NÜKLEER ENERJİNİN TEMEL ESASLARI VE GELİŞİMİ
1. Enerji ve Enerjinin Temel Esasları
35
1.1. Enerji Tanımı, Türleri ve Hukuk Bağıntısı
35
1.1.1. Yenilenebilir Enerji
37
1.1.2. Yenilenemez Enerji
38
1.1.3. Sürdürülebilir Enerji
39
1.2.1. Nükleer Enerji Kavramı ve Tanımı
40
1.2.2. Nükleer Enerjinin Tarihçesi
42
1.2.2.1. Sanayileşmenin Etkisi
44
1.2.2.2. II. Dünya Savaşının Etkisi
44
1.2.3. Günlük Hayatta Nükleer Enerji
45
1.2.3.1. Nükleer Enerjinin Kullanım Amaçları
45
1.2.3.1.1. İnsani Amaçla Kullanımı: Nükleer Endüstri
45
1.2.3.1.2. Askeri Amaçla Kullanımı: Nükleer Silahlar
46
1.2.3.2. Nükleer Enerji Hakkında Güncel Tartışmalar
48
1.2.3.2.1. Lehte Tartışmalar
48
1.2.3.2.2. Aleyhte Tartışmalar
49
2.1. Nükleer Santrallerin Kurulma Amacı
50
2.2. Türkiye’de ve Dünyada Nükleer Santraller
51
2.3. Önemli Nükleer Santral Kazaları
54
2.3.1. Three Mile Adası Kazası
54
2.3.2. Çernobil Kazası
55
2.3.3. Fukuşima Kazası
56
3.1. Nükleer Terörizm Kavramı ve Tarihi
57
3.2. Nükleer Terörizm Çeşitleri
59
3.3. Nükleer Terörizm Senaryoları
62
3.4. Siber – Nükleer Güvenlik ve Tedbir
64
ULUSLARARASI NÜKLEER HUKUK VE GÜNCEL GELİŞMELER
1. Nükleer Hukuk Hakkında Temel Esaslar
69
1.1. Nükleer Hukukun Kapsam ve Mahiyeti
70
1.2. Nükleer Hukukun Temel İlkeleri
70
2. Nükleer Santrallerin Uluslararası Hukuk Açısından Temel Özellikleri
73
2.1. Nükleer Santrallerin İnsani Amaçla Kullanımı
74
2.1.1.1. 5710 Sayılı Kanun’a Göre Nükleer Santral Kuracak Şirketin Belirlenmesi
76
2.1.1.2. Milletlerarası Anlaşmalarla Nükleer Güç Santrali Kuracak Şirketin Belirlenmesi
76
2.1.2. Uluslararası Düzenlemeler
77
2.1.2.1. EURATOM ve ABD Arasında Nükleer Enerji'nin İnsani Amaçla Kullanılması Anlaşması
79
2.1.2.2. Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesine İlişkin Antlaşma (NPT)
80
2.1.2.3. Nükleer Denemelerin Kapsamlı Yasaklanması Antlaşması (Comprehensive Test Ban Treaty)
81
2.2. Nükleer Santrallerin Çalışma Esasları
83
2.2.1. Nükleer Santral Kuracak Şirketin Belirlenmesi
84
2.3. Kurucu İşletmeler ve Sözleşme Esasları
88
2.3.1. Sivil Amaçlı Nükleer Santrallerde Üçüncü Kişilere Verilen Zararlarda İşletenin Sorumluluğu
89
3. Nükleer Santrallere İlişkin Uluslararası Hukuk
90
3.1. Nükleer Santrallere İlişkin Uluslararası Hukuki Rejim Teşekkülleri
90
3.1.1. Dünyanın Nükleer Enerjiyle Tanışması ve “Barış İçin Atom” Projesi
91
3.1.2. BM Genel Kurulu
91
3.1.3. BM İnsan Hakları Komitesi
91
3.1.4. Uluslararası Adalet Divanı
92
3.1.5. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı
95
3.1.6. OECD – Nükleer Enerji Ajansı
97
3.2. Sorumluluk Rejimi ve Uluslararası Anlaşmalar
98
3.2.1. Üçüncü Şahıslara Karşı Hukuki Sorumluluğa İlişkin Paris Sözleşmesi
98
3.2.2. Nükleer Zararlar Hakkında Hukuki Sorumluluğa İlişkin 1963 Tarihli Viyana Sözleşmesi
99
3.2.3. 1964 Tarihli Paris Sözleşmesini Yenileyen Brüksel Ek Sözleşmesi
101
3.2.4. Nükleer Enerji Alanında Üçüncü Şahıslara Karşı Hukuki Sorumluluğa İlişkin Paris Sözleşmesi’ni Yenileyen 1982 Ek Protokolü
102
3.2.5. Paris ve Viyana Sözleşmelerinin Ortak Uygulanmasına İlişkin 21.10.1988 Tarihli Ortak Protokol
103
NÜKLEER SANTRALLERİN SİBER GÜVENLİĞİ VE
ULUSLARARASI HUKUKİ TEMEL ESASLARI
1. Nükleer Güvenlik ve Hukuki Temel Esasları
107
1.1. Nükleer Terörizmin Tanımı ve Kapsamı
107
1.1.1. Nükleer Güvenlik Hakkında Temel Esaslar
109
1.1.1.1. Nükleer Güvenlik Rejimi
109
1.1.1.2. Nükleer Güvenlik Kültürü
110
1.1.2. Nükleer Terörizm Üzerine Güncel Çalışmalar
111
1.2. Nükleer Santrallere Karşı Güvenlik Tedbirleri ve Mukabil Tedbirlerin Hukuki Esasları
112
1.2.1. Hukuki Bağlayıcı Nitelikte Uluslararası Düzenlemeler
113
1.2.1.1. UAEA Himayesinde Temel Hukuki Düzenlemeler
113
1.2.1.1.1. Nükleer Malzemelerin Fiziksel Korunması Sözleşmesi ve 2005 Tarihli Değişiklik
113
1.2.1.1.2. Nükleer Kazaların Erken Bildirimi Sözleşmesi
114
1.2.1.1.3. Acil Nükleer ve Radyolojik Kaza Durumunda Yardım Sözleşmesi
115
1.2.1.1.4. Nükleer Güvenlik Sözleşmesi
115
1.2.1.1.5. Tüketilen Yakıt Yönetiminin Güvenliği ve Radyoaktif Atık Yönetiminin Güvenliğine Dair Ortak Sözleşme
116
1.2.1.2. BM Himayesinde Temel Hukuki Düzenlemeler
117
1.2.1.2.1. BM Güvenlik Konseyi 1373 (2001) ve 1540 (2004) Sayılı Kararları
118
1.2.1.2.2. Terörist Bombalamalarının Engellenmesine Dair Uluslararası Sözleşme
119
1.2.1.2.3. Nükleer Terör Faaliyetlerinin Önlenmesine Dair Uluslararası Sözleşme
119
1.2.1.3. UDÖ Himayesinde Temel Hukuki Düzenlemeler
121
1.2.1.3.1. Deniz Ulaştırması Güvenliğine Karşı Yasadışı Eylemlerin Önlenmesine İlişkin Sözleşme (1988 SUA Sözleşmesi)
122
1.2.1.3.2. SUA (Yasadışı Eylemlerin Önlenmesi) Sözleşmesinin 2005 Protokolleri
122
1.2.2. Hukuki Bağlayıcı Nitelikte Olmayan Uluslararası Düzenlemeler
123
1.2.2.1. UAEA Himayesinde Bağlayıcı Olmayan Düzenlemeler
124
1.2.2.1.1. Radyoaktif Kaynakların Emniyeti ve Güvenliğine İlişkin Uygulama Esasları ve Radyoaktif Kaynakların İthalatı ve İhracatı Hakkında Ek Düzenleme
124
1.2.2.1.2. 2017 Tarihli Nükleer Malzemelerin ve Nükleer Tesislerin Fiziksel Korunmasına Dair Uluslararası Konferans
125
1.2.2.2. BM Himayesinde Bağlayıcı Olmayan Düzenlemeler
125
1.2.2.2.1. Birleşmiş Milletler Uluslararası Terörle Mücadele Stratejisi
126
1.2.2.3. EURATOM Himayesinde Bağlayıcı Olmayan Düzenlemeler
126
1.2.2.3.1. EURATOM Anlaşmasının 103. Maddesinin Uygulanmasına İlişkin Komisyon Tavsiyesi
126
2. Nükleer Santrallerin Siber Güvenliği ve Uluslararası Hukuki Esasları
128
2.1. Siber Güvenliğin Tanımı ve Kapsamı
128
2.2. Siber Saldırı, Siber Suç ve Siber Savaş Karşılaştırması
131
2.3. Güncel Siber Saldırılar
141
2.4. Nükleer Santrallere Karşı Siber Saldırı Senaryoları
142
2.5. Siber Güvenliğin Hukuki Esasları
144
2.5.1. Ulusal Mevzuat
144
2.5.2. Uluslararası Düzenlemeler
148
2.5.2.1. ‘Karşı Tedbirler’ Bağlamında Siber Saldırı Değerlendirmesi
149
2.5.2.2. Siber Saldırıları Doğrudan Düzenleyen Uluslararası Hukuk Rejimleri
152
2.5.2.2.4. Avrupa Konseyi
158
2.5.2.2.5. Şangay İşbirliği Örgütü
160
2.5.2.3. Siber Saldırıları Dolaylı Düzenleyen Uluslararası Hukuk Rejimleri
160
2.5.2.3.1. Telekomünikasyon Hukuku
161
2.5.2.3.2. Havacılık Hukuku
162
2.5.2.3.3. Uzay Hukuku
164
2.5.2.3.4. Deniz Hukuku
167
3. Savaş Hukuku Bağlamında Siber Saldırı/Savaş Tartışmaları
168
3.1.1. Yasal Mevzuatı Yönetme: İç İşlerde Güç ve Müdahale Kullanımına İlişkin Yasak
171
3.1.2. Kolektif Güvenlik ve Meşru Müdafaa İstisnaları
172
3.1.3. Ad Bellum Gerekliliği ve Orantılılığı
175
3.2.1. In Bello Gerekliliği
177
3.2.2. In Bello Orantılılığı
177
3.2.3. Farklar/Ayrımlar
178
3.2.3.1. Bir Siber Saldırıda Hukuki Olarak Hedeflenen Kim Olabilir?
179
3.2.3.2. Kim bir Siber Saldırı Gerçekleştirebilir?
180
EK 1: SOMUT NÜKLEER TERÖRİZM SENARYOLARI
189
EK 2: NÜKLEER ENERJİ PROGRAMI UYGULAMA OPERATÖRÜNÜN SORUMLULUK VE DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ (Faz 1)
191
EK 3: NÜKLEER ENERJİ PROGRAMI UYGULAMA OPERATÖRÜN SORUMLULUK VE DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ (Faz 2)
193
EK 4: BELİRLİ BİR TESİS İÇİN DÜZENLEYİCİ KURULUŞ TARAFINDAN ÜRETİLEN BELGELER
195
EK 5: SİBER SUÇ KATEGORİLERİ VE ÇEŞİTLERİ
199
EK 6: GÜNCEL SİBER SALDIRI LİSTESİ
202
EK 7: NÜKLEER SANRALLEREE KARŞI SİBER SALDIRI SENARYOLARI
205