DENETİMLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER
1.1.1. Denetimin Tanımı
23
1.1.2. Denetimin Amacı
25
1.1.3. Denetimin Tarihçesi
26
1.1.3.1. Dünyada Denetimin Gelişimi
26
1.1.3.2. Avrupa Birliğinde Denetim Uygulamaları
31
1.1.4. Muhasebe Denetimine Yakın Kavramlar
33
1.1.5. Bağımsız Denetim ve Muhasebe İlişkisi
36
1.2. DENETİMİN ÖZELLİKLERİ
37
1.2.1. Denetim Bir Süreçtir
37
1.2.2. Denetim Belli Bir Ekonomik Birime Ait Bilgileri Kapsar
38
1.2.3. İktisadi Faaliyet ve Olaylarla İlgili İddialar
38
1.2.4. Önceden Saptanmış Ölçütler
38
1.2.5. Muhasebe Denetimi Kanıtların Toplanması ve Değerlendirilmesi Çalışmasıdır
39
1.2.6. Denetim Uzman ve Bağımsız Bir Kişi Tarafından Yapılır
39
1.2.7. Uygunluk Derecesi
40
1.2.8. İlgi Duyanlara Bildirme
40
1.2.9. Sonuçları Bildirme
40
1.3. DENETİMİN ÇEŞİTLERİ
41
1.3.1. Konusuna Göre Denetim Çeşitleri
41
1.3.1.1. Finansal Tablolar Denetimi
41
1.3.1.2. Uygunluk Denetimi
41
1.3.1.3. Faaliyet Denetimi
42
1.3.1.4. Ekonomik Denetim
43
1.3.2. Kapsamına Göre Denetim Çeşitleri
43
1.3.2.1. Genel Amaçlı Denetim
44
1.3.2.2. Özel Amaçlı Denetim
44
1.3.3. Yapılış Nedenine Göre Denetim Çeşitleri
44
1.3.3.1. Zorunlu Denetim
44
1.3.3.2. İsteğe Bağlı Denetim
45
1.3.4. Denetimi Yapan Denetçinin Statüsüne Göre Çeşitleri
45
1.3.4.1. Bağımsız Denetim
45
1.3.4.3. Kamu Denetimi
46
1.3.5. Denetimin Uygulama Zamanına Göre Denetim Çeşitleri
46
1.3.5.1. Devamlı Denetim
47
1.4. YÖNETİMİN SAVLARI
47
1.4.1. Var Olma ve Oluşma
47
1.4.3. Haklar ve Yükümlülükler
48
1.4.4. Değerleme ve Dağıtım
49
1.4.5. Sunum ve Açıklama
49
1.5. DENETİMİN HEDEFLERİ
49
1.5.2. Tamlık (Bütünlük)
50
1.5.3. Dönemsellik (Zamanlılık)
51
1.6. DENETİMİN İŞLEVLERİ
53
1.6.1. Bilgilendirme İşlevi
54
1.6.2. Koruyucu İşlevi
54
1.6.3. Caydırıcılık İşlevi
55
1.6.4. Ekonomik İşlevi
55
1.7. DENETİMİN BAĞIMSIZ DENETÇİ TARAFINDAN YAPILMASININ NEDENLERİ
56
1.7.1. Çıkar Çatışması
56
1.7.2. Muhasebe Bilgilerinin Karmaşıklığı
56
1.7.3. Muhasebe Bilgilerinin Alınacak Kararlarla İlgili Olması
56
1.8. DENETİMİN YARARLARI
58
1.8.1. Denetlenen İşletmeye Sağladığı Yararlar
58
1.8.2. Denetlenen İşletmeyle İlgili Diğer Kuruluşlara Sağladığı Yararlar
59
1.8.3. Ülke Ekonomisi Açısından Yararları
59
1.9. BAĞIMSIZ DENETİMİ SINIRLAYICI FAKTÖRLER
60
1.9.1. Denetçinin Kısıtlı Ekonomik Koşullarda Çalışması
60
1.9.2. Zaman Sınırlaması
60
1.9.3. Muhasebe Sisteminden Kaynaklanan Sınırlama
60
1.10. DENETÇİNİN TANIMI VE ÇEŞİTLERİ
61
1.10.1. Denetçinin Tanımı
61
1.10.2. Denetçinin Özellikleri
61
1.10.2.1. Denetçinin Bağımsızlığı
61
1.10.2.2. Mesleki Bilgi ve Tecrübe
61
1.10.2.3. Kişisel ve Ahlaki Nitelikler
62
1.10.2.4. Mesleki Özen ve Dikkat
62
1.10.3. Denetçi Çeşitleri
62
1.10.3.1. Bağımsız Denetçiler
62
1.10.3.2. İç Denetçiler
63
1.10.3.3. Kamu Denetçileri
64
1.10.4. Denetçinin İşletmede İlişkide Bulunduğu Gruplar
64
1.10.4.3. Yönetim Kurulu
65
1.11. DENETİMDE MESLEKİ ŞÜPHECİLİK
65
1.12. DENETİMDE MAKUL GÜVENCE
67
2.1. MÜŞTERİ SEÇİMİ VE İŞİN KABUL EDİLMESİ
69
2.1.1. Müşteri Hakkında Bilgi Toplama
69
2.1.2. Önceki Denetçi ile Görüşme
70
2.1.3. Kalite Kontrol Standartları ve Yöntemleri ile Müşteri İşletmenin Değerlendirilmesi
70
2.1.4. Denetim Teklifinin Kabul Edilmesi ve Müşteri ile Sözleşme Yapılması
70
2.2. DENETİM ÇALIŞMASININ PLANLANMASI
72
2.2.1. İşletme Hakkında Bilgi Toplama
72
2.2.2. Denetim Çalışmalarının Bölümlenmesi
73
2.2.3. İç Kontrol Sisteminin İncelenmesi
74
2.2.4. Önemlilik Düzeyinin Belirlenmesi
74
2.2.5. Denetim Riskinin Belirlenmesi
80
2.2.5.1. Denetim Riski Bileşenleri
81
2.2.5.1.1. Yapısal Risk
81
2.2.5.1.2. Kontrol Riski
82
2.2.5.1.3. Tespit Riski
83
2.2.5.2. Denetim Risk Modeli
83
2.2.6. Denetimin Amacının Belirlenmesi
84
2.2.7. Denetim Programının Hazırlanması
88
2.2.8. Önemli İş Süreçlerinin Belirlenmesi
94
2.2.9. Denetim Süresinin Belirlenmesi
95
2.2.10. Denetim Personelinin Görevlendirilmesi ve Gözetimi
97
2.3.1. Kontrol Testleri
98
2.3.2. Maddi Doğruluk Testleri
99
2.3.2.1. İşlemlerin Maddi Doğruluk Testleri
100
2.3.2.2. Hesap Bakiyelerinin Maddi Doğruluk Testleri
100
2.3.2.3. Analitik Testler
101
2.4. DENETİM ÇALIŞMALARININ YÜRÜTÜLMESİ
101
2.4.1. İç Kontrol Yapısının Değerlendirilmesi
101
2.4.2. Denetim Programı Değişiklikleri
101
2.4.3. Hesap Bakiyelerinin Doğruluğunu Araştırma
102
2.5. DENETİMİN TAMAMLANMASI
102
2.5.1. Yapılan Denetim Çalışmasının Yeniden Gözden Geçirilmesi
103
2.5.2. Gelecekteki Olası Belirsizliklerin Değerlendirilmesi
103
2.5.3. İşletmenin Sürekliliğinin Değerlendirilmesi
104
2.5.4. Bilanço Tarihinden Sonraki Olayların Gözden Geçirilmesi
104
2.5.4.1. Finansal Tablolarda Düzeltme Gerektiren Olaylar
105
2.5.4.2. Finansal Tablolarda Düzeltme Gerektirmeyen Olaylar
106
2.5.5. İlişkili Taraf İşlemlerinin İncelenmesi
107
2.5.6. Analitik İnceleme Prosedürlerinin Uygulanması
108
2.5.7. Denetlenen İşletmeden Beyan Mektubu Alınması
109
2.5.8. Denetim Sonuçlarının Değerlendirilmesi
111
2.5.8.1. Kanıtların Yeterliliğinin Değerlendirilmesi
111
2.5.8.2. Önemlilik Düzeyinin ve Denetim Riskinin Son Değerlemesinin Yapılması
112
2.5.8.3. Hataların Düzeltilmesinin İstenmesi
112
2.5.8.4. Çalışma Kâğıtlarının Gözden Geçirilmesi
113
2.5.9. Müşteriyi Bilgilendirme
113
2.5.9.1. İç Kontrol Sistemi Hakkında Bilgilendirme
113
2.5.9.2. Denetimin Uygulanışına İlişkin Bilgilendirme
114
İÇ KONTROL VE İÇ DENETİM SİSTEMİ
3.1. İÇ KONTROL SİSTEMİ
115
3.1.1. İç Kontrol Sisteminin Tanımı
115
3.1.2. İç Kontrol Sisteminin Amaçları
116
3.1.3. İç Kontrol Türleri
117
3.1.3.1. Muhasebe Kontrolleri
117
3.1.3.2. Yönetsel Kontroller
118
3.1.4. İç Kontrol Sistemi Yapılandırma Modelleri
118
3.1.4.1. CobiT (Control Objectives for Information Technology) Modeli
118
3.1.4.2. eSAC (Electronic System Assuranceand Control) Modeli
119
3.1.4.3. SysTrust (System Trust) Modeli
119
3.1.4.4. COSO (Committee of Sponsoring Organizations) Modeli
119
3.1.5. İç Kontrol Sisteminin Unsurları
119
3.1.5.1. Örgüt Yapısı
120
3.1.5.2. Muhasebe Sistemi
120
3.1.5.2.1. Hesap Planı
120
3.1.5.2.2. Muhasebe Yönetmeliği
121
3.1.5.2.3. Bütçe Kontrolü
121
3.1.5.2.4. Maliyet Muhasebesi Sistemi
121
3.1.5.2.5. Muhasebe Belge ve Formları
122
3.1.5.3. Yeterli Nitelik ve Sayıda Personel
122
3.1.6. İç Kontrol Sisteminin Bileşenleri
122
3.1.6.1. Kontrol Çevresi
123
3.1.6.2. Risk Değerleme
125
3.1.6.3. Kontrol Eylemleri
125
3.1.6.4. Bilgi ve İletişim
127
3.1.6.5. Sistemin İzlenmesi
128
3.1.7. Etkin Bir İç Kontrol Sisteminin Temel İlkeleri
129
3.1.7.1. Görevlerin Ayırımı İlkesi
129
3.1.7.2. Kıymet Hareketinin Yetkilendirilmiş Olması İlkesi
130
3.1.7.3. Uygun Bir Belgeleme ve Muhasebe Kayıt Düzeninin Var Olması İlkesi
130
3.1.7.4. Fiziki Korunma İlkesi
131
3.1.7.5. Bağımsız Mutabakat Yapılması İlkesi
131
3.1.8. İç Kontrol Sisteminin Etkinliğini Belirleyen Faktörler
131
3.1.8.1. Roller ve Sorumlulukların Etkin Dağıtımı
131
3.1.8.2. Üst Yönetimin Duyarlılığı
132
3.1.8.3. Mesleki Yeterlilik ve Etik
132
3.1.8.4. Bulguların Önemsenmesi
132
3.1.9. İç Kontrol Sisteminin Kurulmasında Dikkat Edilecek Faktörler
133
3.1.9.1. Risk Faktörü
133
3.1.9.2. Maliyet Faktörü
134
3.1.10. İç Kontrol Sisteminden Elde Edilen Bilgilerin Belgelenmesi
135
3.1.10.1. Not Alma Yöntemi
135
3.1.10.2. Akış Şemaları Yöntemi
136
3.1.10.3. Anket Yöntemi
137
3.1.11. İç Kontrol Sisteminin Avantajları
139
3.2. İÇ DENETİM SİSTEMİ
139
3.2.1. İç Denetimin Tanımı
139
3.2.2. İç Denetimin Amacı
140
3.2.3. İç Denetimin Gelişimi
142
3.2.4. İç Denetimin Özellikleri
143
3.2.4.1. Sorumluluk ve Hesap Verme
143
3.2.4.2. Vekâlet Sözleşmesi
144
3.2.4.4. Tasarruf İhtiyacı
144
3.2.4.5. Hatalı ve Hileli İşlemlere Karşı Korunma
145
3.2.5. İç Denetim Çeşitleri
145
3.2.5.1. Finansal Denetim
145
3.2.5.2. Uygunluk Denetimi
146
3.2.5.3. Performans Denetimi
146
3.2.5.4. Sistem Denetimi
146
3.2.5.5. Bilgi Teknolojileri Denetimi
146
3.2.6. İç Denetimin Unsurları
147
3.2.6.1. Bağımsız ve Tarafsız Bir Faaliyet Olması
147
3.2.6.2. Güvence ve Danışmanlık Fonksiyonu Olması
147
3.2.6.3. İşletmeyi Bir Bütün Olarak Ele Alması
148
3.2.6.4. Sistematik ve Disiplinli Bir Yaklaşım Olması
148
3.2.7. İç Denetimin İlkeleri
148
3.2.7.1. Görevlerin Ayrımı İlkesi
149
3.2.7.2. Kıymet Hareketlerinin Yetkilendirilmiş Olması İlkesi
149
3.2.7.3. Uygun Belgeleme ve Muhasebe Kayıt Düzeninin Var Olması İlkesi
149
3.2.7.4. Varlıkların ve Muhasebe Kayıtlarının Fiziki Korunması İlkesi
149
3.2.7.5. Bağımsız Mutabakatların Yapılması İlkesi
149
3.2.8. İç Denetim ve Bağımsız Denetim İlişkisi
149
3.2.9. İç Denetim Yaklaşımları
150
3.2.9.1. Proaktif İç Denetim Anlayışı
151
3.2.9.2. Risk Odaklı İç Denetim Anlayışı
151
3.2.9.3. Müşteri Odaklı İç Denetim Anlayışı
152
3.2.10. İç Denetimde Raporlama
153
3.2.10.1. Raporlama Hedefleri ve Rapor Özellikleri
154
3.2.10.2. Üçer Aylık Raporlar ve Nihai Rapor
155
3.2.10.3. Raporlama Yapılacak Taraflar
155
3.2.10.4. Raporlama Sonrası Takip
156
3.3. İÇ KONTROL VE İÇ DENETİMİN KARŞILAŞTIRILMASI
156
3.3.1. Amaçları Bakımından Karşılaştırma
157
3.3.2. Özellikleri Bakımından Karşılaştırma
157
3.3.3. Rolleri Bakımından Karşılaştırma
158
4.2. DENETİMDE KANIT TOPLAMA
159
4.3. DENETİM KANITLARININ SINIFLANDIRILMASI
160
4.3.1. İç Kanıtlar/Dış Kanıtlar
160
4.3.2. Esas Kanıtlar/Destekleyici Kanıtlar
160
4.3.3. Sabit Kanıtlar/Değiştirilebilir Kanıtlar
160
4.4. DENETİM KANITLARININ YETERLİLİĞİ
161
4.4.1. Önemlilik Unsuru
161
4.4.3. Kanıtın Türü ve Güvenilirliği
162
4.4.4. Maliyet Unsuru
163
4.4.5. Ana Kütlenin Büyüklüğü ve Özelliği
164
4.5. DENETİM KANITLARININ GÜVENİLİRLİĞİ
164
4.5.1. Kanıtın İlgili Olması
164
4.5.2. Kanıtın Kaynağı
164
4.5.3. Kanıtın Elde Edildiği Zaman
165
4.5.4. Kanıtın Objektifliği
165
4.6. DENETİM KANITI TÜRLERİ
166
4.6.1. Fiziksel Kanıtlar
166
4.6.2. Doğrulama Kanıtları
166
4.6.3. Belgelerden Elde Edilen Kanıtlar
167
4.6.4. Gözlem Sonucu Elde Edilen Kanıtlar
167
4.6.5. Soruşturmalar Sonucu Elde Edilen Kanıtlar
167
4.6.6. Matematiksel Kanıtlar
168
4.6.7. Analitik Kanıtlar
168
4.6.8. Bilimsel Mütalaaya Dayanan Kanıtlar
168
4.6.9. Elektronik Kanıtlar
168
5.2. DENETİM TEKNİKLERİNİN AMACI VE KAPSAMI
172
5.3. TEMEL DENETİM TEKNİKLERİ
172
5.3.1. Fiziki İnceleme Tekniği
172
5.3.2. Gözlem Tekniği
173
5.3.3. Doğrulama Tekniği
173
5.3.3.1. Olumlu Doğrulama
174
5.3.3.2. Olumsuz Doğrulama
175
5.3.3.3. Boş Bakiyeli Doğrulama
176
5.3.4. Soruşturma Tekniği
177
5.3.5. Kayıt Sistemini Yeniden İnceleme Tekniği
178
5.3.6. Yeniden Hesaplama Tekniği
179
5.3.7. Belge İnceleme Tekniği
179
5.3.8. Göz Atma Tekniği
180
5.3.9. Analitik İnceleme Tekniği
180
5.3.10. Derinlemesine Araştırma Tekniği
182
5.3.11. İlgili Hesaplar Arasında İlişki Kurma Tekniği
183
6.2. KANIT SEÇİMİNDE KULLANILACAK YÖNTEMLER
185
6.2.1. Bütün Kalemlerin Seçimi (Tam Denetim)
185
6.2.2. Özellikli Kalemlerin Seçimi
186
6.2.3. Denetimde Örnekleme
186
6.3. DENETİMDE ÖRNEKLEME ÇEŞİTLERİ
187
6.3.1. İstatistiki Olmayan Örnekleme (İradi Örnekleme)
187
6.3.2. İstatistiki Örnekleme
188
6.4. İSTATİSTİKİ ÖRNEK SEÇME TEKNİKLERİ
189
6.4.1. Basit Tesadüfi Seçim Teknikleri
189
6.4.1.1. Kura ile Seçim Tekniği
189
6.4.1.2. Tesadüfi Sayılar Tablosu Yardımı ile Seçim Tekniği
189
6.4.1.3. Tesadüfi Harfler Tablosu Yardımı ile Seçim Tekniği
190
6.4.2. Sistematik Seçim Tekniği
190
6.4.3. Özel Seçim Teknikleri
191
6.4.3.1. Tabakalara (Zümrelere) Göre Seçim
191
6.4.3.2. Kümelere Göre Seçim
192
6.4.3.3. Kademeli Seçim
193
6.5. MUHASEBE DENETİMİNDE KULLANILAN İSTATİSTİKİ ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ
193
6.5.1. Niteliklere Göre Örnekleme Yöntemleri
194
6.5.1.1. Kabul Örneklemesi
194
6.5.1.2. Keşif Örneklemesi
194
6.5.1.3. Niteliklere Göre Tahmin Örneklemesi
195
6.5.2. Niceliklere Göre Örnekleme Yöntemleri
195
6.5.2.1. Niceliklere Göre Tahmin Örneklemesi
195
6.5.2.2. Parasal Birim Örneklemesi
196
6.6. İSTATİSTİKİ ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİNİN GENEL DEĞERLEMESİ
197
7.1. ŞEKLİ DENETİM–MADDİ DENETİM
199
7.2. İLERİYE DOĞRU DENETİM–GERİYE DOĞRU DENETİM
200
7.3. DOĞRUDAN DENETİM–DOLAYLI DENETİM
201
7.4. TÜMÜYLE DENETİM–ÖRNEKLEME YOLUYLA DENETİM
201
DENETİMDE ÇALIŞMA KÂĞITLARI
8.1. ÇALIŞMA KÂĞITLARININ TANIMI
203
8.2. ÇALIŞMA KÂĞITLARININ ÖZELLİKLERİ
203
8.3. ÇALIŞMA KÂĞITLARININ YARARLARI
204
8.3.1. Denetim Çalışmalarının Yürütülmesine Yardımcı Olur
204
8.3.2. Denetim Raporunun Hazırlanmasına Esas Olur
204
8.3.3. Denetim Görüşünün Oluşmasına Yardımcı Olur
205
8.3.4. İç Kontrol Sisteminin Değerlemesine Yardımcı Olur
205
8.3.5. Davalarda Savunma Aracı Olur
206
8.3.6. Gelecek Dönemlerdeki Denetim Çalışmalarında Yardımcı Olur
206
8.4. ÇALIŞMA KÂĞITLARININ TÜRLERİ
206
8.4.1. Denetim Planı ve Programı
206
8.4.2. Denetim Raporu ve Finansal Tablo Taslakları
207
8.4.3. Çalışma Mizanı
207
8.4.4. Düzeltme Kayıtlarının Yapıldığı Çalışma Kâğıtları
207
8.4.6. Hesap Analiz Cetveli
208
8.4.7. Denetim Notları
209
8.4.8. Hesaplamalarla İlgili Çalışma Kâğıtları
209
8.4.9. Tutanak Özetleri, Sözleşmeler ve Diğer Belgeler
210
8.4.10. Denetlenen İşletmenin Yazılı Beyanları
211
8.5. ÇALIŞMA KÂĞITLARININ DÜZENLENMESİ
211
8.5.1. Çalışma Kâğıtlarının Düzenlenme İlkeleri
211
8.5.2. Çalışma Kâğıtlarında Kullanılan Denetim İşaretleri
212
8.6. ÇALIŞMA KÂĞITLARININ DOSYALANMASI
214
8.7. ÇALIŞMA KÂĞITLARININ MÜLKİYETİ VE GİZLİLİĞİ
216
8.7.1. Çalışma Kâğıtlarının Mülkiyeti
216
8.7.2. Çalışma Kâğıtlarının Gizliliği
216
9.1. DENETİM RAPORUNUN TANIMI
217
9.2. DENETİM RAPORUNUN ÖNEMİ
217
9.3. RAPORLAMA STANDARTLARI
218
9.3.1. Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerine Uygunluk Standardı
218
9.3.2. Tutarlılık Standardı
219
9.3.3. Tam Açıklama Standardı
219
9.3.4. Görüş Bildirme Standardı
220
9.4. DENETİM RAPORUNUN ŞEKLİ
220
9.4.1. Başlık ve Adres Bölümü
221
9.4.4. İmza ve Tarih Bölümü
222
9.5. DENETİM RAPORUNDA GÖRÜŞ BİLDİRME
222
9.5.1. Olumlu Görüş Bildirme
222
9.5.2. Şartlı Görüş Bildirme
223
9.5.3. Olumsuz Görüş Bildirme
225
9.5.4. Görüş Bildirmekten Kaçınma
227
9.6. SAPMA DERECELERİ VE DENETİM GÖRÜŞÜ İLİŞKİSİ
229
9.7. KAPSAMINA GÖRE DENETİM RAPORLARI
230
9.7.1. Kısa Şekilli Denetim Raporları
230
9.7.2. Uzun Denetim Raporları
230
9.8. RAPOR YAZMA İLKELERİ
231