Dördüncü Baskının Önsözü
5
Birinci Baskının Önsözü
11
DAVRANIŞSAL AÇIDAN İNCELENMESİ
1.1. VERGİ UYUMU KAVRAMI: TEORİK ÇERÇEVE VE KAPSAMI
29
1.2. VERGİ UYUMU VE DİSİPLİNLERARASI İLİŞKİLERİ
35
1.2.1. Davranışsal Ekonomi ve Vergi Uyumu
35
1.2.2. Bilişsel Psikoloji ve Vergi Uyumu
39
1.2.3. Sosyal Psikoloji ve Vergi Uyumu
40
1.2.4. Hukuk ve Vergi Uyumu
41
1.2.5. Etik ve Vergi Uyumu
42
1.3. TARİHSEL BOYUTUYLA VERGİ UYUMU
43
1.4. VERGİ UYUMUNU AÇIKLAMADA KULLANILAN YAKLAŞIMLAR
45
1.4.1. Klasik Yaklaşım (Allingham–Sandmo Modeli / Rasyonel Beklentiler Teorisi)
46
1.4.1.1. Klasik Yaklaşımın Eleştirisi
51
1.4.2. Sosyal–Psikolojik Yaklaşım (Ahlaki Duygular Teorisi / Tutumsal Model)
53
1.4.3. Mali Bağlantı (Mali Değişim) ve Optimal Vergi Uyumu Yaklaşımı
57
1.4.3.1. Mali Bağlantı (Fiscal Connection) Kavramı ve Vergi Uyumu Açısından Önemi
59
1.4.3.2. Optimal Vergi Uyumu
63
1.4.3.2.1. Kamusal Kaynakların Tahsisinde Etkinlik Sorunu ve Vergi Uyumu
64
1.4.3.2.2. Ekonomik Rasyonalite Açısından Vergi Uyumu
66
1.4.3.2.3. Yeniden Dağıtım (Redistribution) Politikaları ve Vergi Uyumu
68
1.5. DAVRANIŞSAL BOYUTLARIYLA VERGİ UYUMU
73
1.5.1. Vergi Yükümlüsü Açısından Uyma Davranışı ve Analizi
73
1.5.2. Vergi Uyumu: Davranış Şekilleri
75
1.5.2.2. Vergi ile Özdeşleşme
79
1.5.2.3. Verginin İçselleştirilmesi
81
1.5.2.4. Verginin İçselleştirilmesi ve Vergi İtaati İlişkisi
84
1.5.2.5. Verginin İçselleştirilmesi Süreci
85
1.5.3. Vergi Uyumsuzluğu: Davranış Şekilleri
87
1.5.3.1. Vergiye Karşı Bağımsız (Pasif) Tepki (Normdan Bağımsız Davranış)
87
1.5.3.2. Vergiye Karşı Ters (Aktif) Tepki (Norma Bağımlı Davranış)
89
1.5.4. Vergi Uyumu ve Uyumsuzluğu Sonucu Oluşan Vergi Yükümlüsü Tipleri
90
1.5.5. Vergi Uyumuna İlişkin Davranış Bozuklukları
91
1.5.5.1. Çoğulcu Bilgisizlik (Pluralistic ignorance) ve Vergi Uyumu Açısından Analizi
91
1.5.5.2. Bilişsel Çelişki (Cognitive Dissonance) ve Vergi Uyumu Açısından Analizi
93
ETİK VE VERGİ ETİĞİ: VERGİ UYUMUNUN
2.1. VERGİ ETİĞİ: KAPSAM VE ÖNEMİ
99
2.1.1. Etik Kavramı ve Önemi
99
2.1.2. Vergi Etiği Kavramı: Teorik Çerçeve ve Önemi
103
2.1.3. Vergi Etiği–Genel Etik İlişkisi (Verginin Pozitif Gerçekliği ve Etiğin Normatif İçeriği)
107
2.1.4. Vergi Etiği: Tarihsel Perspektif
114
2.2. VERGİ ETİĞİNİN OLUŞMASI
115
2.2.1. Motivasyonel Süreç: Tutum ve Davranışlara Giden Süreç
115
2.2.1.1. İçsel Motivasyon
119
2.3. VERGİ ETİĞİNE İLİŞKİN BAŞLICA YAKLAŞIMLAR: VERGİ YÜKÜMLÜSÜ VE ETİK TUTUMU
122
2.3.1. Deontolojik Yaklaşım
122
2.3.1.1. Ödev ve Sorumluluk Etiği: Kant Etiği Yaklaşımı
123
2.3.1.2. Değerler Yaklaşımı
127
2.3.1.3. Adalet Yaklaşımı
130
2.3.2. Teleolojik Yaklaşım
131
2.3.2.1. Bireyci Yaklaşım
132
2.3.2.2. Faydacı Yaklaşım
133
2.3.2.3. Makyavelyen (Machiavellien) Yaklaşım
134
2.4. DÜNYA'DAKİ VERGİ ETİĞİ ARAŞTIRMALARI: ÜLKE ÖRNEKLERİ
136
2.4.1. OECD'ye Üye Ülkelerde Vergi Etiği Dereceleri
136
2.4.3. Geçiş Ekonomilerinde Vergi Etiği Dereceleri
138
2.4.4. Latin Amerika Ülkelerinde Vergi Etiği
140
VERGİ ETİĞİNİ BELİRLEYEN FAKTÖRLER:
VERGİ ETİĞİ BİLEŞENLERİNİN ANALİZİ
3.1. PSİKOLOJİK VE SOSYOLOJİK BİLEŞENLER
141
3.1.1. Vergilemenin Psikolojik Sınırı
142
3.1.2. Vergilemenin Psikolojik Sınırının Tespitinde Kullanılan Kavramlar
144
3.1.2.1. Objektif Vergi Yükü
145
3.1.2.2. Subjektif (Psikolojik) Vergi Yükü
145
3.1.2.3. Net Subjektif (Psikolojik) Vergi Yükü
146
3.1.2.4. Vergi Yükünün Yanlış Algılanması: Mali Aldanma (Fiscal Illusion)
148
3.1.3. Sosyolojik Faktörler (Mali Sosyoloji) ve Vergi Etiği
149
3.2. MALİ VE EKONOMİK BİLEŞENLER
151
3.2.1. Vergilemenin Mali Sınırı (Vergi Optimumu)
151
3.2.2. Vergilemenin Ekonomik Sınırı
153
3.2.2.1. Vergi Oranları ve Vergi Etiği
154
3.2.2.2. Vergi Ceza Oranları ve Vergi Etiği
156
3.2.2.3. Gelir Seviyesi /Ekonomik Durum ve Vergi Etiği
157
3.2.2.4. Makro Ekonomik Belirleyenler ve Vergi Etiği
159
3.2.2.5. Para Sevgisi ve Vergi Etiği
161
3.2.2.6. Kayıtdışı Ekonomi ve Vergi Etiği
162
3.3. SOSYAL SERMAYE BİLEŞENLERİ
169
3.3.1. Sosyal Normlar ve Vergi Etiği
171
3.3.1.1. Karşılıklılık İlişkisi ve Vergi Etiği
175
3.3.1.1.1. Pozitif ve Negatif Karşılıklılık
176
3.3.1.1.2. Dikey ve Yatay Karşılıklılık
177
3.3.1.2. Karşılıklılık İlişkisinin (Teorisinin) Değerlendirilmesi
177
3.3.1.3. Vergi Etiği Açısından Sosyal Normların Yaptırımları
180
3.3.1.3.1. Suçluluk ve Utanma Duygusu
180
3.3.1.3.2. Görev ve Korku (Yakalanma) Duygusu
184
3.3.2. Vergi Adaleti ve Vergi Etiği
184
3.3.2.1. Dikey–Yatay Adalet Algısı ve Vergi Etiği
186
3.3.2.2. Dağıtıcı Adalet Algısı ve Vergi Etiği
189
3.3.2.3. Prosedürel (Yöntem) Adalet Algısı ve Vergi Etiği
190
3.3.2.4. Cezalandırıcı Adalet Algısı ve Vergi Etiği
194
3.3.3. Psikolojik Sözleşme–Güven ve Vergi Etiği
195
3.3.3.1. Psikolojik Vergi Sözleşmesi
196
3.3.3.2. Vergi Etiğinin Oluşmasında Güven Faktörü ve Analizi
199
3.3.3.3. Güven Çeşitleri ve Vergi Etiği Açısından Analizi
201
3.3.3.3.1. Etik / Genelleştirilmiş Güven ve Vergi Etiği Açısından Analizi
202
3.3.3.3.2. Stratejik Güven ve Vergi Etiği Açısından Analizi
204
3.3.3.3.3. Kurumsal Güven ve Vergi Etiği Açısından Analizi
206
3.3.3.4. Güven Ağları: Birey–Devlet İlişkisi Açısından Vergi Etiği
208
3.3.4. Vergi Kültürü ve Vergi Etiği
212
3.3.4.1. Kültür Kavramı: Teorik Çerçeve ve Genel Özellikleri
212
3.3.4.2. Kültür–Etik İlişkisi
214
3.3.4.3. Vergi ve Kültür: Vergi Kültürü
215
3.3.4.4. Vergi Kültürü Modelleri
217
3.3.4.4.1. Basitleştirilmiş Model (Schumpeter Modeli)
217
3.3.4.4.2. Genişletilmiş Model
218
3.3.4.5. Vergi Kültürü–Vergi Etiği İlişkisi
219
3.3.4.6. Vergi Kültürü–Vergi Etiği İlişkisi: Ülkelerarası Değerlendirmeler
220
3.3.5. Din ve Vergi Etiği
228
3.3.5.2. Vergi Etiğinin Oluşmasında Din Faktörünün Etkisi
229
3.3.5.3. Farklı Dinlerde Vergi Etiği: Dünya Örnekleri
231
3.3.6. Ulusal Gurur ve Vergi Etiği
236
3.4. POLİTİK BİLEŞENLER
237
3.4.1. Vergilerin Siyasal Sınırı ve Vergi Etiği
237
3.4.2. Siyasal Güven ve Vergi Etiği
240
3.4.3. Kamu Etiği ve Vergi Etiği
241
3.4.4. Demokrasi Kültürü ve Vergi Etiği
242
3.4.5. Siyasal (Politik) Karar Alma Sürecine Katılım: Asimetrik Enformasyon Sorunları ve Vergi Etiği
245
3.5. KURUMSAL VE YÖNETİMSEL BİLEŞENLER
247
3.5.1. Vergi(leme) Etiği
248
3.5.2. Merkeziyetçi ve Adem–i Merkeziyetçi Yönetim Yapıları ve Vergi Etiği
249
3.5.3. Vergi Bürokrasisi: Vergi Sisteminin Karmaşıklığı ve Vergi Etiği
250
3.5.4. Vergi İdarelerinin Kalitesi–Etkinliği ve Vergi Etiği
255
3.5.5. Vergi Uyum Politikaları ve Vergi Etiği
256
3.5.6. Vergi Afları ve Vergi Etiği
258
3.5.7. Vergi Denetiminin Etkinliği ve Vergi Etiği
261
3.5.8. Genel Yolsuzluk Algısı, Vergisel Yolsuzluklar ve Vergi Etiği
264
3.6. DEMOGRAFİK BİLEŞENLER
269
3.6.1. Yaş Faktörü ve Vergi Etiği
269
3.6.2. Medeni Durum ve Vergi Etiği
271
3.6.3. Cinsiyet Faktörü ve Vergi Etiği
272
3.6.4. Meslek ve Vergi Etiği
273
3.6.5. Eğitim Durumu ve Vergi Etiği
274