SOSYAL HAKLARIN NİTELİĞİ VE
I. SOSYAL HAKLARIN NİTELİĞİ
27
A. Sosyal Haklar: Kavram ve Tanım
27
B. Sosyal Hakların İnsan Hakları Kataloğundaki Yeri
30
1. “İnsan Hakları” Fikri ve Birinci Kuşak Haklar
30
2. İkinci Kuşak Hakların Ortaya Çıkışı
39
C. İnsan Haklarına İlişkin Belli Başlı Sınıflandırmalar ve Sosyal Haklar
43
1. Klasik İnsan Hakları Tasnifi ve Sosyal Haklar
44
2. Bireysel Haklar–Kolektif Haklar Tasnifi ve Sosyal Haklar
46
3. Konularına Göre İnsan Hakları Ayrımı ve Sosyal Haklar
47
4. Kuşaklara Göre Yapılan Ayrım ve Sosyal Haklar
48
5. Kuçuradi’nin “İnsan Hakları” Tasnifi ve Sosyal Haklar
50
D. İnsan Onuru ve Sosyal Haklar
52
E. Evrensellik – Kültürel Görelilik Tartışması ve Sosyal Haklar
57
II. SOSYAL HAKLARIN DAVA EDİLEBİLİRLİĞİ
59
B. Dava Edilebilirlik Kavramı
60
C. Sosyal Hakların Dava Edilemezliğini İleri Süren Temel Tezler
62
1. Negatif Haklar – Pozitif Haklar Ayrımı Bağlamında Dava Edilebilirlik
63
2. Hakların Maliyet Boyutu Bağlamında Dava Edilebilirlik
67
3. Hakların Derhal–Aşamalı Gerçekleştirilmesi Bağlamında Dava
4. Hakların Muğlak – Açık Olmaları Bağlamında Dava Edilebilirlik
70
5. Hakların İdeolojik–Politik Oluşu Bağlamında Dava Edilebilirlik
71
6. Kuvvetler Ayrılığı ve Demokratik Meşruluk Bağlamında Dava
D. Sosyal Hakların Dava Edilebilirliğini Güçlendiren Temel Araçlar
76
1. İnsan Haklarının Bütünlüğü, Bölünmezliği ve Karşılıklı Bağımlılığı İlkesi
76
2. Devletin Yükümlülüklerine İlişkin Üçlü Tipoloji
79
3. Sosyal Hakların Yorumu: Yargıcın Hukuk Yaratması ve “Dolaylı
4. Sosyal Hakların Özü: Derhal Uygulama İlkesi ve Asgari Çekirdek
III. SOSYAL HAKLARIN DAVA EDİLEBİLİRLİĞİ BAĞLAMINDA ULUSAL VE ULUSLARARASI
1. Bireysel Başvuru (Anayasa Şikâyeti) Yoluyla Dava Edilebilirlik
99
2. Genel Yargısal Merciler Eliyle Dava Edilebilirlik
100
B. Uluslararası Düzeyde Denetim Usulleri
102
1. Periyodik Rapor Verme Sistemi
104
2. Evrensel Periyodik Gözden Geçirme Usulü
107
3. Bireysel Başvuru Yolu ve Diğer Başvuru/Şikâyet Sistemleri
109
a. BM Sisteminde Bireysel Başvuru Usulü
110
b. Avrupa Sosyal Şartı’nda Toplu Şikâyet Usulü
118
c. ILO Sistemine Özgü Şikâyet Usulü
120
d. Amerikalılar–arası İnsan Hakları Sisteminde Bireysel Başvuru Usulü
121
e. Afrika Birliği Örgütünde Bireysel Başvuru Usulü
121
4. Birinci Kuşak Haklara Özgülenen Bireysel Başvuru Sistemlerinin
Sosyal Hakların Dava Edilebilirliğine Katkısı
122
a. İnsan Hakları Komitesi’nin Sosyal Haklar Yorumu
122
b. AİHS Kapsamında Sosyal Hakların Korunması
127
c. Ame.İHS Kapsamında Sosyal Hakların Korunması
131
DAVA EDİLEBİLİRLİK EKSENİNDE
ULUSLARARASI HUKUKTA SAĞLIK HAKKI
I. KAVRAMSAL OLARAK SAĞLIK VE SAĞLIK HAKKI
137
B. Sağlık Hakkı: Tanım ve Teorik Tartışmalar
142
C. Sağlık Hakkının Konusu ve Kapsamı
159
D. Sağlık Hakkının Özneleri
162
1. Genel Özne: Herkes
163
2. Spesifik Özneler: Dezavantajlı Gruplar
164
II. ULUSLARARASI HUKUKTA SAĞLIK HAKKININ HUKUKÎ TEMELLERİ
169
B. BM Sisteminde Sağlık Hakkı
170
1. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinde Sağlık Hakkı
170
2. Dünya Sağlık Örgütü Anayasası
172
3. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi
177
a. Sağlık Hakkı: 14 Nolu Genel Yorum
178
b. Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Hakkı: 22 Nolu Genel Yorum
182
c. ESKHS Hükümlerinin İç Hukukta Uygulanması: 9 Nolu Genel Yorum
189
4. Diğer BM İnsan Hakları Belgelerinde Sağlık Hakkı
192
a. Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Sözleşmesi
192
c. Çocuk Hakları Sözleşmesi
200
d. Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Üyelerinin Haklarının Korunmasına
Dair Uluslararası Sözleşme
202
e. Engelli Kişilerin Hakları Sözleşmesi
203
f. Yerli Halkların Hakları Birleşmiş Milletler Bildirisi
204
C. Bölgesel Düzlemde Üretilen Belgelerde Sağlık Hakkı
205
1. Avrupa Konseyi Belgelerinde Sağlık Hakkı
205
a. Avrupa Sosyal Şartı
206
b. İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi
209
c. İstanbul Sözleşmesi
214
d. AİHM İçtihadında Sağlık Hakkının Dolaylı Korunması
216
aa. Sağlık Hakkı ve Yaşama Hakkı (2. madde)
218
i. Yetersiz Sağlık Hizmeti Sunumu
220
ii. Sağlık Giderlerinin Tamamının Devletçe Karşılanmaması
223
iii. Sağlık Çalışanlarının Kusurlarından Kaynaklanan Ölümler
227
iv. Özel Sağlık Kuruluşlarının Yetersizliği Sebebiyle Devletin
v. Acil Sağlık Hizmetlerine Erişememe
230
ab. Sağlık Hakkı ve İşkence, İnsanlıkdışı Muamele Yasağı
i. Tutuklu ve Hükümlülere Gerekli Tıbbî Yardımın
ii. Salıvermeyi Gerektiren Sağlık Sorunlarına Rağmen
iv. Yaşamın Riske Atıldığı Sınırdışı Edilmeler
243
ac. Sağlık Hakkı ve Özel Hayatın Korunması Hakkı (8. madde)
245
i. Sağlık Hizmetleri Nedeniyle Vücut Bütünlüğünün İhlâl
ii. Çevre ile İlgili Sorunlar
247
iii. Kişişel Sağlık Verilerinin Korunması ve Mahremiyet İhlâlleri
253
iv. Üreme Sağlığı Hizmetleri ve Kürtaj Uygulamaları
256
v. Kişinin Açık Rızasına Dayanmayan Tıbbî Müdahaleler
261
2. Amerikan Devletleri Örgütü Belgelerinde Sağlık Hakkı
265
3. Afrika Birliği Belgelerinde Sağlık Hakkı
274
DEVLETİN SAĞLIK HAKKINA İLİŞKİN
GENEL VE ÖZEL YÜKÜMLÜLÜKLERİ
I. DEVLETİN SAĞLIK HAKKINA İLİŞKİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ
287
B. Karşılaştırmalı Hukukta Sağlık Hakkına İlişkin Eğilimler
287
C. Devletin Sağlık Hakkına İlişkin Genel Yükümlülükleri
292
1. En Üst Düzeyde Ulaşılabilir Sağlık Standardı Sağlama
293
2. Mevcut Kaynakların Azami Ölçüde Kullanılması Yükümlülüğü
294
3. Aşamalı Gerçekleştirme Yükümlülüğü
295
4. Adım Atma Yükümlülüğü
296
5. Asgari Çekirdek Yükümlülüğü Kavramı
298
6. Uluslararası Yardım ve İşbirliği Yükümlülüğü
307
D. Üçlü Yükümlülük Tipolojileri Çerçevesinde Sağlık Hakkı
310
1. Saygı Gösterme Yükümlülüğü
310
a. Sağlık Hizmetlerine Erişimi Engellememek
311
b. Ayrımcı Uygulamalardan Kaçınmak
313
c. Kadınlara Yönelik Ayrımcı Uygulamalardan Kaçınmak
316
d. Geleneksel Tıbbî Uygulamaları Yasaklamamak
318
e. Güvensiz İlaçların Piyasaya Arzını Yasaklamak
318
f. Yasal İstisnalar Hariç Zorla Tedavi Yöntemleri Uygulamamak
319
g. Üreme Sağlığı Hizmetlerine Erişimi Engellememek
323
h. Sağlık Eğitimi ve Bilgisine Sansür Uygulamamak
324
ı. Sağlık ile İlgili Konularda Katılımcılığı Engellememek
325
i. Çevreyi Kirletmekten ve İnsan Sağlığına Zararlı Nükleer, Biyolojik
ve Kimyasal Deneme ve Silah Kullanımından Kaçınmak
326
j. Bir Cezalandırma Aracı Olarak Sağlık Hizmetlerine Erişimi
2. Koruma Yükümlülüğü
328
a. Üçüncü Kişilerce Sunulan Sağlık Hizmetlerine Herkesin Erişimini
Sağlayacak Tedbirleri Almak
329
b. Özelleştirmeler Nedeniyle Sağlık Hizmetlerinin Olumsuz
Etkilenmemesi İçin Gerekli Önlemleri Almak
330
c. İlaç ve Tıbbî Cihazların Piyasaya Arzını Denetlemek
332
d. Nitelikli Sağlık Personeli Yetiştirilmesini Sağlamak
336
e. Sağlığa Zararlı Geleneksel Uygulamaları Kaldırmak
337
f. Toplumun Risk Altındaki Kesimlerini Koruyacak Tedbirleri Almak
344
3. Yerine Getirme Yükümlülüğü
349
a. İç Hukuk Sisteminde Sağlık Hakkına Gereken Önemi Vermek
349
b. Temel Sağlık Göstergelerine Erişimi Güvence Altına Almak
353
aa. Temel Sağlık Hakkına İlişkin Yükümlülükler
353
ab. Yaşamaya Elverişli Konut Hakkına İlişkin Yükümlülükler
358
ac. Yeterli Beslenme Hakkına İlişkin Yükümlülükler
360
ad. Güvenli ve Yeterli Su Hakkına İlişkin Yükümlülükler
364
c. Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Hizmetlerine Erişimi Sağlamak
366
d. Bilgilendirme Kampanyaları Düzenlemek
375
e. Ülke Genelinde Sağlık Kurumlarını ve Personelini Yaygınlaştırmak
375
f. Bedeli Herkesçe Ödenebilir Sigorta Sistemi Kurmak
377
g. Her Türlü Çevresel Kirlenmeyle Mücadele Etmek
379
h. İş Sağlığı ve Güvenliğini Sağlamak
383