SERMAYE PİYASASI FAALİYETLERİNİN TANITILMASI VE
BU FAALİYETLERDEN YARARLANAN YATIRIMCININ
SERMAYE PİYASASI MEVZUATI KAPSAMINDA KORUNMASI
I. SERMAYE PİYASASI FAALİYETLERİNİN TANITILMASI
21
A. Sermaye Piyasası Faaliyetlerine İlişkin Kavramsal Çerçeve
21
1. Sermaye Piyasaları, Borsalar, Teşkilatlanmış Diğer Pazar Yerleri ve Tezgahüstü Piyasalar
21
2. Sermaye Piyasası Faaliyetleri
26
3. Sermaye Piyasası Kurumları
27
b. Yatırım Kuruluşları
29
c. Portföy Yönetim Şirketleri
34
d. Kolektif Yatırım Kuruluşları
35
4. Sermaye Piyasası Araçları
37
b. Mal Olarak Sermaye Piyasası Araçları
41
i. Kaydi Sermaye Piyasası Araçlarının Mal Olma Niteliği
41
ii. Kaydileştirilmemiş Sermaye Piyasası Araçlarının Mal Olma Niteliği
47
B. Sermaye Piyasası Faaliyetlerine İlişkin Hukuki Çerçeve
50
1. Sermaye Piyasası Kanunu
50
2. Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri ile Yan Hizmetlere İlişkin İkincil Mevzuat
52
C. Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri
58
b. Alım Satım Aracılığı Faaliyeti
60
c. Halka Arza Aracılık
65
ii. Halka Arza Aracılık Faaliyeti Yürütmeye Yetkili Kuruluşlar
67
iii. Halka Arza Aracılık Faaliyetinin Kapsadığı Hizmetler
67
2. Bireysel Portföy Yöneticiliği Faaliyeti
70
3. Kolektif Portföy Yöneticiliği Faaliyeti
71
4. Yatırım Danışmanlığı Faaliyeti
72
6. Çok Taraflı Alım Satım Sistemlerinin, Borsa Dışı Diğer Teşkilatlanmış Piyasaların İşletilmesi
76
II. YATIRIM HİZMET VE FAALİYETLERİNDEN YARARLANAN YATIRIMCILARIN SERMAYE PİYASASI MEVZUATI KAPSAMINDA KORUNMASI VE BU KORUMANIN EKSİK KALAN YANLARI
79
A. Genel Olarak Sermaye Piyasalarında Yatırımcıyı Korumaya Yönelik Düzenleme Yaklaşımları
79
B. Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerinden Yararlanan Yatırımcıların Korunmasına İlişkin Düzenlemeler
81
1. Yatırım Kuruluşlarının Tabi Oldukları İş Kuralları
81
b. Çerçeve Sözleşme Akdetme Yükümlülüğü
83
c. Müşteri Emrini En İyi Şekilde Gerçekleştirme Yükümlülüğü
86
d. Özen ve Sadakat Borcu Çerçevesinde Hareket Etme Yükümlülüğü
87
e. Basiretli Bir Tacir Gibi Davranma, İşin Gerektirdiği Mesleki Dikkat ve Özeni Gösterme, Bu Kapsamda Gerekli Önlemleri Alma Yükümlülüğü
90
f. Faaliyetlerini Sürdürmeleri İçin Sahip Oldukları Kaynakları Etkin Bir Biçimde Kullanma Yükümlülüğü
91
g. Bilgilendirme, Açıklama ve Şeffaflığı Sağlama Yükümlülüğü
91
4. Yatırım Kuruluşlarının Müşteri Varlıkları Üzerinde Yetkisiz Şekilde Tasarruf Etmelerini Önlemeye Yönelik Düzenlemeler
98
5. Yatırım Kuruluşlarının Mali Durumlarına İlişkin Düzenlemeler
101
6. Yatırımcı Tazmin Mekanizmaları
103
b. Tazminin Kapsamına İlişkin Düzenlemeler
104
7. Tedrici Tasfiyeye İlişkin Düzenlemeler
106
8. Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemlerine İlişkin Düzenlemeler
108
9. İç Denetim ve Kontrol Mekanizmalarına İlişkin Düzenlemeler
110
10. Yatırım Danışmanlığı ve Portföy Yönetimi Özelinde Öngörülen Diğer Korumalar
111
C. Sermaye Piyasası Mevzuatı ile Yatırımcılara Sağlanan Korumaların Eksik Yönlerinin Tespiti
114
SERMAYE PİYASASI FAALİYETLERİNDEN YARARLANAN YATIRIMCILARIN KORUNMASINA İLİŞKİN YENİ YAKLAŞIMLAR IŞIĞINDA
YATIRIMCILARIN TÜKETİCİ NİTELİĞİ
I. YATIRIM HİZMET VE FAALİYETLERİNE İLİŞKİN DÜZENLEMELERİN GÖZDEN GEÇİRİLMESİNDE 2008 FİNANSAL KRİZİNİN ETKİSİ VE ULUSLARARASI DÜZENLEMELERE YANSIMASI
121
B. AB Düzenlemelerinde Krizin Yansımaları
123
C. ABD Düzenlemelerinde Krizin Yansımaları
126
II. FİNANSAL KRİZİN ARDINDAN YATIRIMCININ KORUNMASINA İLİŞKİN OLARAK GÜNDEME GELEN YENİ MODEL ARAYIŞLARI
128
B. Davranışsal Finans Çerçevesinde Yatırımcının Korunması Yaklaşımı
128
C. Yatırımcının Korunmasının Finansal Tüketicinin Korunması Kapsamında Ele Alınması Yaklaşımı
132
III. YATIRIMCININ TÜKETİCİ OLARAK NİTELENDİRİLEBİLİRLİĞİ SORUNUNUN ORTAYA ÇIKIŞI
133
IV. YATIRIMCININ KORUNMASINDA TÜKETİCİ HUKUKU ODAKLI YAKLAŞIMIN TÜRK MEVZUATINA YANSIMASI
135
A. Finansal Tüketici Kavramının Kullanılmaya Başlanması ve Finansal Tüketiciye İlişkin Eylem Planları
135
B. Finansal Hizmetlere İlişkin Mesafeli Sözleşmelerle İlgili Düzenlemeler
137
V. YATIRIM HİZMET VE FAALİYETLERİNDEN YARARLANAN YATIRIMCILARIN TÜKETİCİ SIFATININ DEĞERLENDİRİLMESİ
139
A. TKHK Uyarınca Tüketici Kavramı
139
1. TKHK’nın Kapsamı ve Tüketici İşlemleri
139
2. TKHK Kapsamında “Tüketici”
143
a. Tüketici Tanımı ve Unsurları
143
b. Tüzel Kişilerin Tüketici Vasfı
149
i. Tüzel Kişilerin Tüketici Tanımının Kapsamına Girmesi
149
ii. Özel Hukuk Tüzel Kişilerinin Tüketici Vasfı
151
iii. Kamu Hukuku Tüzel Kişilerinin Tüketici Vasfı
159
c. Adi Ortaklıkta ve Gizli Ortaklıkta Tüketici Vasfı
160
B. Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri Bağlamında Yatırımcıların Tüketici Sıfatı
162
2. Yatırım Hizmet ve Faaliyetinden Yararlanmak Suretiyle Sermaye Piyasalarında Üçüncü Kişilerle Yapılan İşlemlerde Yatırımcıların Tüketici Sıfatı
163
3. Yatırım Hizmet ve Faaliyetinden Yararlanan Yatırımcıların Tüketici Sıfatı
166
a. Yatırımcıların Tüketici Sıfatını Tayin Etmede Müşteri Sınıflandırmasının Rolü
166
i. Müşteri Sınıflandırması Kuralları
166
ii. Yatırımcıların Tüketici Sıfatının Müşteri Sınıflandırması Kurallarından Yararlanılarak Tayin Edilmesi
172
b. Profesyonel Müşterilerin Tüketici Sıfatı
175
c. Genel Müşterilerin Tüketici Sıfatı
182
4. Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerinin Türleri Bakımından Yatırımcının Tüketici Sıfatının Değerlendirilmesi
184
b. Aracılık Faaliyetleri Bakımından
184
i. Alım Satım Aracılığı Bakımından
184
ii. Halka Arza Aracılık Bakımından
188
c. Yatırım Danışmanlığı Faaliyeti Bakımından
194
d. Portföy Yöneticiliği Faaliyeti Bakımından
198
e. Saklama Faaliyeti Bakımından
203
f. Çok Taraflı Alım Satım Sistemlerinin ve Borsa Dışı Diğer Teşkilatlanmış Pazar Yerlerinin İşletilmesi Bakımından
207
5. Konuya İlişkin Yargıtay Kararları
209
b. Yargıtay 11. Hukuk. Dairesi’nin 23.6.2016 Tarih ve E. 2016/90, K. 2016/6987 Sayılı Kararı
209
c. Yargıtay 11. Hukuk Dairesi’nin 8.3.2017 Tarihli ve E. 2017/692, K. 2017/1363 Sayılı, 22.6.2017 Tarihli ve E. 2017/2141, K. 2017/4020 Sayılı ve 12.6.2018 Tarih ve E. 2016/13442, K.2018/4450 Sayılı Kararları
211
d. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 16.5.2018 Tarih ve E.2017/22, K.2018/1102 Sayılı Kararı
213
C. Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri Benzeri Bir Faaliyet Olarak Kitle Fonlaması Bağlamında Yatırımcıların Tüketici Sıfatı
220
1. Kitle Fonlamasına İlişkin Hukuki Çerçeve
220
2. Kitle Fonlama Platformları Aracılığıyla Yatırım Yapan Kişilerin Tüketici Sıfatı
222
TÜKETİCİ HUKUKUNUN SERMAYE PİYASASI FAALİYETLERİNDEN YARARLANAN YATIRIMCILARA UYGULANABİLİRLİĞİ
I. TKHK VE SPKn’NİN AMAÇLARI YÖNÜNDEN KARŞILAŞTIRILMASI
229
C. Amaçları Bağlamında TKHK ve SPKn’nin Düzenleme Farklılığı
232
II. SERMAYE PİYASASI MEVZUATI DÜZENLEMELERİNİN SERMAYE PİYASASI KURUMU İLE MÜŞTERİSİ ARASINDAKİ ÖZEL HUKUK UYUŞMAZLIKLARINA DOĞRUDAN UYGULANABİLİRLİĞİ
233
III. TKHK’NIN YATIRIM HİZMET VE FAALİYETLERİ BAĞLAMINDA UYGULAMA ALANI BULABİLECEK HÜKÜMLERİ
240
A. Haksız Şartlara İlişkin Düzenlemelerin Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri Bağlamında Uygulanabilirliği
240
1. Genel Olarak Genel İşlem Koşulları ve Haksız Şartlar
240
2. Genel İşlem Koşulları ve Haksız Şartların Denetlenmesi
242
3. Haksız Şartların Yaptırımı
248
4. Genel İşlem Koşulları ve Haksız Şartlar ile Çerçeve Sözleşme İlişkisi
249
a. Çerçeve Sözleşme Hükümlerinin Genel İşlem Şartı Kapsamında Değerlendirilmesi
249
b. Haksız Şart Olarak Değerlendirilemeyecek Çerçeve Sözleşme Hükümleri
255
B. Ayıplı Hizmet ve Ayıplı Hizmetten Sorumluluğa İlişkin Hükümlerin Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri Bağlamında Uygulanabilirliği
258
1. Ayıplı Hizmet Kavramı
258
2. Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerinde Ayıptan Sorumluluk
259
a. Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerinin Sunulmasında Ayıp Kavramı
259
b. Ayıplı Yatırım Hizmet ve Faaliyetinden Yararlanan Tüketicinin Hakları
262
i. Tüketicinin Seçimlik Hakları
262
ii. Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerinin Ayıplı İfası Halinde Sözleşmeden Dönme Hakkının Kullanılabilirliği
264
c. Ayıplı Yatırım Hizmet ve Faaliyetinden Doğan Sorumluluğun Tabi Olduğu Zamanaşımı Süresi
268
C. Finansal Hizmetlere İlişkin Düzenlemelerin Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri Bağlamında Uygulanabilirliği
268
1. Finansal Hizmetlere İlişkin Mesafeli Sözleşme Kavramı
268
2. Finansal Hizmetlere İlişkin Mesafeli Sözleşme Kapsamına Giren Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerinin Belirlenmesi
270
3. Kripto Varlıkların Alım Satımına İlişkin Mesafeli Finansal Sözleşmelerin Durumu
273
a. Kripto Varlıklar ve Hukuki Nitelikleri
273
b. Kripto Varlık Alım Satımının ve Bu Kapsamda Akdedilen Mesafeli Sözleşmelerin Tüketici Mevzuatı Karşısındaki Durumu
281
4. Mesafeli Finansal Sözleşmelere İlişkin Düzenlemelerin Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerine Uygulanabilirliği
282
a. Bilgilendirme Yükümlülüklerine İlişkin Düzenlemelerin Uygulanabilirliği
282
b. Cayma Hakkına İlişkin Düzenlemelerin Uygulanabilirliği
286
i. Cayma Hakkı Kullanımına İlişkin Tüketici Mevzuatı Düzenlemeleri
286
ii. Cayma Hakkının Kullanılamayacağı Sözleşmelerin Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri Bağlamında Akdedilen Sözleşmeler Kapsamında Değerlendirilmesi
289
D. Ticari Reklam ve İlanlara İlişkin Düzenlemelerin Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri Bağlamında Uygulanabilirliği
291
1. Ticari Reklam ve İlanlara İlişkin Tüketici Mevzuatı Düzenlemeleri
291
2. Ticari Reklam ve İlanlara İlişkin Tüketici Mevzuatı Düzenlemelerinin Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerine Uygulanabilirliği
293
3. Aldatıcı Reklam Yoluyla Pazarlanan Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerine Karşı Tüketicinin BK ve TTK Uyarınca Korunması
296
4. Aldatıcı Reklam Yoluyla Pazarlanan Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerine Karşı Tüketicinin İdari Denetim Mekanizması ile Korunması
301
E. Uyuşmazlıkların Çözümüne İlişkin Düzenlemelerin Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri Bağlamında Uygulanabilirliği
302
1. Tüketici Mahkemelerinin ve Tüketici Hakem Heyetlerinin Görev Alanına İlişkin Düzenlemeler
302
a. Tüketici Mahkemelerinin Görev Alanı
302
b. Tüketici Hakem Heyetlerinin Görev Alanı
305
2. Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri ve Tüketici İşlemlerinden Doğan Uyuşmazlıklarda Uygulanabilirliği
307
a. Genel Olarak Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemlerinin Uygulanabilirliği
307
b. Dava Şartı Arabuluculuğun Uygulanabilirliği
309
c. Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerinden Doğan Uyuşmazlıklarda Tüketici Mevzuatının Uyuşmazlık Çözümüne İlişkin Düzenlemelerinin Uygulanabilirliği
313