Çizelgeler (Tablolar) ve Çizimler
15
KURAMSAL BİLGİLER VE UYGULAMA ÖRNEKLERİ
BÖLGE KALKINMA POLİTİKALARI VE UYGULAMA ÖRNEKLERİ
2. BÖLGE KAVRAMININ ORTAYA ÇIKIŞI, GELİŞİMİ, ÖZELLİKLERİ, BİLEŞENLERİ VE BÖLGE TÜRLERİ
23
2.1. Bölge Kavramı ve Gelişimi
24
2.1.1. Bölge Kavramının Ortaya Çıkışı ve Gelişimi
24
2.1.2. Bölge Kavramının Tanımı ve Günümüzde Bölge Algısı
27
2.1.3. Bölge Kavramı ve Türkiye’nin Genel Bölge Algısı
28
2.2. Bölge Türleri, Bileşenleri ve Özellikleri
30
2.2.1. Bölge Bileşenleri ve Ana Özellikleri
31
2.2.2. Bölge Türleri ve Sınıflandırma Düzeyleri
33
2.2.3. AB’nin Bölge Sınıflama Sistemi (NUTS)
36
2.3. Yeni Bölgecilik Akımı ve Bölgeselleşme Kavramı
40
2.3.1. Bölgecilik Kavramı ve Yeni Bölgecilik Anlayışı
41
2.3.2. Bölgeselleşme Kavramı, İçeriği ve Gelişimi
46
2.3.2.1. Bölgeselleşme Kavramının Ortaya Çıkışı ve Gelişim Süreci
47
2.3.2.2. Bölgeselleşme Kavramının Tanımı, İçeriği ve Boyutları
48
2.3.2.3. Bölgeselleşmenin Nedenleri–Bölgeselleşmeye Yol Açan Etmenler
50
2.3.3. Bölgeselleşme Bağlamında “Bölge Yerel Yönetimi” Kavramı ve İçeriği
52
3. BÖLGESEL KALKINMA VE BÖLGESEL KALKINMA POLİTİKASI
55
3.1. Kalkınma Kavramı, Anlamı ve Kalkınma–Bölgesel Kalkınma İlişkisi
55
3.2. Bölgesel Kalkınma: Anlamı, Önemi, Özellikleri ve Gelişimi
59
3.2.1. Bölgesel Kalkınma Kavramının Ortaya Çıkışı ve Gelişimi
59
3.2.2. Bölgesel Kalkınma Kavramının Tanımı ve Özellikleri
61
3.3. Bölgesel Kalkınma Sorunları, Nedenleri ve Etkileri
63
3.3.1. Bölgesel Eşitsizlik–Dengesizlik Sorunu, Ortaya Çıkışı ve Gelişimi
63
3.3.2. Bölgesel Eşitsizliklerin Nedenleri ve Etkileri
66
3.4. Bölgesel Kalkınmayı Sağlayan Potansiyel Etmenler
71
3.5. Bölgesel Kalkınma Stratejisi ve Bölgesel Kalkınma Politikaları
74
3.5.1. Bölgesel Kalkınma Stratejisi ve Kalkınma Politikası Süreci
75
3.5.2. Bölgesel Kalkınma Politikasının İlkeleri
77
3.5.3. Bölgesel Kalkınma Politikasının Amaçları
78
3.5.4. Bölgesel Kalkınma Politikasının Araçları
80
4. BÖLGESEL PLANLAMA: ANLAMI, ÖNEMİ VE ÖZELLİKLERİ
84
4.1. Planlama Kavramı ve Planlama Düzeyleri (Hiyerarşisi)
84
4.2. Bölgesel Planlama Kavramı, Gelişimi ve Bölgesel Planlamanın Gerekçeleri
89
4.3. Bölgesel Planlamanın Amacı, Özellikleri ve Gelişimi
90
4.4. Bölgesel Planlama–Planlı Kalkınma İlişkisi ve Bölgesel Planlamada Ölçek Sorunu
92
5. BÖLGESEL KALKINMAYA YÖNELİK KURAMSAL YAKLAŞIMLAR
93
5.1. Bölgesel Kalkınmaya Yönelik Geleneksel Kuram ve Yaklaşımlar
94
5.1.1. Keynesyen Bölgesel Kalkınma Teori ve Modelleri
94
5.1.2. Neoklasik Bölgesel Kalkınma–Büyüme Teorisi
95
5.1.3. Diğer Geleneksel Modeller
96
5.2. Tam Yığılma Modelleri
97
5.2.1. Birikimli/Yığılmalı Nedensellik Teorisi
97
5.2.2. Büyüme Kutupları Teorisi
98
5.3. Yerel Çevre Modelleri
99
5.3.1. İçsel (Endojen) Büyüme Modelleri
100
5.3.2. Emeğin Organizasyonundaki Değişikliklere Dayanan Teoriler
101
5.4. Bölgesel Yenilik Modelleri
101
5.4.1. Kuluçka Teorileri
102
5.4.2. Ürün Yaşam Döngüsü Modelleri
102
5.4.3. Yenilikçi Çevre Teorisi
103
5.4.4. Rekabetçi Üstünlükler Teorisi
104
5.4.5. Karşılıklı Bağımlılıklar Teorisi
104
5.5. Bölgesel Kalkınma Teorilerinin Genel Değerlendirmesi
105
6. AVRUPA BİRLİĞİ (AB)’NİN BÖLGE ANLAYIŞI VE BÖLGESEL KALKINMA POLİTİKALARI
107
6.1. AB’nin Bölge Anlayışı ve Bölgeselleşme Politikasının Genel Çerçevesi
108
6.1.1. AB’de Bölge Kavramı ve Bölge Ayrımları
108
6.1.2. AB’de Bölgesel Farklılıklar ve Bölgeselleşme Süreci
109
6.2. AB Bölgesel Politikasının İlkeleri ve Hedefleri
112
6.3. AB Bölgesel Politikasının Gelişim Süreci ve Evrimi
114
6.4. AB Bölgesel Politikasının Yasal Çerçevesi ve Hukuki Temelleri
119
6.5. AB Bölgesel Kalkınma Politikasının Araçları
122
6.5.1. Yapısal Fonlar
123
6.5.1.1. Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu
124
6.5.1.2. Avrupa Sosyal Fonu
124
6.5.1.4. Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve Garanti Fonu
125
6.5.1.5. Avrupa Balıkçılığı Yönlendirme ve Finans Fonu
126
6.5.2. Diğer Mali Araçlar
127
6.5.2.1. Avrupa Yatırım Bankası Kredileri
127
6.5.2.2. Topluluk Girişimleri (Programları)
128
6.5.2.3. Avrupa Komşuluk ve Ortaklık Aracı
130
6.5.2.4. Kalkınma İşbirliği ve Ekonomik İşbirliği Aracı
131
6.5.2.5. İstikrar Aracı
131
6.5.2.6. Aday Olmayan Ülkelere Yönelik Mali Yardımlar
131
6.6. AB Bölgesel Kalkınma Politikasının Kurumları
132
6.6.1. Avrupa Komisyonu, Avrupa Konseyi ve Avrupa Parlamentosu
132
6.6.2. Avrupa Yatırım Bankası
133
6.6.3. Avrupa Birliği Bölgeler Komitesi
134
6.6.4. Avrupa Sayıştayı
135
6.7. AB Bölgesel Politikasının Sonuçları ve Etkileri
135
7. ÜLKE ÖRNEKLERİNDE UYGULANAN BÖLGE KALKINMA POLİTİKALARI
139
7.1. AB Ülkelerinde Uygulanan Bölgesel Kalkınma Politikaları
139
7.1.1. İngiltere’de Uygulanan Bölgesel Kalkınma Politikaları
141
7.1.2. İspanya’da Uygulanan Bölgesel Kalkınma Politikaları
145
7.1.3. İtalya’da Uygulanan Bölgesel Kalkınma Politikaları
146
7.1.4. Fransa’da Uygulanan Bölgesel Kalkınma Politikaları ve Bölge Yönetimi
148
7.1.5. Almanya’da Uygulanan Bölgesel Kalkınma Politikaları ve Gelişimi
153
7.2. ABD’nin Bölgesel Kalkınma Politikası ve Gelişimi
155
7.3. Diğer Ülkelerde Uygulanan Bölgesel Kalkınma Politikaları
157
7.3.1. Latin Amerika Ülkelerinin Bölgesel Kalkınma Politikası ve Gelişimi
157
7.3.2. Uzakdoğu Asya Ülkelerinin Bölgesel Kalkınma Politikası ve Gelişimi
159
7.3.3. Rusya Federasyonu’nun Bölgesel Kalkınma Politikası ve Gelişimi
159
8. BÖLGESEL REKABET KAVRAMI VE BÖLGE KALKINMA İLİŞKİSİ
160
8.1. Rekabet Edebilirlik Kavramı ve Bölgesel Rekabet Edebilirliğin Anlamı
161
8.2. Bölgesel Rekabet Edebilirliği Belirleyen Temel Etmenler
165
8.3. Bölgesel Rekabet Edebilirliği Artırmaya Yönelik Politika ve Stratejiler
169
8.4. Bölgesel Rekabet Edebilirlik–Bölgesel Kalkınma İlişkisi
172
9. BÖLGESEL KALKINMADA “YÖNETİŞİM TEMELLİ” YENİ İŞBİRLİĞİ MODELLERİ VE KALKINMA AJANSLARININ DOĞUŞU
174
9.1. Yönetişim Kavramının Ortaya Çıkışı ve Gelişimi
175
9.2. Yönetişimin Tanımı, Özellikleri ve İlkeleri
177
9.3. Yönetişimin Uygulanma Düzeyleri
179
9.3.1. Küresel (Uluslararası Düzeyde) Yönetişim
179
9.3.2. Ulusal Düzeyde Yönetişim
181
9.3.3. Yerel Düzeyde Yönetişim ve Uygulama Modelleri
182
9.3.4. Bölgesel Yönetişim ve Uygulama Modelleri
184
9.4. Yönetişim Temelli Yeni Bölgesel İşbirliği Modelleri ve BKA’ların Konumu
185
10. YÖNETİŞİMCİ “BÖLGESEL KALKINMA AJANSLARI” MODELİ VE GELİŞİMİ
190
10.1. Kalkınma Ajansı Kavramı ve BKA’ların Tanımı
190
10.2. Kalkınma Ajanslarının Ortaya Çıkışı ve Gelişimi
192
10.3. Genel Olarak Bölgesel Kalkınma Ajanslarının Özellikleri
196
10.4. Bölgesel Kalkınma Ajanslarının Amaçları
197
10.5. Bölgesel Kalkınma Ajanslarının Yapısı ve İşlevleri
198
10.6. BKA’ların Sınıflandırılması ve Faaliyetleri
200
10.6.1. Kuruluş Biçimlerine Göre BKA’lar
200
10.6.2. Faaliyetlerine Göre Bölgesel Kalkınma Ajansları
201
10.7. Genel Olarak BKA’ların Mali Olanakları ve Denetimi
202
10.8. BKA’larla İlgili Genel Değerlendirme
203
10.8.1 BKA’larla İlgili Olumlu Değerlendirmeler
203
10.8.2. BKA’larla İlgili Olumsuz–Eleştirel Değerlendirmeler
204
TÜRKİYE’DE BÖLGE KALKINMA YÖNETİMİ
TÜRKİYE’NİN BÖLGE KALKINMA POLİTİKALARI VE
BÖLGE YÖNETİMİ UYGULAMALARI
11. TÜRKİYE’DE BÖLGE KAVRAMINA BAKIŞ VE BÖLGELER ARASI EŞİTSİZLİK SORUNU
209
11.1. Türkiye’de Bölge Kavramına Bakış ve Bölgeleme Anlayışı
209
11.2. Türkiye’de Bölge Türleri ve Bölge Sınıflama Çalışmaları
210
11.3. Türkiye’de Bölgesel Sorunların Ortaya Çıkışı ve Gelişimi
212
11.3.1. Türkiye’de Bölgesel Farklılık ve Eşitsizliklerin Nedenleri
216
11.3.1.1. Bölgesel Farklılığa ve Eşitsizliğe Yol Açan Tarihsel Nedenler
216
11.3.1.2. Bölgesel Farklılığa ve Eşitsizliğe Yol Açan Coğrafi Nedenler
217
11.3.1.3. Bölgesel Farklılığa ve Eşitsizliğe Yol Açan Ekonomik Nedenler
218
11.3.1.4. Bölgesel Farklılığa ve Eşitsizliğe Yol Açan Sosyo–Kültürel Nedenler
220
11.3.1.5. Bölgesel Farklılığa ve Eşitsizliğe Yol Açan Siyasal Nedenler
221
11.3.2. Türkiye’de Bölgesel Eşitsizliklerin Yol Açtığı Sorunlar
223
12. TÜRKİYE’DE UYGULANAN BÖLGESEL KALKINMA POLİTİKALARI VE BÖLGESEL PLANLAMA PROJELERİ
226
12.1. Türkiye’de Bölgesel Politikaya İlişkin Hukuksal ve Kurumsal Gelişmeler
227
12.2. Türkiye’de Bölgesel Politika Alanında Faaliyet Yürüten Kurumlar
231
12.2.1. TBMM ve Cumhurbaşkanlığı
231
12.2.2. Devlet Planlama Teşkilatı–Kalkınma Bakanlığı
232
12.2.3. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı
233
12.2.4. GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı
233
12.2.5. Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi (KOSGEB) Başkanlığı
234
12.2.6. İller Bankası
234
12.2.7. Türkiye Kalkınma Bankası (TKB)
235
12.2.8. Bölgesel Katkılı Diğer Kuruluşlar
235
12.3. Türkiye’de Uygulanan Bölgesel Kalkınma Politikası Araçları
236
12.3.1. Kalkınmada Öncelikli Yöre Uygulaması
237
12.3.2. Yatırım Teşvikleri
239
12.3.3. Bölgesel Kalkınma Projeleri
240
12.3.4. Organize Sanayi Bölgeleri
241
12.4. Türkiye’de Uygulanan Bölgesel Kalkınma Politikaları
242
12.4.1. Planlı Dönem Öncesi: Kuruluş ve Arayış Dönemi (1923–1960)
242
12.4.1.1. 1923–1930 Arası Dönem: Kuruluş Yılları Bölgesel Politikaları
242
12.4.1.2. 1930–1950 Arası Devletçi Dönem Bölgesel Kalkınma Politikaları
244
12.4.1.3. 1950–1960 Arası İkinci Liberal Dönem Bölgesel Kalkınma Politikaları
245
12.4.2. Planlı Dönem Bölgesel Kalkınma Politikaları (1960 Sonrası Dönem)
247
12.4.2.1. Sosyal Devletçi–Müdahaleci Dönem Bölgesel Politikalar (1960–1980)
247
12.4.2.2. Yeniden Liberal Dönem ve Dönemin Bölgesel Politikası (1980–2000)
248
12.4.2.3. 2000’li Yıllar: AB ile Bütünleşme Sürecinde Bölgesel Politikalar
251
12.4.3. Kalkınma Planları ve Kalkınma Politikalarının Planlara Yansıması
253
12.4.3.1. Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (1963–1967)
253
12.4.3.2. İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (1968–1972)
254
12.4.3.3. Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (1973–1977)
255
12.4.3.4. Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (1979–1983)
255
12.4.3.5. Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (1985–1989)
255
12.4.3.6. Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (1990–1994)
256
12.4.3.7. Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (1996–2000)
256
12.4.3.8. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (2001–2005)
257
12.4.3.9. Dokuzuncu Kalkınma Planı Dönemi (2007–2013)
258
12.4.3.10. Onuncu Kalkınma Planı Dönemi (2014–2018)
259
12.4.3.11. Onbirinci Kalkınma Planı Dönemi (2019–2023)
262
12.5. Türkiye’nin Bölgesel Planlama Deneyimleri
264
12.5.1. Köyceğiz–Dalaman Kalkınma Projesi
264
12.5.2. Doğu Marmara Planlama Projesi
265
12.5.3. Çukurova Bölgesi Gelişme Projesi
265
12.5.4. Keban Projesi
266
12.5.5. Zonguldak–Karabük–Bartın Bölgesel Gelişme Projesi
266
12.5.6. Doğu Anadolu Projesi (DAP)
267
12.5.7. Doğu Karadeniz Bölgesel Gelişme Projesi (DOKAP)
268
12.5.8. Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)
269
13. TÜRKİYE’DE BÖLGE YÖNETİMİ UYGULAMALARI VE BÖLGE YÖNETİŞİMİNE GEÇİŞ SÜRECİ
273
13.1. Türkiye’de “Bölge Yönetimi” Kuruluşlarının Ortaya Çıkışı ve Gelişimi
273
13.1.1. Osmanlıdan Cumhuriyet’e Geçişte “Bölge Yönetimi” Uygulaması: Umumi Müfettişlikler
274
13.1.2. Cumhuriyetin Kuruluş Yıllarında “Bölge Yönetimi” Uygulaması: Umumi Müfettişliklerden “Hizmet” Amaçlı Bölgesel Kuruluşlara Geçiş
275
13.1.3. Çok Partili Dönemde “Bölge Yönetimi” Uygulaması: “Hizmet” Amaçlı Merkezi Bölgesel Kuruluşların Yaygınlaşması
278
13.1.4. Planlı Dönemde “Bölge Yönetimi” Uygulaması: “Kalkınma ve Güvenlik” Amaçlı Merkezi Bölgesel Kuruluşların Yaygınlaşması
279
13.1.5. 1923–1980 Arası Dönemin Bölge Yönetimi Tartışmaları: Dönemin Genel Değerlendirmesi
281
13.2. Türkiye’de Neoliberal Dönem: “Bölge Yönetimi”nden “Bölge Yönetişimine Geçiş Süreci (1980–2000)
284
13.2.1. Neoliberal Dönemde “Bölge Yönetimi” Arayışları ve Bölge Yönetimi” Denemeleri
285
13.2.2. Neoliberal Dönemde “Bölge Yönetimi” Uygulamasının Somut Araçları: “Bölgesel Kuruluşlar”
291
13.2.3. Bölge Yönetiminde Yeni Eğilimler ve Yeni Bölgesel Yapılanma Arayışları
292
13.3. 2000’li Yıllar ve Bölge Yönetişimi Modeline Geçiş Süreci–Öneriler ve Tartışmalar
296
13.4. Bölge Yönetişimine Geçişte AB’nin Etkileri
301
13.5. AB Bölgesel Politikasına Uyumlu Bölgesel Kurumsal Yapıların Oluşturulması Süreci
303
14. TÜRKİYE’DE BÖLGE YÖNETİŞİMİ VE BÖLGE KALKINMA AJANSLARI (BKA) UYGULAMASI
306
14.1. Türkiye’de Bölgesel Kalkınma Ajansı Uygulamasına Hazırlık Denemeleri
306
14.2. Türkiye’de Yönetişimci BKA’ların Yasalaşma Süreci
311
14.3. Bölge Kalkınma Ajanslarının Amacı ve Özellikleri
311
14.4. Bölge Kalkınma Ajanslarının Kurumsal Yapısı ve Organları
314
14.4.1. Kalkınma Kurulu
314
14.4.2. Yönetim Kurulu,
317
14.4.3. Genel Sekreterlik
318
14.4.4. Yatırım Destek Ofisleri
320
14.5. Kalkınma Ajanslarının Görev ve Yetkileri
321
14.6. Kalkınma Ajanslarının Personeli
322
14.7. Kalkınma Ajanslarının Finansmanı
322
14.8. Türkiye’de Kurulan Bölgesel Kalkınma Ajansları
323
14.9. Türkiye’de BKA’ların Denetimi
324
14.10. Kalkınma Ajanslarının Bölgesel Kalkınma Planlarının Hazırlanması ve Uygulanmasındaki Yeri ve İşlevi
326
14.11. Türkiye’de Bölgesel Kalkınma Ajanslarına Yönelik Eleştiriler
327
15. TÜRKİYE’DE YENİ BÖLGESEL POLİTİKALARIN OLUŞUMU VE YENİ “BÖLGESELLEŞME” ANLAYIŞI
329
15.1. Türkiye’nin Bölgesel Gelişme Stratejisi ve Yeni Bölge Politikası
329
15.2. Bölgesel Gelişme Politikasının ve Kurumsal Yapıların Etkinleştirilmesi
330
15.3. Yeni Bölgesel Gelişme Stratejisinin Öngörüleri
333
15.4. Türkiye’de Yeni Yerinden Yönetim Düzenlemeleri ve İl Ölçekli Yeni Büyükşehir Uygulamasının Bölge Yönetimine Etkileri
335
16. GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
338