KÜLTÜR VARLIKLARININ KORUNMASI BAKIMINDAN
CEZA HUKUKUNUN İŞLEVİ ULUSLARARASI
CEZA HUKUKU VE KÜLTÜR VARLIKLARI
I. KÜLTÜR VARLIKLARI BAKIMINDAN KAVRAMSAL BOYUT
27
A. Kültür Varlığı Kavramı
27
1. 1954 tarihli Silahlı Çatışma Durumunda Kültürel Varlıkların Korunmasına İlişkin Lahey Sözleşmesi
29
2. 1970 tarihli Kültür varlıklarının Yasadışı İthal İhraç ve Mülkiyet Transferinin Önlenmesi UNESCO Sözleşmesi
30
3. Kültür Varlıklarının İhracına İlişkin 18 Aralık 2008 Tarih ve 116/2009 Sayılı Avrupa Birliği Konseyi Tüzüğü
32
4. 1995 Tarihli Çalınmış ya da Yasadışı Yollarla İhraç Edilmiş Kültür Varlıklarına İlişkin UNIDROIT Sözleşmesi (Roma Sözleşmesi)
35
5. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu
36
a. Kültür Varlıklarına İlişkin Genel Tanım
37
b. Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları
37
c. Korunması Gerekli Taşınır Kültür ve Tabiat Varlıkları
38
B. Kültürel Miras Kavramı
39
1. 1972 UNESCO Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşmesi
42
2. 1992 Tarihli Arkeolojik Mirasın Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi
43
C. Kültür Varlıklarına Farklı Bakışlar: “Kültürel Milliyetçilik” ve “Kültürel Enternasyonalizm”
44
1. “Kültürel Milliyetçilik”
44
2. “Kültürel Enternasyonalizm” ya da “Kültürel Evrenselcilik”
46
II. KÜLTÜR VARLIKLARININ KORUNMASI BAKIMINDAN CEZA HUKUKUNUN ÖNEMİ VE İŞLEVİ
50
A. Kültür Varlıklarına Karşı Suçların Nicel Özellikleri Bakımından
52
1. Meşru ve Gayrimeşru Kültür Varlığı Ticaretinin İç İçe Geçmiş Olması
55
2. Uluslararası Hukukun Sağladığı Etkin Korumanın Esasen Savaş ve Silahlı Çatışma Dönemlerine İlişkin Olması
56
3. Kültür Varlıkları Üzerinde İşlenen Suçların Örgütlü Suçlulukla İlişkili Olması
58
4. Ulusal Hukuk Düzenleri Arasında Farklılıklar. Genel ve Ortak Bir Suç ve Ceza Siyasetinin Bulunmaması
61
5. Malların Serbest Dolaşımı
64
7. İnternet ve Elektronik Ticaretin Yaygınlaşması
64
B. Kültür Varlıklarının Önemi Bakımından
65
III. ULUSLARARASI HUKUK VE ULUSLARARASI CEZA HUKUKU BAKIMINDAN KÜLTÜR VARLIKLARI
76
A. Kültür Varlıklarının Korunması Bakımından Temel Uluslararası Hukuk Belgeleri
77
1. Birleşmiş Milletler Örgütünün Kurulmasından Önceki Dönem
77
2. İkinci Dünya Savaşı’nın Sona Ermesi ve Birleşmiş Milletler Örgütü’nün Kurulmasından Sonraki Dönem
78
a. Birleşmiş Milletler Örgütü Sözleşme ve Belgeleri
78
B. Savaş ve Silahlı Çatışma Dönemlerinde Kültür Varlıklarının Korunmasına İlişkin Belgeler ve Uluslararası Sözleşme Hükümleri – Uluslararası Ceza Hukuku Bakımından Kültür Varlıkları
82
1. Genel Olarak Uluslararası Ceza Hukukunun Sınırları ve Uluslararası Suç Kavramı
82
2. Kültür Varlıklarının Korunmasına Yönelik Uluslararası Duyarlılığın Gelişimi
88
3. 1863 Tarihli Birleşik Devletler Lieber Kanunu
100
4. Kara Savaşının Kanunları ve Örf ve Adetlerine ilişkin 1899 ve 1907 Lahey Sözleşmeleri
102
b. Kara Savaşının Kanunları ve Örf ve Adetlerine İlişkin 1899 Tarihli Lahey Sözleşmesi ve Ekleri
102
c. Kara Savaşının Kanunları ve Örf ve Adetlerine İlişkin 1907 Tarihli Lahey Sözleşmesi ve Ekleri
103
5. 1935 Tarihli Roerich Paktı
104
6. 1949 Tarihli Cenevre Sözleşmeleri
105
7. 1949 Tarihli Cenevre Sözleşmelerine Ek Protokoller (1977/I–II)
106
a. 1949 Tarihli Cenevre Sözleşmelerine Ek Protokol I
106
b. 1949 Tarihli Cenevre Sözleşmelerine Ek Protokol II
108
8. 1954 Tarihli Silahlı Çatışma Durumunda Kültürel Varlıkların Korunmasına İlişkin Lahey Sözleşmesi
109
9. 1954 Sözleşmesi’ne Ek 1999 Tarihli İkinci Protokol
115
10. Uluslararası Ceza Mahkemesi Tüzüğü
120
11. Uluslararası Kızılhaç Komitesi Tarafından Hazırlanan Uluslararası İnsancıl Örf ve Adet Kuralları
124
C. Savaş Suçları, İnsanlığa Karşı Suçlar ve Soykırım Suçları Bakımından Kültür Varlıkları
126
2. Savaş Suçları Bakımından Kültür Varlıkları
126
b. Kültür Varlıklarına Yönelik Saldırıların Savaş Suçu Oluşturmasının Koşulları – Kültür Varlıklarına Karşı İşlenen Savaş Suçlarının Unsurları
135
aa. Savaş Suçunun Ön Şartı: Bir Silahlı Çatışmanın Bulunması
136
bb. Fiilin Silahlı Çatışma ile Bağlantılı Olması
137
dd. Askeri Gereklilik Bulunmaması
141
3. İnsanlığa Karşı Suçlar Bakımından Kültür Varlıkları
147
a. Genel Olarak İnsanlığa Karşı Suçlar
147
b. Kültür Varlıklarına Saldırıların İnsanlığa Karşı Suç Oluşturduğu Haller
149
aa. İnsanlığa Karşı Suçların Ön Şartı: Silahlı Çatışma
153
bb. Davranışların Yaygın ve Sistematik Bir Saldırının Parçası Olması
153
cc. Sivillere Karşı Fiillerin İşlenmesi
154
çç. Askeri Gereklilik Bulunmaması
154
4. Soykırım Suçları Bakımından Kültür Varlıkları
156
Ç. Savaş ve Silahlı Çatışma Dönemleri Dışında da Koruma Sağlayan Uluslararası Sözleşme ve Aygıtlar
162
1. 1970 tarihli Kültür varlıklarının Yasadışı İthal İhraç ve Mülkiyet Transferinin Önlenmesi Sözleşmesi – “1970 UNESCO Sözleşmesi”
163
2. 1970 tarihli Kültür Varlıklarının Yasadışı İthal İhraç ve Mülkiyet Transferinin Önlenmesi Sözleşmesi’nin Uygulanması İçin Rehber İlkeler – “1970 Sözleşmesi İçin Rehber İlkeler”
169
3. Çalınmış veya Yasadışı Yollarla İhraç Edilmiş Kültür Varlıklarına İlişkin UNIDROIT Sözleşmesi: 1995 UNIDROIT Sözleşmesi
170
4. 1970 UNESCO ve 1995 UNIDROIT Sözleşmeleri Bakımından Genel Değerlendirme
175
5. 2017 Tarihli Kültür Varlıklarına Yönelik İhlallere İlişkin Avrupa Sözleşmesi
177
a. Sözleşme’nin Amacı, Kapsamı ve Kültür Varlığı Tanımı
178
bb. Kültür Varlığı Tanımı
179
b. Taraf Devletler İçin Öngörülen Ceza Hukukuna İlişkin Yükümlülükler
181
aa. Suç Yaratma ya da Mevcut Suç Tanımlarının Kültür Varlıklarına Yönelik Fiiller Bakımından da Uygulanması Yükümlülüğüne İlişkin Düzenlemeler
181
bb. Ceza Kanunlarının Yer Yönünden Uygulanmasına, Suçun Ortaya Çıkış Biçimlerine, Tüzel Kişilerin Sorumluluğuna, Cezaların Özelliklerine, Güvenlik Tedbirlerine, Yabancı Ceza Kararlarının Etkisine İlişkin Yükümlülükler
190
cc. Uluslararası Ceza Hukukuna ve Uluslararası Adli İşbirliğine İlişkin Hükümler
196
5. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 18 Aralık 2014 Tarih ve 69/196 Sayılı Kararıyla Kabul Edilen Kültür Varlığı Kaçakçılığı ve İlgili Suçlar Bakımından Suçun Önlenmesi ve Cezai Sonuçlara İlişkin Uluslararası Rehber İlkeler Açısından Taraf Devletlerden Beklenenler
198
b. Kültür Varlığı Kaçakçılığı ve İlgili Suçlar Bakımından Suçun Önlenmesi ve Cezai Sonuçlara İlişkin Uluslararası Rehber İlkeler
200
c. Suçla Mücadele Konusunda Öngörülen Rehber İlkeler
201
ç. Ceza Siyaseti Bakımından Öngörülen Rehber İlkeler
202
aa. Suç Sayılması Gereken İhlaller Bakımından
202
bb. Ceza Müeyyideleri ve İdari Yaptırımların Özellikleri Bakımından
203
cc. Tüzel Kişilerin Sorumluluğu Bakımından
204
çç. Arama, El Koyma ve Müsadere Bakımından
204
dd. Soruşturmanın Yürütülmesi Bakımından
205
ee. Uluslararası Adli İşbirliği ve Yardımlaşma Bakımından
205
ff. Suçluların İadesi Bakımından
205
gg. El Koyma ve Müsadere Bakımından Uluslararası İşbirliği
206
hh. Kolluk Birimleri Arasında ve Soruşturmalar İçin Uluslararası İşbirliği
206
ıı. İade ve Kaynak Ülkeye Geri Gönderme
206
TÜRK HUKUKUNDA KÜLTÜR VARLIKLARININ
I. TÜRK HUKUKUNDA KÜLTÜR VARLIKLARININ KORUNMASI BAKIMINDAN GELİŞİM AŞAMALARI
209
A. Cumhuriyet Öncesi Dönem
209
1. 1869 Tarihli Asar–ı Atika Nizamnamesi
211
2. 1874 Tarihli Asar–ı Atika Nizamnamesi
213
3. 1874 Tarihli Asar–ı Atika Nizamnamesi’nin Ceza Hükümleri
214
4. 1884 Tarihli Asar–ı Atika Nizamnamesi
215
5. 1884 Tarihli Asar–ı Atika Nizamnamesi’nin Ceza Hükümleri
218
6. 1906 Tarihli Asar–ı Atika Nizamnamesi
219
7. 1906 Tarihli Asar–ı Atika Nizamnamesi’nin Ceza Hükümleri
221
B. Cumhuriyet’in İlanından Sonraki Dönem
222
2. Kültür Varlıklarının Korunmasına İlişkin İdari Teşkilatın Kuruluş ve Dönüşümü
222
3. Cumhuriyetin İlanından Sonra Kültür Varlıklarının Korunması Bakımından Temel Hukuk Kaynakları
224
4. 1961 Anayasası’nda “Kültürel Eserler ve Anıtlar” (Kültür Varlıkları)
226
5. 1982 Anayasası’nda “Kültürel Eserler ve Anıtlar” (Kültür Varlıkları)
227
6. 743 Sayılı Türk Kanunu Medenisi
227
7. 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu
228
8. 1906 Tarihli Asar–ı Atika Nizamnamesi’nden Sonra Yürürlüğe Giren Özel Kanunlar
229
a. 1710 Sayılı Eski Eserler Kanunu
229
b. 1710 Sayılı Eski Eserler Kanunu’nun Ceza Hükümleri
231
c. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu
237
II. 2863 SAYILI KÜLTÜR VE TABİAT VARLIKLARINI KORUMA KANUNU
237
B. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu Dışında Kültür Varlıkları Bakımından Cezai Koruma Sağlayan Düzenlemeler
238
C. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun Uygulama Alanı ve Görünüşte Normlar İhtilafı Sorunu
238
Ç. Normların Düzenlenme Biçimi
240
D. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nda Öngörülen Suçların Genel Özellikleri
241
1. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nda Öngörülen Suçların Hukuki Konusu
242
b. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nda Öngörülen Suçların Hukuki Konusu
243
2. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nda Öngörülen Suçların Maddi Konusu
244
b. Kültür Varlıklarının Korunması İçin Öngörülen Suç Tanımları Bakımından Suçun Maddi Konusu
247
aa. Suçun Maddi Konusu – Suçun İşlendiği Yer (Locus Commissi Delicti) Kavramları
247
bb. KTVKK’nın Ceza Hükümlerinde Kültür ve Tabiat Varlığı Kavramının Sınırlarına İlişkin Sıfat ve Özellikler
248
3. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nda Öngörülen Suçlarda Mağdur
249
b. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nda Öngörülen Suçlarda Suçun Mağduru
254
4. Kültür Varlıklarının Korunması İçin Öngörülen Suç Tanımları Bakımından Suçun Faili
255
b. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nda Öngörülen Suçların Faili
255
5. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıkları Kanunu’nda Öngörülen Suçlarda Manevi Unsur
256
6. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıkları Kanunu’nda Öngörülen Suçlar Bakımından Hukuka Uygunluk Nedenleri
257
b. Görevin Yerine Getirilmesi ve Konusu Suç Teşkil Eden Emir
258
c. Hakkın Kullanılması
258
7. KTVKK’nda Öngörülen Suçların Ortaya Çıkış Biçimleri
260
b. KTVKK’nda Öngörülen Suçlar Bakımından İştirak
260
aa. KTVKK’nda Öngörülen Özgü Suçlar Bakımından Suça İştirak
260
bb. Kanuna Aykırı İzin ya da Ruhsat Verilmesinin Etkisi – İzni Veren Kamu Görevlisi ile İzin Verilenin Sorumluluğu
261
c. KTVKK’nda Öngörülen Suçlar Bakımından Zincirleme Suç Hükümleri
263
8. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıkları Kanunu’nda Öngörülen ve Ceza Hükümlerinin Uygulanması Bakımından Dikkate Alınacak Temel Kavramlar ve Tanımlar
264
III. 2863 SAYILI KÜLTÜR VE TABİAT VARLIKLARINI KORUMA KANUNU’NDA ÖNGÖRÜLEN SUÇLAR
268
A. Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları İle Koruma Alanlarına Zarar Verme Suçları
269
1. Tescil Edilen Sit Alanları ile Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları ile Koruma Alanlarına Zarar Verme Suçu (m. 65/f.1)
271
a. Suçun Maddi Konusu
271
ç. Suçun Maddi Unsuru
272
aa. Fiilin Önşartı: Kanun’daki Usule Göre Tebliğ veya İlan (m. 7/f. 6, 7)
272
d. Suçun Manevi Unsuru
277
2. İnşai ve Fiziki Müdahale Yapma Suçu (m. 65/f.1)
280
b. Suçun Maddi Konusu
280
ç. Suçun Maddi Unsuru
280
3. Kanuna Aykırı Yıkım ve İmar İzni Verilmesi Suçu (m. 65/f.2)
282
b. Suçun Maddi Konusu
283
ç. Suçun Maddi Unsuru
283
4. Ortak Ağırlaştırıcı Neden
284
5. İzinsiz Tadilat Suçu (m. 65/f. 4)
285
b. Suçun Maddi Konusu
286
ç. Suçun Maddi Unsuru
286
B. Ruhsatsız Yapılan İnşaatlara Belge Verme Suçu (m. 66)
288
2. Suçun Maddi Konusu
289
4. Suçun Maddi Unsuru
290
C. Kültür Varlığı Niteliğinin Tescili Kararlarının Tebliğ ve İlan Edilmemesi Suçu (m. 66)
291
2. Suçun Maddi Konusu
291
4. Suçun Maddi Unsuru
292
Ç. Kültür ve Tabiat Varlıklarına İlişkin Bildirimde Bulunmama Suçu (m. 67/f. 1)
292
2. Suçun Maddi Konusu
293
4. Suçun Maddi Unsuru
295
5. Suçun Manevi Unsuru
298
D. Kanuna Aykırı Kültür ve Tabiat Varlığı Satımı, Alımı, Devri ve Devralınması Suçu (m. 67/f. 2)
299
2. Suçun Maddi Konusu
299
4. Suçun Maddi Unsuru
300
5. Suçun Manevi Unsuru
301
E. İzinsiz Taşınır Kültür Varlığı Ticareti Suçu (m. 67/f.3)
301
2. Suçun Maddi Konusu
302
4. Suçun Maddi Unsuru
304
5. Suçun Manevi Unsuru
304
F. Kültür ve Tabiat Varlıklarının Kanuna Aykırı Olarak Yurt Dışına Çıkarılması Suçu (m. 68)
304
2. Suçun Maddi Konusu
305
4. Suçun Maddi Unsuru
309
5. Özel Nitelikteki Hukuka Uygunluk Nedenleri
311
a. Korunması Gerekli Taşınır Kültür Varlıklarının Geçici Olarak Sergilenmek Amacıyla Yurt Dışına Çıkarılması
311
b. Türkiye’deki Kordiplomatik Mensuplarının Beraberlerinde Getirdikleri Taşınır Kültür Varlıklarını Ülkeden Ayrılırken Götürmeleri
312
G. Kültür Varlığı Ticareti Yapılan İşyeri ve Depoların Kontrolüne Engel Olma Suçu (m. 69)
313
2. Suçun Maddi Konusu
314
4. Suçun Maddi Unsuru
314
H. Kazılardan Çıkan Kültür ve Tabiat Varlıklarının Nakline İlişkin Kanuni Yükümlülüklere Aykırı Davranma Suçu (m. 69)
315
2. Suçun Maddi Konusu
315
4. Suçun Maddi Unsuru
316
I. Kanuna Aykırı Olarak Kültür Varlığı Bulundurma Suçu (Özel Mülkiyet Konusu Kültür Varlıklarının Satımı, Devri ve Yurt Dışına Çıkarılması ile İlgili Yükümlülüklere Aykırı Davranma Suçu) (m. 70)
318
2. Suçun Maddi Konusu
320
İ. Kanuna Aykırı Kazı, Sondaj ve Araştırma Yapma Suçları (m. 71)
321
2. Bakanlık İzni Olmaksızın Kazı ve Sondaj Ruhsatnameleri ile Araştırma İzninin Devri, Kazı, Sondaj ve Araştırma İçin İzinsiz Olarak Tevkil Etme Suçları
a. Suçun Maddi Konusu
323
c. Suçun Maddi Unsuru
324
3. Kazı ve Sondaj Yapılan Arazi Sahiplerinin Zararlarını Tazmin Etmeme, Arazi Sahiplerinin Araştırmaya İzin Vermeme, Kamulaştırma Bedellerinin Ödenmemesi Suçları (m. 71 ve m. 42)
324
a. Suçun Maddi Konusu
325
c. Suçun Maddi Unsuru
325
4. Bilimsel Raporları Vermeme, Bilimsel Raporları Süresinde Yayınlamama, Raporu Hazırlamakta İhmal Gösteren Kişilere Ruhsatname Verme Suçları
a. Suçun Maddi Konusu
327
J. Özel Müze ve Koleksiyonculara İlişkin Yükümlülüklere Aykırı Davranma Suçları (m. 73 ve m. 26, m. 30)
328
2. Koleksiyoncuların Faaliyetlerini Bakanlığa Bildirmeme, Taşınır Kültür Varlıklarını Envanter Defterine Kaydetmeme, Bildirim ve Tescil Yükümlülüklerine Aykırı Olarak Kültür Varlığı Satma ve Devretme Suçları (m. 73 ve m. 26)
331
a. Suçun Maddi Konusu
331
c. Suçun Maddi Unsuru
332
K. İzinsiz Kazı ve Sondaj Yapma, Define Araştırma Suçları (m. 74)
335
2. İzinsiz Kazı ve Sondaj Yapılması Suçu
336
a. Suçun Maddi Konusu
336
c. Suçun Maddi Unsuru
336
ç. Suçun Manevi Unsuru
339
d. Suça Etki Eden Neden
339
3. İzinsiz Define Arama Suçu
340
a. Suçun Maddi Konusu
340
c. Suçun Maddi Unsuru
340
ç. Suçun Manevi Unsuru
342
d. Suça Etki Eden Nedenler
342
aa. İzinsiz Define Arama Suçunun Kültür Varlıklarını Yurt Dışına Çıkarma Amacıyla İşlenmesi
343
bb. İzinsiz Define Arama Suçunun Kültür Varlıklarının Korunmasında Görevli Kişiler Tarafından İşlenmesi
343
4. KTVKK’nın 74. Maddesinde Öngörülen Suç Sonrası Pişmanlık (“Etkin Pişmanlık”) Hükümleri
343
a. KTVKK’nın 74. Maddesinin Üçüncü Fıkrası Bakımından Suç Sonrası Pişmanlık Hükmünün Uygulanmasının Koşulları
346
b. KTVKK’nın 74. Maddesinin Dördüncü Fıkrası Bakımından Suç Sonrası Pişmanlık Hükmünün Uygulanmasının Koşulları
346
IV. 2863 SAYILI KÜLTÜR VE TABİAT VARLIKLARINI KORUMA KANUNU’NDA ÖNGÖRÜLEN SUÇLAR BAKIMINDAN DİKKATE ALINMASI GEREKEN MUHAKEME HÜKÜMLERİ
347
B. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nda Öngörülen Muhakeme Hükümleri
348
1. İlgili Kamu Personeline İlişkin İşlem ve Kararlarda Öncelik (m. 72)
348
2. Elkoyma ve Müzeye Teslim (m. 75)
348
C. Ceza Muhakemesi Kanunu’nda 2863 Sayılı Kanun’da Kabul Edilen Suçlar Bakımından Öngörülen Hükümler
349
1. Taşınmazlara Hak ve Alacaklara Elkoyma Tedbiri Bakımından
349
2. Şirket Yönetimi İçin Kayyım Tayini Tedbiri Bakımından
350
3. İletişimin Tespiti, Dinlenmesi ve Kayda Alınması Tedbiri Bakımından
351
4. Gizli Soruşturmacı Görevlendirilmesi Tedbiri Bakımından
351
5. Teknik Araçlarla İzleme Tedbirinin Koşullarının Belirlendiği Tedbiri Bakımından
352
V. 2863 SAYILI KÜLTÜR VE TABİAT VARLIKLARINI KORUMA KANUNU’NDA ÖNGÖRÜLEN CEZA HÜKÜMLERİ İLE CEZA MUHAKEMESİ KANUNU’NDAKİ İLGİLİ HÜKÜMLERE İLİŞKİN DEĞERLENDİRME
352
B. Uluslararası Yükümlülükler ve Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 18 Aralık 2014 Tarih ve 69/196 Sayılı Kararıyla Kabul Edilen Kültür Varlığı Kaçakçılığı ve İlgili Suçlar Bakımından Suçun Önlenmesi ve Cezai Sonuçlara İlişkin Uluslararası Rehber İlkeler Bakımından
354