İŞÇİNİN İŞ VE AİLE YAŞAMININ UYUMLU HALE
GETİRİLMESİNİN GENEL ÇERÇEVESİ
I. İŞ–YAŞAM DENGESİ KAVRAMI VE KAPSAMI
19
A. Üst Bir Kavram Olarak İş–Yaşam Dengesi
19
B. İş–Yaşam Dengesi Kavramının Ortaya Çıkmasını Etkileyen Nedenler
24
1. Toplumsal Cinsiyet Rollerinin Çalışma Yaşamına Etkisi
24
2. İstihdamda Cinsiyetler Arası Eşitliğin Sağlanması ve Ayrımcılıkla Mücadele
31
3. Doğum Oranlarının Düşmesi ve Nüfusun Yaşlanması
36
4. Teknolojik Gelişmelerin Çalışma Yaşamına Etkisi
39
C. İş ve Aile Yaşamı Uyumu Kavramının Tercih Edilmesi
41
II. İŞÇİNİN İŞ VE AİLE YAŞAMI UYUMUNUN SAĞLANMASININ İŞ HUKUKUNDAKİ YERİ
42
A. İş Hukukunda Ailenin Konumu
42
B. İşçinin İş ve Aile Yaşamı Uyumunun Sağlanmasında Hukuki Kaynaklar
45
1. Uluslararası Kaynaklar
45
a. Avrupa Konseyi Belgeleri
46
aa. Avrupa Sosyal Şartı
46
bb. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
49
b. Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW)
52
c. Avrupa Birliği Belgeleri
54
aa. Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı
55
bb. Avrupa Birliğinin İşleyişine İlişkin Antlaşma
57
cc. Avrupa Sosyal Haklar Sütunu
60
dd. Avrupa Birliği Direktifleri
64
aaa. 19/1158 sayılı Ebeveynler ve Bakım Verenler İçin İş– Yaşam Dengesine İlişkin Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi
66
bbbb. Direktif’in Konu Bakımından Kapsamı
69
cccc. Direktif’in Kişi Bakımından Kapsamı
72
dddd. Direktifte Yer Alan Koruma Hükümleri
73
(i) İzinden Önceki İşe Geri Dönme İmkânı
73
(ii) Ailevi Yükümlülükler Sebebiyle Ayrımcılık Yasağı
74
(iii) Feshe Karşı Koruma
76
(iv) Direktifeki Hükümlere Aykırılık Halinde Yaptırımlar
77
ccc. İstihdamda Eşit Muameleye İlişkin Direktifler
80
ddd. 2003/88 sayılı Çalışma Süreleri Direktifi
83
eee. 19/1152 sayılı Şeffaf ve Öngörülebilir Çalışma Koşulları Direktifi
85
fff. 97/81 Sayılı Kısmi Süreli Çalışma Direktifi
86
d. Uluslararası Çalışma Örgütü Belgeleri
87
aa. 156 Sayılı Aile Sorumlulukları Olan İşçiler Sözleşmesi
87
bb. 183 Sayılı Analığın Korunması Hakkında Sözleşme
88
cc. 111 Sayılı İş ve Meslekte Ayrımcılık Sözleşmesi
89
dd. 165 sayılı Aile Yükümlülükleri Olan İşçiler Hakkında Tavsiye Kararı
90
2. İş ve Aile Yaşamı Uyumunun Sağlanmasında Ulusal Kaynaklar
91
aa. Alman Hukukunda Yasal Düzenlemeler
92
bb. Türk Hukukundaki Yasal Düzenlemeler
99
b. İşyeri Düzeyinde İşçinin İş ve Aile Yaşamı Uyumu
104
c. Toplu İş Sözleşmeleri/Sendikalar Düzeyinde İşçinin İş ve Aile Yaşamı Uyumu
106
d. İşçinin İş ve Aile Yaşamı Uyumunun Sağlanmasında Aile Politikalarının Yeri
109
İŞÇİNİN İŞ VE AİLE YAŞAMININ UYUMLU HALE GETİRİLMESİ KAPSAMINDA İZİN HAKLARI
I. ÇOCUĞUN DOĞUMU ile BAĞLANTILI İZİN HAKLARI
113
2. Karşılaştırmalı Hukukta Analık İzni
114
a. Analık İzninin Baba Olan İşçilere Tanınması
114
b. Alman Hukukunda Analık İzni
118
c. Diğer Ülkelerde Analık İzni
121
3. Türk Hukukunda Analık İzni
123
a. Analık İznine İlişkin Yasal Çerçeve
123
aa. İş Kanununda Analık İzni
124
bb. Analık İzni Kapsamının Kişi Bakımından Genişletildiği Haller
128
b. 5510 sayılı Kanun ile Analık Sigortasından Faydalanma
130
aa. Geçici İş Göremezlik Ödeneği
131
c. Kadın İşçinin İş ve Aile Uyumunun Sağlanmasına Bir Öneri: Analık İzninin Sağ Doğum Dışındaki Gebelik Kayıplarına Genişletilmesi
134
2. 19/1158 sayılı Direktif ile Getirilen Babalık İznine İlişkin Esaslar
145
3. Karşılaştırmalı Hukukta Babalık İzni
149
4. Türk Hukukunda Babalık İzni
150
2. 19/1158 sayılı Direktif Kapsamında Getirilen Ebeveyn İznine İlişkin Esaslar
155
3. Karşılaştırmalı Hukukta Ebeveyn İzni
159
a. Avrupa Birliği Adalet Divanının Ebeveyn İznine İlişkin Öngördüğü Esaslar
159
b. Alman hukukunda Ebeveyn İzni
162
bb. Ebeveyn İzin Hakkının Kullanımı
166
cc. Kısmi Süreli Çalışmanın Yapılması
168
c. Diğer Ülkelerde Ebeveyn İzni
171
4. Türk Hukukunda Ebeveyn İzni
173
b. Yarım Çalışma İzni
174
c. Ücretsiz İzin Hakkı
180
d. Kısmi Süreli Çalışmaya Geçiş Hakkı
183
aa. Kısmi Süreli Çalışmaya İlişkin Koşullar
184
aaa. Ebeveynlere İlişkin Koşullar
184
bbbb. Ebeveynlerin Her İkisinin de Çalışıyor Olması
186
bbb. Çocuğa İlişkin Koşullar
190
bb. İşçinin Kısmi Süreli Çalışmaya Geçiş Talebi ve Kapsamı
192
cc. İşçinin Talepte Bulunmasının Hüküm ve Sonuçları
195
aaa. Kural: İşverenin Onayına Bağlı Olmaksızın Kısmi Süreli Çalışmaya Geçiş
195
bbb. İstisna: İşverenin Onayı Olmaksızın Kısmi Süreli Çalışma Yapılamayacak İşler
198
dd. Kısmi Süreli Çalışmadan Tam Süreli Çalışmaya Geçilmesi
200
ee. Ara Sonuç: Türk Hukukunda İşçinin İş ve Aile Yaşamı Uyumunun Sağlanması Amacıyla Ebeveyn İzninin Yeniden Düzenlenmesi
201
D. Süt İzni (Besleme İzni/Emzirme İzni)
203
2. Karşılaştırmalı Hukukta Süt İzni
204
a. Alman Hukukunda Süt İzni
204
b. Diğer Ülkelerde Süt İzni
206
3. Türk Hukukunda Süt İzni
206
b. İşçinin İş ve Aile Yaşamının Uyumlu Hale Getirilmesi Açısından Değişiklik Önerisi: Süt İzninin Kapsamının Genişletilmesi
210
II. AİLE ÜYELERİNİN BAKIM YÜKÜMLÜLÜKLERİ ile BAĞLANTILI İZİN HAKLARI
211
A. Uzun Süreli Bakım Hizmetleri ve Kapsamı
211
1. Bakım İzni Kavramı ve 19/1158 sayılı Direktifin Getirdiği Esaslar
215
2. Karşılaştırmalı Hukukta Bakım İzni
218
a. Alman Hukukunda Bakım İzni
218
b. Diğer Ülkelerde Bakım İzni
227
3. Türk Hukukunda Bakım İzni
230
C. Bakım Yükümlülükleri Olan İşçiler İçin Ek İzin Hakları
235
2. Acil Durumlara İlişkin İzin Hakları
236
a. 19/1158 sayılı Direktif ile Getirilen Esaslar
236
b. Karşılaştırmalı Hukukta Acil Durumlara İlişkin İzin Hakları
238
c. Alman Hukukunda Acil Durumlara İlişkin Ek İzin Hakları
239
d. Türk İş Hukukunda Acil Durumlara İlişkin İzin Hakları
240
İŞÇİNİN İŞ VE AİLE YAŞAMI UYUMUNUN SAĞLANMASI AMACIYLA İŞ İLİŞKİSİNİN DÜZENLENMESİ
I. İŞ ve AİLE YAŞAMI UYUMUNUN SAĞLANMASINDA ESNEK ÇALIŞMA ve KAPSAMI
249
A. İş ve Aile Yaşamı Uyumunun Sağlanmasında Esnekleşmenin Önemi
249
2. İşçinin İş ve Aile Yaşamının Uyumlaştırılmasında Esnek Çalışmanın Özellikleri
251
3. 19/1158 sayılı Direktif Kapsamında Sözleşme Türünde Esnekleşmeye İlişkin Getirilen Esaslar
254
B. İş ve Aile Yaşamı Uyumunun Sağlanmasında Uygulanabilecek Esnek Çalışma Türleri
260
c. Tele Çalışmanın Hukuki Açıdan Değerlendirilmesi
266
d. Tele Çalışma ile İş ve Aile Yaşamı Uyumu Arasındaki İlişki
271
e. İş ve Aile Yaşamı Uyumunun Sağlanması Amacıyla Tele Çalışmanın Yeniden Düzenlenmesi
274
2. Kısmi Süreli Çalışma
279
b. Alman Hukukunda Kısmi Süreli Çalışma
281
c. Türk Hukukunda Kısmi Süreli Çalışma
285
d. Kısmi Süreli Çalışmanın Türleri
289
aa. Çağrı Üzerine Çalışma
289
cc. İşçinin İş ve Aile Yaşamı Uyumunu Sağlayabilecek Bir Kısmi Süreli Çalışma Örneği: Kısmi Emeklilik Sistemi
297
3. Sıkıştırılmış İş Haftaları
300
5. İşçinin İş ve Aile Yaşamı Uyumunun Sağlanmasında Diğer Esnek Çalışma Modelleri
310
a. Günlük Çalışma Sürelerinde Esnek Zaman Uygulamaları
311
b. Yıllık Çalışma Süreleri
313
c. Sıfır Saat Sözleşmeleri
315
e. Güvene Dayalı Çalışma
319
C. Çalışma Sürelerinde Esneklik, İşin Düzenlenmesine İlişkin Emredici Kurallar ve İşçinin İş ve Aile Yaşamı Uyumunun Sağlanması
320
III. ÇALIŞMA KOŞULLARI İLE İŞ VE AİLE YAŞAMININ UYUMLU HALE GETİRİLMESİ
328
A. İşyerinin Aile Dostu Olarak Düzenlenmesi
329
2. İşverenin Çocuk Bakımevi/Kreş Açma Yükümlülüğü
330
B. İşyerinde İşçiye Ek İzin İmkânı Sunan Bir Uygulama: Zaman Bankası Hesapları
334
C. Çalışma Sürelerinin Düzenlenmesi
338
1. Çalışma Sürelerinin Öngörülebilirliği ile İş ve Aile Yaşamı Uyumu Arasındaki İlişki
338
2. Çalışma Sürelerinin Düzensizliğinin Bir Sonucu: İşe Bağlı Stres
340
3. Çalışma Sürelerinde Düzensizliğe Yol Açan Haller
345
a. Fazla Saatlerle Çalışma
346
c. Postalar Halinde Çalışma
360
d. Bekleme (İcap Nöbeti) Süreleri
365