.2.4.1.1.3. Mahkemenin Yargı Yetkisine Yönelik Sınırlamalar
268
3.2.4.1.1.3.1. Yasamanın Müdahalesi
273
3.2.4.1.1.3.2. Vergi Usul Kanunu’nun Bazı Hükümlerinin Mahkemelerin Yargı Yetkisinin Sınırlandırılması Kapsamında Değerlendirilmesi
275
3.2.4.1.1.3.2.1. İhtiyati Haciz
275
3.2.4.1.1.3.2.2. İhtiyati Tahakkuk
278
3.2.4.1.1.3.2.3. Kabahatler İçin Maktu Ceza Öngörülmesi
279
3.2.4.1.1.4. Mahkeme Kararlarının Kesinliği ve İcrası
280
3.2.4.2. Makul Sürede Yargılanma Hakkı
283
3.2.4.2.1. Dikkate Alınan Süreyi Tespit Etme
287
3.2.4.2.1.1. AİHM Uygulamasında Sürenin Başlangıcının Tespiti
287
3.2.4.2.1.1.1. İsnat Kavramı
287
3.2.4.2.1.2. Anayasa Mahkemesi Uygulamasında Sürenin Başlangıcının Tespiti
292
3.2.4.2.1.2.1. Sadece Vergi Aslının Uyuşmazlık Konusu Olduğu Durumlar
292
3.2.4 2.1.2.1.1. İhtirazi Kayıtla Verilen Beyannameler
292
3.2.4.2.1.2.1.2. Hata Olması Durumunda
292
3.2.4.2.1.2.2. Ödeme Emrine Karşı Açılan Davalar
293
3.2.4.2.1.2.3. Vergi Aslı ve Cezasının Aynı İdari Davaya Konu Olduğu Durumlar
294
3.2.4.2.1.2.3.1. Dinlenme Talep Eden Mükellefler Bakımından Sürenin Başlangıcının Tespiti
294
3.2.4.2.1.2.3.2. Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Talep Edilmesi Durumunda Sürenin Başlangıcının Tespiti
295
3.2.4.2.1.2.3.3. Aramalı Vergi İncelemelerinin Söz Konusu Olması Durumunda Sürenin Başlangıcının Tespiti
295
3.2.4.2.1.2.4. Kaçakçılık Suçlarında Sürenin Başlangıcının Tespiti
296
3.2.4.2.1.2. Değerlendirmeye Esas Alınacak Sürenin Bitiş Anı
297
3.2.4.2.2. Makul Süre Değerlendirmesinde Kullanılan Kriterler
298
3.2.4.2.2.1. Davanın Karmaşıklığı
299
3.2.4.2.2.2. Başvurucunun Tutumu
301
3.2.4.2.2.3. Ulusal Makamların Tutumu
302
3.2.4.2.2.3.1. Ulusal Makamların Tutumu Kapsamında Kanunlarda Yer Alan Düzenleyici Sürelere Riayet Edilmemesi
304
3.2.4.2.2.4. Özel Bir İhtimam Göstermenin Gerekli Olup Olmadığı
306
3.2.4.3. Aleni Yargılanma ve Aleni Karar Hakkı
307
3.2.4.3.1. Duruşma Zorunluluğu
309
3.2.4.3.1.1. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Kapsamında Vergi Davalarında Duruşma
311
3.2.4.3.1.2. Türk İdari Yargı Sistemi Kapsamında Duruşma
316
3.2.4.3.1.3. Duruşma Hakkından Feragat
320
3.2.4.3.2. Aleni Hüküm
321
3.2.4.4. Hakkaniyete Uygun Yargılanma Hakkı
326
3.2.4.4.1. Silahların Eşitliği ve Çelişmeli Yargılama İlkesi
327
3.2.4.4.1.1. Davanın Tarafları Arasında Usuli Eşitsizlikler
328
3.2.4.4.1.1.1. Danıştay Savcılığının Görüşünün Tebliğ Edilmemesi
331
3.2.4.4.1.1.2. Danıştay Tetkik Hâkimi Görüşünün Tebliğ Edilmemesi
333
3.2.4.4.1.2. Bilgi ve Belgelere Ulaşmada Eşitlik
334
3.2.4.4.1.2.1. Vergi Tekniği Raporunun Mükelleflere Tebliğ Edilmemesi
334
3.2.4.5. Gerekçeli Karar Hakkı
338
3.2.4.5.1. Kanun Yolu İncelemesi ve Gerekçeli Karar Hakkı
343
3.2.4.5.2. Yürütmenin Durdurulması Talebinin Reddine İlişkin Kararlar Bakımından Gerekçeli Karar Hakkı
345
3.2.4.6. Susma ve Kendini Suçlamama Hakkı
346
3.2.4.6.1. Vergisel İşlemler Kapsamında Susma Hakkı
347
3.2.4.6.2. Türk Vergi Mevzuatı Kapsamında Susma Hakkı
356
3.2.4.6.2.1. Varlığı Noter Tasdik Kayıtları veya Sair Suretlerle Sabit Olduğu Halde İnceleme Sırasında Vergi İncelemesine Yetkili Kimselere Defter ve Belgelerin İbraz Edilmemesi Durumunda Susma Hakkı
356
3.2.4.6.2.1.1. Defter ve Belgelerin İbraz Edilmemesi Karşısında Hapis Cezası Öngören Düzenlemenin Hukuk Devleti İlkesi Kapsamında Değerlendirilmesi
362
3.2.4.6.2.2. İhale, Artırma ve Eksiltmelere İştirak Edilmemesi Karşılığında Elde Edilen Kazançların Beyanı Kapsamında Susma Hakkı
363
3.2.4.6.2.3. Bilgi Verme Zorunluluğunun (Vergi Usul Kanunu m. 148) Yakınlarını Suçlamama Hakkı Kapsamında Değerlendirilmesi
364
3.2.4.7. Delillere İlişkin Hususlar
365
3.2.4.7.1. Delillerin Duruşmada Sunuluşu ve Tartışılması
366
3.2.4.7.2. Hukuka Aykırı Olarak Elde Edilen Deliller
367
3.2.4.7.2.1. Hukuka Aykırı Arama Neticesinde Elde Edilen Delillerin Ceza Hukuku Kapsamında Değerlendirilmesi
368
3.2.4.7.2.2. Hukuka Aykırı Arama Neticesinde Elde Edilen Delillerin Vergi Tarhiyatı Açısından Değerlendirilmesi
372
3.2.4.8. Masumiyet Karinesi
373
3.2.4.8.1. Masumiyet Karinesi Kapsamında Vergi Tekniği Raporları
374
3.2.4.8.2. Masumiyet Karinesi Kapsamında Özel Esaslara Tabi Mükellef Uygulaması
374
3.2.4.8.3. Masumiyet Karinesi Kapsamında Sahte veya Muhteviyatı İtibariyle Yanıltıcı Belge Düzenledikleri veya Kullandıkları Vergi İnceleme Raporu ile Tespit Olunanların, Kanunla Kurulmuş Mesleki Kuruluşlara, Birlik ve Mesleki Odalara Bildirilmesi
375
3.2.4.8.4. Masumiyet Karinesi Kapsamında Vergi Usul Kanunu’nun 153/A Maddesinin Birinci Fıkrası Kapsamına Girenler ile 359. Maddesinde Sayılan Fiilleri İşleyenlerin Duyurulması
376
3.2.4.8.5. Masumiyet karinesi Kapsamında Fiili veya Hukuki Sorumluluk Karineleri
377
3.2.4.8.5.1. Masumiyet Karinesi Kapsamında İktisadi, Ticari ve Teknik İcaplara Uymayan veya Olayın Özelliğine Göre Normal ve Mutad Olmayan Bir Durumun İddia Olunması Halinde İspat Külfetinin Bunu İddia Eden Tarafta Olması
379
3.2.4.8.5.2. Masumiyet Karinesi Kapsamında Hazine ve Maliye Bakanlığının Özel İşaretli Görevlisinin İkazına Rağmen Durmayan Aracın Sahibi Adına Ceza Kesilmesi
380
3.3. ÖZEL YAŞAMA VE AİLE YAŞAMINA SAYGI HAKKI
383
3.3.1. Özel Yaşama Saygı Hakkı
389
3.3.1.1. Mahremiyetin Korunması
389
3.3.1.2. Kişisel Verilerin Korunması Hakkı
393
3.3.1.2.1. Vergi Hukuku Kapsamında Veri Toplama
397
3.3.1.2.1.1. Gelir İdaresi Başkanlığı Veri Ambarı Sistemi (VERİA) ve Vergi Mahremiyeti
398
3.3.1.2.1.1.1. Vergi Mahremiyetine İlişkin İstisnaların Değerlendirilmesi
401
3.3.1.2.2. Kişisel Verilerin Korunması Kanunu Yoluyla Mükelleflerin Korunması
404
3.3.1.2.3. Bilgi Değişimi
405
3.3.1.2.3.1. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Bilgi Değişimi Konusundaki Yaklaşımı
407
3.3.1.3. Şeref ve İtibarın Korunması
414
3.3.2. Aile Yaşamına Saygı Hakkı
416
3.3.2.1. Aile Yaşamına Saygı Hakkı Kapsamında Asgari Geçim İndirimi Uygulamasının Değerlendirilmesi
417
3.3.3. Konuta Saygı Hakkı
419
3.3.3.1. Konuta Saygı Hakkı Kapsamında Vergisel Arama ve El Koyma
422
3.3.3.1.1. Türk Vergi Hukuku Kapsamında Arama ve El Koyma
424
3.3.3.1.1.1. Konuta Saygı Hakkı ile Çeliştiğini Düşündüğümüz El Koymaya İlişkin Bazı Düzenlemeler
432
3.3.3.2. Konuta Saygı Hakkı Kapsamında Konutun Satılması ve Konuttan Tahliye
432
3.3.4. Haberleşmeye Saygı Hakkı
437
3.4. DÜŞÜNCE, VİCDAN VE DİN ÖZGÜRLÜĞÜ
443
3.4.1. Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü ve Vergi
447
3.4.1.2. Din, Düşünce ve Vicdan Özgürlüğü, Bireyin Kendi Arzusu Hilafına Dini Faaliyetlere, Dolaylı ve Zorla Dahil Edilmesine Karşı Bir Koruma İhtiva Eder mi?
449
3.4.1.3. Dini Bir Organizasyon, Din Özgürlüğünü Gerekçe Göstererek Özel Bir Vergilendirme Statüsüne Sahip Olmak İsteyebilir mi?
450
3.4.1.4. Vergi Mükellefleri, Din Özgürlüğünü Gerekçe Göstererek Ödedikleri Vergilerin Belli Bir Amaca Tahsis Edilmesini veya Edilmemesini Talep Edebilir mi?
454
3.4.1.5. Kâr Amaçlı Özel Hukuk Tüzel Kişileri, Din ve Vicdan Özgürlüğünün Öznesi Olabilir mi?
456
3.5.2. İfade Özgürlüğü Kapsamında Basın Özgürlüğü
464
3.6. EŞİTLİK İLKESİ VE AYRIMCILIK YASAĞI
467
3.6.1. Vergilendirme Kapsamında Ayrımcılık Yasağı
470
3.6.1.1. Mükellefler İçin Farklı Vergi veya Vergilendirme Usullerinin Öngörülmesinin Ayrımcılık Yasağı Kapsamında Değerlendirilmesi
473
3.6.1.2. Vergi Harcamalarının Mülkiyet Hakkı Bağlamında Ayrımcılık Yasağı Açısından Değerlendirilmesi
474
3.6.1.3. Ayrımcılık Yasağı Kapsamında Vatandaş–Yabancı Ayrımı
478
3.6.1.4. Ayrımcılık Yasağı ve Diğer Haklar
478
3.7. AYNI SUÇTAN DOLAYI İKİ KEZ YARGILANMAMA VE CEZALANDIRILMAMA HAKKI
479
3.7.1. Vergi Hukuku Kapsamında Aynı suçtan Dolayı İki Kez Yargılanmama ve Cezalandırılmama Hakkı
482
3.7.1.1. Idem (Ayniyet)
484
3.7.1.1.1. Kanuni Temsilcinin Aynı Fiilinden Dolayı hem Kişisel Olarak hem de Kanuni Temsil İlişkisi Kapsamında Yargılandığı Durumlarda Idem (Ayniyet) İlişkisi
488
3.7.1.2. Bis (Mükerrerlik)
489
3.7.1.2.1. Aynı Fiilden Dolayı Paralel Yargılamalar Yapılması
490
3.7.1.3. Vergi Usul Kanunu Uyarınca Para Cezası ve Hapis Cezası Uygulanmasının Ne Bis In Idem İlkesi Kapsamında Değerlendirilmesi
495
3.7.1.3.1. Anayasa Mahkemesinin Yaklaşımı
498
3.7.1.3.1.1. Kabul edilebilirlik Yönünden
500
3.7.1.3.1.2. Esas Yönünden
501
Yararlanılan Kaynaklar
531