ULUSLARARASI HUKUKTA ÇEVRE VE ÇEVRESEL ZARAR:
TARİHSEL GELİŞİM VE KAVRAMSAL ÇERÇEVE
I. ULUSLARARASI ÇEVRE HUKUKUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ
21
A. 1970 Öncesi Dönemdeki Gelişmeler
24
2. İkinci Dünya Savaşı Sonrasındaki Dönem
30
B. 1970 Sonrası Dönemdeki Gelişmeler
34
1. 1970’li Yıllar: 1972 BM İnsan Çevresi Konferansı (Stockholm
2. 1980’li Yıllar: 1982 Dünya Doğa Şartı ve 1987 Brundtland Raporu
42
3. 1990’lı Yıllar: 1992 Rio Konferansı
46
4. 2000’li Yıllar: 2002 Johannesburg Konferansı ve Günümüz
52
a. 2002 Johannesburg Konferansı
52
c. Sürdürülebilir Kalkınma İçin 2030 Gündemi
57
II. ULUSLARARASI HUKUKTA ÇEVRE KAVRAMI
59
2. Çevre Kavramının Alt Ayrımları
63
3. Çevre Kavramını Oluşturan Unsurlar
65
B. Uluslararası Düzenlemelerde Çevre Kavramı
66
III. ULUSLARARASI HUKUKTA ÇEVRESEL ZARAR KAVRAMI
73
B. Ortaya Çıkış Biçimlerine Göre Çevresel Zararlar
79
1. Ani Çevre Zararları
79
2. Tedrici ve Toplu Çevre Zararları
80
C. Etki Alanlarına Göre Çevresel Zararlar
81
1. Bireysel Çevre Zararları
81
D. Uluslararası Düzenlemelerde Çevresel Zarar ve Tanımlanması Meselesi
82
2. Uluslararası Belgelerde Çevresel Zarar Tanımları
83
E. Uluslararası Hukukta Çevresel Zarar Çeşitleri
90
1. Uluslararası Hukukta Sınıraşan Çevresel Zararlar
91
a. Sınıraşan Çevresel Zarar Kavramı ve Unsurları
91
b. Sınıraşan Çevresel Zarara Sebebiyet Veren Fiiller
94
iii. Tehlikeli Atıkların Taşınması ve Depolanması
109
iv. Nükleer Faaliyetler
116
2. Uluslararası Alandaki Faaliyetlerden Kaynaklanan Çevresel Zararlar
120
3. Küresel Nitelikte Çevresel Zararlar
130
ULUSLARARASI HUKUKTA DEVLETİN SORUMLULUĞU
I. SORUMLULUK KAVRAMI
140
B. Uluslararası Hukukta Sorumluluk Kavramı
141
II. ULUSLARARASI SORUMLULUK DÜŞÜNCESİNİN GELİŞİMİ
144
A. İkinci Dünya Savaşından Önceki Gelişmeler
144
B. İkinci Dünya Savaşından Sonra Uluslararası Hukuk Komisyonunun
III. DEVLETİN SORUMLULUĞUNUN HUKUKİ NİTELİĞİ
155
A. Devletlerin Sorumluluğunun "Sui Generis" Niteliği
155
B. Devletlerin Cezai Sorumluluğu Tartışması
156
1. Devletlerin Cezai Sorumluluk Fikrinin Oluşumu
156
2. Devletlerin Cezai Sorumluğuna İlişkin Akademik Tartışmalar
157
3. Devletlerin Cezai Sorumluluğuna İlişkin Uluslararası Hukuk
Komisyonu Çalışmaları
163
IV. DEVLETLERİN SORUMLULUĞUNUN ŞARTLARI
169
A. Uluslararası Hukuka Aykırı Fiil
170
B. Kusur Faktörünün Değerlendirilmesi
179
1. Subjektif Sorumluluk
179
2. Objektif Sorumluluk
182
C. Zarar Faktörünün Değerlendirilmesi
186
D. Uluslararası Hukuka Aykırı Fiilin Devlete İsnat Edilmesi
190
2. Devletin Organlarının Davranışlarının İsnat Edilmesi
193
3. Özel Kişilerin Davranışlarının İsnat Edilmesi
202
V. ULUSLARARASI HUKUKA AYKIRILIĞI ORTADAN KALDIRAN SEBEPLER
208
VI. DEVLET SORUMLULUĞUNUN HUKUKİ SONUÇLARI
231
A. İhlale Son Verme Yükümlülüğü
232
B. Tekrar Etmeme Yükümlülüğü
234
C. Onarım Yükümlülüğü
236
c. Manevi Olarak Tatmin Etme (Tarziye)
247
ÇEVRESEL ZARAR VE DEVLET SORUMLULUĞU
I. ULUSLARARASI ÇEVRE HUKUKU VE EGEMENLİK
252
B. Doğal Kaynaklar Üzerinde Mutlak Egemenlik
260
C. Sınıraşan Çevresel Zarar ve Devletlerin Egemenlik Haklarının
II. ÇEVRESEL ZARARDAN DEVLET SORUMLULUĞU
266
A. Uluslararası Yükümlülüğün İhlali
269
b. Çevreye Verilen Zararlardan Dolayı Devletlerin Sorumluluğunu
Öngören Uluslararası Andlaşmalar ve Belgeler
272
i. 1972 Tarihli Uzay Nesnelerinin Neden Olduğu Zararların
Uluslararası Sorumluluğuna İlişkin Sözleşme
272
ii. 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi
276
iii. 1988 Tarihli Antarktika Maden Kaynak Faaliyetlerinin
Düzenlenmesine İlişkin Sözleşme ve 1991 Antarktika
iv. 1992 Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve
v. 1992 Biyoçeşitlilik Sözleşmesi ve Sorumluluk ve Tazminata
İlişkin 2010 Nagoya–Kuala Lumpur Ek Protokolü
284
vi. Uluslararası Hukuk Komisyonunun Çalışmaları
288
a. 2001 Tarihli Tehlikeli Aktivitelerden Kaynaklanan Sınır
Aşan Zararların Önlenmesine İlişkin Taslak Maddeler
289
b. 2006 Tarihli Tehlikeli Faaliyetlerden Kaynaklanan
Sınıraşan Zarar Durumunda Zararın Tahsis Edilmesine
İlişkin Taslak İlkeler
293
c. Uluslararası Hukuk Enstitüsü 1997 Tarihli Uluslararası
Hukukta Çevresel Zarara İlişkin Sorumluluk ve
2. Çevrenin Korunmasına İlişkin Uluslararası Teamülü ve Genel Hukuk
a. Sınıraşan Çevresel Zararı Önleme İlkesi
307
b. Due Diligence İlkesi
322
c. İşbirliği Yükümlülüğü
330
d. İhtiyatlılık İlkesi
336
e. Kirleten Öder İlkesi
349
f. Ortak Fakat Farklılaştırılmış Sorumluluk İlkesi
355
3. Çevreye Verilen Zarardan Sorumluluğa İlişkin Önemli Uluslararası
a. Uluslararası Tahkim Mahkemeleri Kararları
362
i. Trail Smelter Case
362
ii. Lake Lanoux and Gut Dam Arbitrations
368
b. Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Mahkemesinin Kararları
370
i. Southern Bluefin Tuna Cases
370
c. Birleşmiş Milletler Tazminat Komisyonu Kararı
382
i. BM Tazminat Komisyonu’nun Yapısı ve İşlevi
382
ii. BM Tazminat Komisyonu’nun Çevresel Zararı
iii. BM Tazminat Komisyonu’nun Çevresel Zararın
d. Uluslararası Adalet Divanı Kararları
394
i. The French Nuclear Test Cases
394
ii. Gabcíkovo–Nagymaros Case
398
iii. Certain Activities Carried Out by Nicaragua in the Border
a. 16 Aralık 2015 Tarihli Certain Activities Carried Out by
Nicaragua in the Border Area Case
403
b. 2 Şubat 2018 Tarihli Question of Compensation (Costa
Rica v. Nicaragua) Case
409
B. Çevresel Zarara Sebebiyet Veren Fiilin Devlete Atfedilmesi
418
C. Hukuka Aykırılığı Ortadan Kaldıran Durumlar
421
III. ULUSLARARASI HUKUKTA ÇEVRESEL ZARARLARDA SORUMLULUĞUN
YÜRÜTÜLMESİNDE YAŞANAN GÜÇLÜKLER
423
A. Zararın Tanımı ve Tespiti
426
C. Zararın Değerlendirilmesi
435
D. Faaliyet ile Zarar Arasında Nedensellik Bağının Kurulması
440
E. Sorumlu Devletin Belirlenmesi Meselesi
444
F. Mağdur Devletin Belirlenmesi Meselesi
445
G. Çevresel Zararın Giderilmesi Meselesi
449
IV. ÇEVRESEL ZARARLARDAN SORUMLULUĞA AİT ALTERNATİF ÇÖZÜM
A. Kusursuz Sorumluluk
462
1. Uluslararası Hukukta Çevresel Zarar İçin Kusursuz Sorumluluk
2. Devlet Uygulamalarında Çevresel Zarar İçin Kusursuz Sorumluluk
1. Çevreye Verilen Zarara Karşı Savaş Suçlarının Oluşturulması
474
2. Çevreye Karşı Bir Devlet Suçunun Ortaya Çıkması?
477
C. Erga Omnes Sorumluluk
480
1. Erga Omnes Kavramı ve Çevresel Yükümlülükler
480
2. Küresel Çevresel Yükümlülükler ve 3. Devletlerin Başvuru Hakkı
490
D. Küresel İşbirliği Sorumluluğu
500