ÇALIŞMA HAK VE ÖZGÜRLÜĞÜ ULUSLARARASI
HUKUK BELGELERİNDE DÜZENLENMESİ
§ 1. ÇALIŞMA HAKKININ DAHİL OLDUĞU HAK KATEGORİSİ OLARAK SOSYAL HAKLAR, GENEL ÖZELLİKLERİ, SOSYAL HAKLARIN KABULÜNE NEDEN OLAN ETKENLER
19
I. Sosyal Hakların Ayrı Bir Hak Kategorisi Olarak Doğuşu, Kabulüne Neden Olan Etkenler ve Gelişim Süreci
19
II. Sosyal Hak Kavramı ve Sosyal Hakları Diğer Haklardan Ayıran Özellikler
22
III. Avrupa Birliği Düzeyinde Sosyal Hakları Tanıma ve Gelişim Süreci
24
A. Avrupa Birliğinin Kuruluş Döneminde Sosyal Haklara Yönelik Yaklaşımda Hakim Anlayış
24
B. Avrupa Birliği Düzeyinde Sosyal Hakları Geniş Ölçekli Tanıma Sürecini Olumsuz Etkileyen İç Faktörler
25
C. Avrupa Birliğinin Sosyal Haklar Konusunda Yaklaşımına İlişkin Genel Değerlendirme
28
IV. Sosyal Haklar Konusunda Yaşanan Değişimin İş Hukukuna Etkileri
31
§ 2. GENEL OLARAK ÇALIŞMA HAKKI VE ÇALIŞMA ÖZGÜRLÜĞÜ KAVRAMLARI
34
I. Çalışma Hakkının Kapsam ve Anlamı
34
A. Çalışma Hakkının Birey Açısından Anlamı
34
B. Çalışma Hakkının Sosyal Taraflar Açısından Anlamı
35
C. Çalışma Hakkının Kapsamı
36
II. Çalışma Hakkının Niteliği ve İşlevi
38
III. Çalışma Hakkının Diğer Ekonomik ve Sosyal Haklarla İlişkisi
39
IV. Çalışma Özgürlüğü Kavramı
41
B. Çalışma Hakkı Çalışma Özgürlüğü İlişkisi
42
C. Çalışma Özgürlüğü Sözleşme Özgürlüğü İlişkisi
43
§ 3. ULUSLARARASI HUKUK BELGELERİNDE ÇALIŞMA HAK VE ÖZGÜRLÜĞÜNE İLİŞKİN DÜZENLEMELER
47
I. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi
48
II. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
51
III. Avrupa Sosyal Şartı
55
IV. Uluslararası Çalışma Örgütü Sözleşmeleri
58
B. 105 Sayılı Sözleşme
63
C. 111 Sayılı Sözleşme
65
D. 122 Sayılı Sözleşme
66
E. 158 Sayılı Sözleşme
67
ANAYASAL NORMLAR EKSENİNDE
§ 4. ÇALIŞMA HAK VE ÖZGÜRLÜĞÜNE İLİŞKİN ANAYASAL DÜZENLEMELER VE TEMEL ÖZELLİKLERİ
69
I. Mülga Anayasalarda Çalışma Hak ve Özgürlüğüne İlişkin Düzenlemeler
69
II. Yürürlükteki 1982 Anayasa’sında Çalışma Hak ve Özgürlüğüne İlişkin Düzenlemeler
72
III. Çalışma Hakkının Devletten Talep Edilebilirliği ve Devletin Sorumluluğunun Sınırı
76
A. Bireyin Çalışma Hakkına İlişkin Talep Hakkının Sınırı
77
B. Devletin Çalışma Hakkına İlişkin Sorumluluğunun Sınırı
79
§ 5. ANAYASA DÜZENLEMELERİ ÇERÇEVESİNDE ÇALIŞMA ÖZGÜRLÜĞÜNE MÜDAHALE TEŞKİL EDEN VE ÇALIŞMAYI HAK NİTELİĞİNDEN YÜKÜMLÜLÜĞE DÖNÜŞTÜREN HALLER
82
I. Düzenlemenin Genel Özellikleri ve Hukuki Dayanağı
82
II. Olağan Rejim Döneminde Zorla Veya Zorunlu Çalıştırma
84
A. Tutuklu ve Hükümlülerin Çalıştırılması
84
1. Tutukluların Çalıştırılması
84
2. Hükümlülerin Çalıştırılması
85
B. Çalışmanın Birey Üzerinde Ödev Olarak Somutlaşması
88
III. Olağanüstü Rejim Döneminde Zorla veya Zorunlu Çalıştırma
91
IV. Çalışma Yükümlülüklerinin Mevcut İş İlişkisine Etkisi
96
A. Tutukluluk ve Hükümlülük Hali
96
B. Kanundan Doğan Çalışma Ödevi
97
§ 6. ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARINDA ÇALIŞMA HAK VE ÖZGÜRLÜĞÜ
101
I. Anayasa Mahkemesi Kararlarında Çalışma Hak ve Özgürlüğüne Yaklaşımı Etkileyen Unsurlar
101
II. Anayasa Mahkemesi Kararlarında Çalışma Hak ve Özgürlüğünün Tanımı ile İptal Davalarında Öne Çıkan Bazı Hususlar
102
III. Anayasa Mahkemesi’nin Çalışma Hak ve Özgürlüğünün Sınırlandırılmasına İlişkin Yaklaşımı
105
ÇALIŞMA HAK VE ÖZGÜRLÜĞÜNE İLİŞKİN
ANAYASAL NORMLARIN İŞ HUKUKUNDA UYGULANMASI
§ 7. ÇALIŞMA HAKKININ TEMİNİ VE KORUNMASINA YÖNELİK HUKUKİ DÜZENLEMELER VE TEMEL ÖZELLİKLERİ
109
I. Çalışma Hakkının Teminine Yönelik Düzenlemeler
110
A. İş Sözleşmesi Müzakereleri Esnasında İşçiyi Koruyucu Düzenlemeler ve Temel Özellikleri
110
B. Türk Hukukunda Temel Prensip İş Sözleşmesi Yapma Serbestisi
115
C. İş Sözleşmesi Yapma Serbestisi Temel Prensibi Yanında İş Sözleşmesi Yapma Mecburiyetine
İlişkin Düzenlemeleri Kabul Nedenleri
117
D. İş Sözleşmesi Yapma Mecburiyetine Yönelik Düzenlemelerin Hukuki Dayanağı
117
1. Kanundan Doğan İş Sözleşmesi Yapma Mecburiyeti
117
2. Toplu İş Sözleşmesinden Doğan İş Sözleşmesi Yapma Mecburiyeti
118
E. Hukuki Kaynağı İş Kanunu Olan İş Sözleşmesi Yapma Mecburiyetine Yönelik Düzenlemeler
119
1. Yeniden İşe Alma Yükümlülüğü Kapsamında
119
a. Askerlik veya Kanuni Bir Ödev Sonrası Yeniden İşe Alma Yükümlülüğü
119
b. Maluliyeti Kalkan İşçiyi Yeniden İşe Alma Yükümlülüğü
120
c. Toplu İşçi Çıkarma Sonrası Yeniden İşe Alma Yükümlülüğü
121
2. Yeni İşe Alma Yükümlüğü Kapsamında Engelli İstihdamı
123
F. Diğer Kanunlarda Düzenlenen İş Sözleşmesi Yapma Mecburiyetine Yönelik Düzenlemeler
126
1. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’ndan Doğan İş Sözleşmesi Yapma Mecburiyeti
126
a. İşyeri Hekimi İstihdamı
129
b. Teknik Eleman –Mühendis İstihdamı
131
2. Deniz– İş Kanunu’ndan Doğan İş Sözleşmesi Yapma Mecburiyeti
133
3. Basın–İş Kanunundan Doğan İş Sözleşmesi Yapma Mecburiyeti
133
4. İşsizlik Sigortası Kanununda Doğan İş Sözleşmesi Yapma Mecburiyeti
134
G. İş Sözleşmesi Yapma Mecburiyetine Aykırılık Haline Özgü Hukuki Yaptırımlar
135
1. Yükümlülüğün İş Sözleşmesinin İşveren Tarafına Yüklendiği Hallerde
135
2. Yükümlülüğün İş Sözleşmesinin İşçi Tarafına Yüklendiği Halde
138
II. Çalışma Hakkının Korunmasına ve Devamlılığının Sağlanmasına Yönelik Düzenlemeler
139
A. İş Sözleşmesinin Devamı Esnasında Koruma Sağlayan Düzenlemeler ve Özellikleri
139
1. Eşit Davranma İlkesi
139
2. İşyerinin Devrine Özgü Koruma
144
3. Çalışma Koşullarına İşverenin Keyfi Müdahalelerinin Önlenmesi
146
4. Çalışmaktan Kaçınma Hakkı
152
a. Ücretin Ödenmemesi Hali
152
b. İş Sağlığı ve Güvenliğini Tehdit Edici Ciddi ve Yakın Tehlikenin Varlığı
156
B. İş Sözleşmesinin İşveren Tarafından Keyfi Biçimde Sona Erdirilmesini Önleyici Düzenlemeler Kapsamında İş Güvencesi Hükümlerinin Özellikleri
159
1. İş Güvencesi Hükümlerinin Uygulanma Koşulları
161
2. İşverence Gerçekleştirilen Feshin Geçerli Nedene Dayandırılma Zorunluluğu
162
a. İşçinin Yeterliliğinden ve Davranışlarından Kaynaklanan Geçerli Sebepler
162
b. İşletmenin, İşyerinin veya İşin Gereklerinden Kaynaklanan Geçerli Sebepler
165
3. Feshin Son Çare Olma İlkesi
168
4. İş Güvencesine Tabi İşçinin İş Sözleşmesinin Feshinde Gözetilecek Usul ve Fesih Nedenini İspat Yükü
169
C. İş Sözleşmesinin Sona Ermesinden Sonraki Döneme Özgü Koruma ve Yeniden Çalışma
Hakkının Temini Kapsamında İşsizlik Sigortası Düzenlemelerinin Özellikleri
170
1. İş Sözleşmesinden Doğan Temel İşveren Borcu Olan Ücrete İlişkin Doğan Gelir Kaybını Geçici Olarak Giderme Fonksiyonu
172
2. Yeni Meslek Edindirme ya da Yeniden İş Bulmaya Aracılılık Faaliyeti Kapsamında Çalışma Hakkının Yeniden Temini Maksadı
174
§ 8. ÇALIŞMA ÖZGÜRLÜĞÜNE AYKIRILIK TEŞKİL ETMEYEN HUKUKİ MÜDAHALELER VE TEMEL ÖZELLİKLERİ
177
I. Kanundan Doğan Müdahaleler
177
A. Kanundan Doğan Müdahalelerin Hukuki Dayanağı
177
B. Kanundan Doğan Müdahale Biçimi Olarak Düzenlenen Çalıştırma Yasakları
178
1. Yaş Küçüklüğünden Doğan Çalıştırma Yasağı
178
2. Çalışma Süresine Bağlı Çalıştırma Yasağı
181
3. Sağlık Durumuna Bağlı Çalıştırma Yasağı
182
4. İşin Niteliğinden Doğan Çalıştırma Yasağı
182
5. Cinsiyet Kaynaklı Özel Durumların Yarattığı Çalıştırma Yasağı
183
6. Sadece Türk Vatandaşlarına Özgülenen İşler Kapsamında Yabancılar İçin Öngörülen Çalıştırma Yasakları
184
7. Çalıştırma Yasaklarına Aykırılık Halinin Hukuki Müeyyidesi
186
C. Yabancıların Çalışma Özgürlüklerine Müdahale Çalışma Hakkının Kullanımında İzin Uygulaması
189
D. Asıl İşverenin Eski İşçisine Yönelik Alt İşverenlik Hakkının Kısıtlanması
191
II. Sözleşmeden Doğan Müdahaleler Kapsamında Rekabet Yasağına Özgü Düzenlemeler
193
A. Genel Olarak Rekabet Yasağı Kaydı ve Sözleşmesi
193
B. Rekabet Yasağının Koşulları
195
1. İşverenin Korunmaya Değer Haklı Menfaatinin Varlığı
195
2. İşçinin Ekonomik Geleceğinin Gözetilmesi Gereği
196
D. Rekabet Yasağına Aykırılığın Hukuki Sonuçları
198
1. İşverenin Zararının Tazmini
198
2. İşçinin Cezai Şart Ödemesi
198
3. Rekabet Yasağına Aykırı Davranışın Sona Erdirilmesi
199
E. Rekabet Yasağının Sona Ermesine Neden Olan Haller
200
1. Yasağın Devamında İşveren Açısından Gerçek Bir Yararın Kalmaması
200
2. İşverenin Haklı Bir Neden Olmaksızın İşçinin İş Sözleşmesini Feshi
200
3. İşçinin İşverene Yüklenebilen Bir Nedenle İş Sözleşmesini Feshi
201
4. Rekabet Yasağına Aykırılık Haline Karşılık Gelmek Üzere Belirlenen Cezai Şartın İşçi Tarafından Ödenmesi
202
F. Hukuka Aykırı Rekabet Yasağı Sözleşmesinin Sonuçları
202
G. Rekabet Yasağı Sözleşmesinin Sınırlandırılması
203