§1. SAĞLIK VE TIP HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR VE ÖZNELER
A. Sağlık Hukuku, Tıp Hukuku ve Tıp Etiği
23
B. Sağlık ve Sağlık Hizmeti Kavramları
25
C. Tıbbi Müdahale Kavramı
32
2. Kozmetik/Estetik İşlemlerden Ayırt Edilmesi
34
II. SAĞLIK HUKUKUNUN ÖZNELERİ
35
A. Hasta/Danışan ve Hasta Yakını
35
B. Hekim ve Diğer Sağlık Çalışanları
38
C. Sağlık Hizmeti Sunucuları: İdare ve Özel Sağlık Kuruluşları
41
§2. SAĞLIK VE TIP HUKUKUNDA ULUSLARARASI VE ULUSAL BELGELER
I. ULUSLARARASI BELGELER (BİLDİRİLER, SÖZLEŞMELER VE DİĞERLERİ)
II. ULUSAL HUKUK BELGELERİ (KANUN, TÜZÜK, YÖNETMELİK VS.)
10 Sağlık ve Tıp Hukukunda Sorumluluk ve İnsan Hakları
SAĞLIK KAMU HİZMETİNİN SUNULMASI,
SAĞLIK HAKKI VE HASTA HAKLARI
§1. SAĞLIK HAKKININ TANIMLANMASI VE MAHKEMELERCE KULLANILMASI
Yrd. Doç. Dr. Dilşad Çiğdem SEVER
I. SAĞLIK VE İNSAN HAKLARI
73
II. ULUSLARARASI NORMLARDA SAĞLIK HAKKI
77
III. SAĞLIĞA İLİŞKİN AİHM KARARLARI
83
A. 2. Maddeye Dayanarak Verilen Bazı İhlal Kararları
84
B. İşkence Yasağının İhlal Edildiğine İlişkin Bazı Kararlar
86
C. Özel Hayatın Korunması Hakkının İhlal Edildiğine İlişkin Kararlar
87
1.Türkiye’de Anayasal Düzenlemelerde Sağlık Hakkı
88
2. Sağlık Hakkının Kapsamı ile Danıştay Kararlarında Somutlaşması
94
§2. SAĞLIK KAMU HİZMETİNİN ÖRGÜTLENMESİ VE ÖZELLEŞTİRME BİÇİMLERİ
Yrd. Doç. Dr. Dilşad Çiğdem SEVER
I. GENEL OLARAK SAĞLIK HİZMETLERİ
104
II. SAĞLIK HİZMETLERİNİN DOĞRUDAN İDARE TARAFINDAN SUNULMASI
VE ÖZEL KİŞİLERE GÖRDÜRME
108
III. ÖZEL SAĞLIK KURULUŞLARI
111
IV. KAMU–ÖZEL ORTAKLIKLARI (ŞEHİR HASTANELERİ)
118
I. ULUSLARARASI HASTA HAKLARI BELGELERİ
126
A. Lizbon Hasta Hakları Bildirgesi 1981, 1995, 2005, 2015
126
B. Amsterdam Bildirgesi
127
C. Biyoetik Sözleşmesi
127
D. Avrupa Hasta Hakları Şartı
128
II. TÜRKİYE’DE HASTA HAKLARI
129
III. HASTA HAKLARI YÖNETMELİĞİ (1998)
131
A. Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar ve İlkeler
132
B. Sağlık Hizmetlerinden Faydalanma Hakkı
134
1. Adalete ve Hakkaniyete Uygun Olarak Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma
134
2. Hizmetler Konusunda Bilgi Alma
134
3. Sağlık Kurumu ve Kuruluşunu Seçme ve Değiştirme Hakkı
135
4. Personeli Tanıma Seçme ve Değiştirme Hakkı
136
5. Öncelik Sırasının Belirlenmesini Talep Hakkı
136
6. Tıbbi Bakım İsteme Hakkı
136
7. Vücut Bütünlüğünün Korunması Hakkı
137
9. Gereken Özeni Görme Hakkı
138
C. Sağlık Durumu İle İlgili Bilgi Alma Hakkı
138
1. Sağlık Durumu ve Kendisine Gerçekleştirilecek Girişimler ile ilgili Bilgi Alma
2. Kayıtlara Ulaşma ve Kayıtları İnceleme Hakkı ve Kayıtlarda Düzelteme Talep
3. Hastanın Anlayacağı Şekilde Bilgilendirilme Hakkı
141
4. Hastanın Bilgilendirilmesinin “Sakınca” Taşıdığı Haller
141
5. Hastanın Bilgi İstememe Hakkı
142
D. Hasta Haklarının Korunması
143
2. Hastaya Ait Bilgilerin Gizliliği
144
E. Tıbbi Müdahalede Hastanın Rızası
145
1. Onam Dışında Tıbbi Müdahale Yasağı
145
2. Aydınlatılmış Onam ve Onamı Geri Alma
145
3. Tedaviyi Ret Hakkı
147
4. Küçüklerden Onam Alınması
148
5. Yeni Tedavi Yöntemlerinin Uygulanması
148
6. Organ Nakillerinde Onam
149
7. Gebeliğin Sona Erdirilmesinde Onam
149
8. Hastanın Aydınlatılması
150
E. Tıbbi Araştırmalar
150
1. Güvenli Bir Ortamda Hizmet Alma Hakkı
151
2. İnanç ve Vicdan Özgürlüğüne Saygı Hakkı
151
12 Sağlık ve Tıp Hukukunda Sorumluluk ve İnsan Hakları
G. Sorumluluk ve Hukuki Korunma Yolları
152
§4. HASTA HAKLARININ BİREYSEL BAŞVURU YOLUYLA KORUNMASI
I. SAĞLIK HİZMETİ NEDENİYLE YAŞAMA HAKKI İHLALİ İDDİALARI
156
A. Sağlık Hizmetleri Nedeniyle Devletin Yükümlülükleri
156
1. Yaşama Hakkı ve Devletin Negatif ve Pozitif Yükümlülüğü
156
2. Etkili Soruşturma Yapma Yükümlülüğü
159
B. Yaşama Hakkına İlişkin Özel Durumlar
162
1. Yaşamın Başlangıcı, Fetüsün Hakları ve Gebeliğin Sonlandırılması
162
2. Ötanazi ve Ölümü Tercih Hakkı
163
3. İntihara Yardım ve Yaşama Hakkı
164
II. İŞKENCE, EZİYET VE İNSAN HAYSİYETİYLE BAĞDAŞMAYAN MUAMELE
YASAĞININ İHLALİ İDDİALARI
165
B. Suçların Takibi Nedeniyle Yapılan Tıbbi Girişimler
167
C. Tıbbi Yardıma Erişimin Engellenmesi veya Yardım Sağlanmaması
167
D. Kamu Sağlığının Korunması Amaçlı Rıza Dışı Tıbbi Girişimler
169
1. Salgın Hastalıklarla Mücadele Amacıyla Teşhis ve Tedavi Girişimleri
169
2. Hastalıkları Önleyici Aşı Uygulamaları
169
3. Açlık Grevi ve Ölüm Oruçlarında Tıbbi Müdahale
170
E. Tutuklu ve Hükümlü Sağlık Hizmetleri Nedeniyle İhlal İddiaları
172
1. Tutuklu ve Hükümlülere Yapılan Tıbbi Girişimler ve Tutma Koşulları
172
2. Ceza ve Tutukevinde Açlık Grevi ve Ölüm Oruçları Nedeniyle Tıbbi Girişim
III. SAĞLIK HİZMETLERİ NEDENİYLE ÖZEL YAŞAM VE AİLE YAŞAMINA
SAYGI HAKKININ İHLALİ İDDİALARI
176
A. Genel Olarak Özel Yaşam ve Aile Yaşamına Saygı Hakkı
176
B. Tıbbi Girişimler Yönünden Özel ve Aile Yaşamına Saygı Hakkı
178
1. Hakkın Kapsamının Tıbbi Girişimler Yönünden Değerlendirilmesi
178
2. Rızaya Aykırı Tıbbi Girişimler Nedeniyle İhlal İddiaları
179
3. Babalık Bağının Tespiti Amacıyla Yapılan Tıbbi Girişimler
180
4. Evlenme, aile kurma ve çocuk sahibi olma hakkı yönünden tıbbi girişimler
180
5. Çocuk sahibi olma amacıyla tıbbi yöntemlerden yararlanma hakkı
181
6. Gebeliğe Son Verme (Kürtaj)
182
7. Kişisel Verilerin Korunması
182
IV. SAĞLIK HİZMETLERİ NEDENİYLE ADİL YARGILANMA HAKKININ İHLALİ
B. Adil Yargılanma Hakkıyla İlgili İnceleme Yöntemi
186
HUKUKA UYGUNLUĞUNUN KOŞULLARI VE
HASTA VE HEKİM İLE SAĞLIK HİZMETİ SUNUCUSU
ARASINDAKİ HUKUKSAL İLİŞKİNİN NİTELİĞİ
§1. MEDENİ HUKUK BAKIŞ AÇISIYLA TIBBİ MÜDAHALENİN HUKUKA UYGUNLUĞUNUN
I. TIBBİ MÜDAHALENİN YETKİLİ SAĞLIK ÇALIŞANI TARAFINDAN
II. HASTANIN VE YASAL TEMSİLCİSİNİN AYDINLATILMIŞ ONAMI
197
A. Özerklik Hakkı Bağlamında Onam Hakkı
197
B. Onamın Geçerlilik Koşulu Olarak Aydınlatılma
199
1. Aydınlatmanın Kapsamı
201
2. Aydınlatmanın Amaçları
202
3. Aydınlatma Yükümlüsü ve Muhatabı
203
4. Aydınlatmanın Usulü
205
a. Sözlü/Yazılı/İşaret Diliyle/Braille Alfabesiyle Aydınlatma
205
b. Hastanın Sosyo–Kültürel Düzeyine Uygunluk ve Anlaşılırlık
207
c. Uygun Ortamda ve Zamanda Aydınlatma
208
D. Onamın Tabi Olduğu Şekil
216
III. RIZANIN YERİNE GEÇEN HUKUKA UYGUNLUK SEBEPLERİ
218
A. Üstün Özel Yarar (Varsayımsal Rıza/Gerçek Vekâletsiz İş Görme)
218
1. Acil Durumlarda Varsayımsal Rıza
218
2. Acil Olmayan Durumlarda Varsayımsal Rıza
219
14 Sağlık ve Tıp Hukukunda Sorumluluk ve İnsan Hakları
3. Açlık Grevi/Ölüm Orucundaki Hükümlüler
220
B. Üstün Kamu Yararı (Kamu Sağlığı/Düzeni)
221
1. Kamu Sağlığının Korunması
221
2. Kamu Düzeninin/Güvenliğinin Korunması
222
IV. TIP BİLİMİNİN VERİLERİNE GÖRE GEREKLİ VE BUNLARA UYGUN TIBBİ
A. Tıbbi Açıdan Zorunluluk/Gereklilik (Endikasyon)
225
B. Tıp Biliminin Gereklerine Uygunluk
228
§2. HASTA VE HEKİM İLE SAĞLIK HİZMETİ SUNUCUSU ARASINDAKİ HUKUKSAL
I. KAMUDA ÇALIŞAN HEKİM İLE HASTA ARASINDAKİ HUKUKSAL İLİŞKİ
235
II. SERBEST ÇALIŞAN HEKİM İLE HASTA ARASINDAKİ HUKUKSAL İLİŞKİ
236
III. ÖZEL SEKTÖRDE ÇALIŞAN HEKİM İLE HASTA ARASINDAKİ HUKUKSAL
IV. HASTANIN FİİL EHLİYETİNİN KURULAN HUKUKSAL İLİŞKİLERDEKİ
§3. HASTA TÜKETİCİ MİDİR?
Prof. Dr. Şebnem AKİPEK ÖCAL
I. TÜKETİCİ HUKUKUNUN TARİHİ GELİŞİMİ
251
II. 6502 SAYILI KANUN KAPSAMINDA TÜKETİCİ KAVRAMI VE TÜKETİCİ
III. TÜKETİCİ İŞLEMLERİ BAKIMINDAN HASTALARIN HUKUKİ DURUMU
257
TIP HUKUKUNDA SORUMLULUK VE
§1. DANIŞTAY KARARLARI IŞIĞINDA SAĞLIK HİZMETLERİNDEN DOLAYI İDARENİN
Yrd. Doç. Dr. Dilşad Çiğdem SEVER
I. İDARENİN SAĞLIK HİZMETİNİ SUNMASINDAN KAYNAKLANAN
SORUMLULUĞUNUN DAYANAĞI
267
II. İDARENİN SAĞLIK KOLLUĞU İŞLEVİ NEDENİYLE SORUMLULUĞU
274
III. TAZMİNATIN HESAPLANMASI
276
§2. CEZA HUKUKU BAKIMINDAN TIBBİ FAALİYETLERİN HUKUKA UYGUNLUĞU VE
HEKİMİN CEZAİ SORUMLULUĞU
I. TIBBİ FAALİYETLER AÇISINDAN CEZA HUKUKUNUN İŞLEVİ
282
A. Bir İnsan Hakları Hukuku Öznesi Olarak Hasta
283
B. Cezai Sorumluluk ve Suç Kavramları
287
II. TIBBİ MÜDAHALELERİN HUKUKİ NİTELİĞİ
288
A. Davranışın Toplumsal Uygunluğu Kuramı
290
B. Manevi Unsurun (Kusurun) Bulunmaması Görüşü
291
C. Tipik Fiilin Yokluğu Görüşü
291
Ç. Kanunda Öngörülmeyen Hukuka Uygunluk Nedeni Görüşü
292
D. Devlet Tarafından Tanınan (Himaye Edilen) Amaç Görüşü
292
E. Kanunda Öngörülen Hukuka Uygunluk Nedeni Görüşü
293
F. İlgilinin (Hak Sahibinin) Rızası Hukuka Uygunluk Nedeni Görüşü
293
G. İzin Verilen Risk Görüşü
294
H. İnsanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkına Dayanan Görüş
294
I. Tıbbi Müdahalenin Özel Bir Hukuka Uygunluk Nedeni Olarak Kabul Edilmesi
16 Sağlık ve Tıp Hukukunda Sorumluluk ve İnsan Hakları
İ. Görevin Yerine Getirilmesi Görüşü
295
J. Hakkın İcrası Hukuka Uygunluk Nedeni Görüşü
296
1. Hakkın İcrası Hukuka Uygunluk Nedeninin Özel Bir Biçimi Olarak Tıbbi
Müdahalenin Koşulları
296
a. Tıp Mesleğini İcra Yetkisi
296
b. Tıbbi Müdahalelere Rıza (Aydınlatılmış Hastanın Rızası)
297
c. Meslek Kurallarına (legis artis) Uygun Müdahale
303
ç. Müdahalenin Tedavi ya da Yaşam Kalitesini Yükseltmek Amacıyla Yapılmış Olması
303
III. FARKLI YÖNLERİYLE HEKİMİN CEZAİ SORUMLULUĞU
304
B. Sağlık Kamu Hizmetinin İcrasından Kaynaklanan Cezai Sorumluluk
305
1. Görev Suçları Bakımından Hekimin Cezai Sorumluluğu
305
2. Kamu Görevlisi Hekimlerin İdare ile İlişkileri Bakımından Ceza Hukukunu
İlgilendiren Sorun Noktaları
308
a. Kamu Görevlisi Tanımındaki Belirsizlik
308
b. İdari Hiyerarşi Bakımından Kamu Görevlisi Hekim
309
C. Hekimler Tarafından İşlenen Kişilere Karşı Suçlar
310
Ç. Tıp Meslek ya da Sanatının İcrasından Kaynaklanan Cezai Sorumluluk
310
1. Sağlık Mevzuatı ve İlgili Mevzuat Hükümleri Arasında Yer Alan Çeşitli Suçlar
311
2. Sağlık Mesleği Mensuplarının Suç Fiilini Bildirmeme Suçu (TCK m. 280)
311
D. Hekimin Tedavi Amacıyla Gerçekleştirdiği Fiillerinden Ötürü Taksire Dayalı
2. TCK’nın Taksirli Ceza Sorumluluğuna İlişkin Genel Hükümleri
315
3. Taksirli ceza Sorumluluğunun Koşulları
317
a. Zararlı Neticenin (Fiilin) İstenmemiş Olması
317
b. Zararlı Neticeyi Önlemeye Yönelik Davranış Kurallarının İhlali
318
c. Zorunlu Davranış Kurallarına Uyulmamasının Faile İsnat Edilebilir Olması
321
4. Belli Bir Meslek ya da Sanatın İcrası Dolayısıyla Taksirli Fiiller Dolayısıyla
Güvenlik Tedbiri: TCK m. 53/6
322
a. Tıbbi Hizmetler Alanında Ekip Faaliyeti ve Ekip Üyelerinin Taksirli Ceza
i. Ekip Halinde Yürütülen Tıbbi Faaliyetler ve Güven İlkesi
323
ii. Tıbbi Faaliyetler Bakımından Güven İlkesinin Sınırları
325
iii. İşbölümüne Göre Yürütülen Faaliyetler ve Güven İlkesi Açısından 5237 sayılı Türk Ceza
Kanunu’nun 22. Maddesinin Beşinci Fıkrası
329