ÇEVRE VE EKONOMİ İLİŞKİSİ
1. Çevre, Çevresel Değerler, Kavramlar ve Ekonomi İlişkisi
19
1.1. Çevrenin Tanımı ve Kapsamı
19
1.2. Çevrenin Niteliği
19
1.3. Çevresel Değerler
21
1.3.4. Doğal Kaynaklar ve Koruma Alanları
22
1.3.4.1. Doğal Kaynaklar
22
1.3.4.2. Koruma Alanları
22
1.4. Çevre İle İlgili Kavramlar
22
1.4.1. Ekoloji Kavramı
22
1.4.2. Eko–Sistem Kavramı
23
1.5. Ekoloji Ekonomi İlişkisi
24
1.6. Doğal Kaynaklar, Çevre ve Ekonomi İlişkisi
26
1.7. Temel Ekonomik Kavramlar ve Çevre
27
ÇEVRE SORUNLARI VE EKONOMİ BİLİMİYLE İLİŞKİSİ
2. Çevre Sorunlarının Tanımı, Kapsamı ve Ortaya Çıkış Nedenleri
33
2.1. Çevre Sorunlarının Tanımı ve Kapsamı
33
2.2. Çevre Sorunlarının Kaynakları
33
2.3. Çevre Sorunlarının Türleri
34
2.3.3. Toprak Kirliliği
37
2.3.4. Gürültü Kirliliği
39
2.4. Çevre Sorunlarının Nedenleri
41
2.4.1. Nüfus Artışı ve Çevre Sorunları
41
2.4.2. Altyapı, Yerleşme, Kentleşme ve Çevre
43
2.4.3. Tarım, Gıda ve Çevre Sorunları
45
2.4.4. Sanayileşme, Atıklar ve Çevre Sorunları
47
2.5. Çevre Sorunları ve Ekonomi İlişkisi
49
2.5.1. Çevre Sorunlarının Ekonomi Bilimiyle İlişkisi
49
2.5.2. Ekonominin Çeşitli Dalları ve Çevre Sorunları
52
ÇEVRE SORUNLARINA YÖNELİK EKONOMİK ETKİNLİK KRİTERLERİ
3. Çevre Sorunlarına Yönelik Ekonomik Etkinlik Kriterleri
57
3.1. Pareto Optimalite Kriteri
58
3.2. Sosyal Refah Kriteri
59
3.3. Prodüktivite Kriteri
61
3.4. GSMH ve Genişletilmiş GSMH Kriteri
64
3.5. Dengeli Gelir Dağılımı Kriteri
65
3.6. Sürdürülebilir Kalkınma Kriteri
66
3.7. Kaynak Dağılımı Kriteri
67
ÇEVRE SORUNLARININ MİKRO VE MAKRO EKONOMİK ETKİLERİ
4.1. Çevre Sorunlarının Mikro Ekonomik Etkileri
71
4.1.1. Dışsallıklar ve Çevre Sorunları
71
4.1.2. Üretim, Tüketim ve Çevre Sorunları
73
4.1.3. Fayda–Maliyet Analizi ve Çevre Sorunları
76
4.2. Çevre Sorunlarının Makro Ekonomik Etkileri
81
4.2.1. İktisadi Büyüme Üzerine Etkisi
81
4.2.2. İstihdam Üzerine Etkisi
85
4.2.3. Enflasyon Üzerine Etkisi
87
4.2.4. Ödemeler Dengesi Üzerine Etkisi
89
4.2.5. Gelir Dağılımı Üzerine Etkisi
91
EKONOMİK AÇIDAN ÇEVRE POLİTİKALARI
5.1. Ekonomik Açıdan Çevre Politikası Kavramı ve Kapsamı
95
5.1.1. Çevre Politikası Kavramı
95
5.1.2. Genel Ekonomi Politikasıyla Çevre Politikası Arasındaki İlişki
96
5.1.3. Ekonomi ve Çevre Politikalarının Entegrasyonu
97
5.1.4. Çevre Sorunlarının Türleri İle İlgili Politikalar
99
5.1.4.1. Hava Kalitesi İle İlgili Politikalar
99
5.1.4.2. Su Kalitesi İle İlgili Politikalar
99
5.1.4.3. Toprak Kalitesi İle ilgili Politikalar
100
5.1.4.4. Gürültünün Azaltılması İle İlgili Politikalar
100
5.1.4.5. Katı Atık Yönetimi İle İlgili Politikalar
101
5.1.4.6. Doğal ve Yapay Kirlilikle İle İlgili Politikalar
101
5.2. Çevre Koruma Politikalarının Esasları
101
5.2.1. Çevre Korumanın Maliyeti ve Paylaşımı
102
5.2.2. Çevresel Özel Koruma Alanları
103
5.2.3. Çevre Koruma Politikaları İle İlgili Düzenleme
103
5.2.4. Çevre Eğitimi ve Sosyal Sorumluluk
104
5.3. Çevre Politikalarının Amaçları
104
ÇEVRE POLİTİKASININ ARAÇLARI VE YENİ ÇEVRE POLİTİKALARI İÇİNDE EKONOMİK ARAÇLARIN KULLANILMASI
6.1. Çevre Politikasının Araçları
111
6.1.1. Vergiler ve Vergi Dışı Araçları
112
6.1.2. Önleyici Ekonomik Politikalarla İlgili Araçlar
112
6.1.3. Tedavi Edici Politikalarla İlgili Araçlar
113
6.1.3.1. Parasal Araçlar
113
6.1.3.2. Kontrol Araçları
114
6.1.3.3. Kültürel Araçlar
114
6.2. Yeni Çevre Politikaları İçinde Ekonomik Araçların Kullanılması
114
6.2.1. Kirleten Öder İlkesi
114
6.2.2. Kullanan Öder İlkesi
116
6.2.3. İhtiyat İlkesi
116
6.2.4. Yerellik İlkesi
117
6.2.5. Kirletme Vergi ve Harçları
117
6.2.8. Kullanıcı Harçları
118
6.2.9. Vergi Teşvikleri
119
6.2.10. Sübvansiyonlar
119
6.2.11. Alınabilir Verilebilir İzinler (Ticareti Mümkün İzinler)
120
6.2.12. Depozito Sistemi
120
6.2.13. Zorlayıcı Teşvikler
120
SEKTÖREL ÇEVRE POLİTİKALARI
7. Sektörel Çevre Sorunları ve Politikaları
125
7.2. Madencilik Sektörü
126
DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ (WTO) VE ÇEVRE POLİTİKALARI
8.1. WTO, Ticaretin Serbestleştirilmesi ve Çevre
137
8.2. Çevresel Standartlar, Düzenlemeler ve WTO
138
8.3. WTO, Çevre, Ticaret Politikaları ve Çevresel Düzenlemeler
139
8.4. Çevre Politikalarının Ticaret Üzerinde Yarattığı Engeller ve WTO
145
8.4.1. Ürün Standartları
147
8.4.2. Üretim Standartları
148
8.5. GATT Görüşmeleri, Çevre ve Ticaret
150
8.6. GATT Görüşmeleri Sonrasında Çevre ve Ticaret
152
9.1. AB’de Ekonomik Açıdan Çevre Politikalarının Kapsamı ve Gelişimi
157
9.1.1. AB Çevre Politikalarının Kapsamı
157
9.1.2. AB Çevre Politikasının Amacı
157
9.1.3. AB Çevre Politikasının İlkeleri
158
9.1.4. AB’de Hukuki Açıdan Çevre Politikalarının Gelişimi
159
9.1.4.1. Tek Avrupa Senedinin Kabulünden Önceki Dönem
159
9.1.4.2. Tek Avrupa Senedinin Kabulünden Sonraki Dönem
161
9.1.4.3. Maastricht Anlaşması Sonrası Dönem
162
9.2. AB’de Sektörel Çevre Politikaları
163
9.3. AB’de Çevre Korumaya Yönelik Uygulamalar, Teşvikler ve Çevre Dostu Ekonomik Araçların Kullanımı
167
9.3.1. Avrupa Birliğinde Çevresel Araçların Uygulanması
168
9.3.2. AB’de Çevre Korumaya Yönelik Teşvikler
169
9.4. AB Ülkelerinde Çevre Dostu Ekonomik Araçların Kullanımı
169
TÜRKİYE’DE ÇEVRE POLİTİKALARI
10.1. Türkiye’de Ekonomik Açıdan Çevre Politikalarının Kapsamı ve Gelişimi
175
10.1.1. Türkiye’de Çevre Sorunlarının Ortaya Çıkış Sebepleri
175
10.1.2. Türkiye’de Çevre Politikasının Kapsamı
177
10.1.3. Türkiye’de Çevre Politikalarının Temel İlkeleri
178
10.1.4. Türkiye’de Çevre Politikalarının Ekonomik ve Mali Yapısı
179
10.2. Kalkınma Planları ve Çevre
180
10.2.1. Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973–1977)
181
10.2.2. Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979–1983)
181
10.2.3. Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985–1989)
183
10.2.4. Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990–1994)
183
10.2.5. Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996–2000)
184
10.2.6. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001–2005)
186
10.2.7. Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı (2007–2013)
187
10.2.8. Onuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı (2014–2018)
188
10.2.9. Onbirinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2019–2023)
190
10.3. Türkiye’de Sektörel Çevre Politikaları
191
10.4. Türkiye ve Uluslararası Çevre Politikaları
195
ULUSLARARASI KURULUŞLAR VE ÇEVRE POLİTİKASI
11.1. Uluslararası Kurum ve Kuruluşlar ve Çevre Politikası
201
11.1.1. Birleşmiş Milletler (UN)
201
11.1.1.1. Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP)
202
11.1.1.2. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP)
205
11.1.1.3. Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Örgütü (UNIDO)
207
11.1.1.4. Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE)
208
11.1.2. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD)
209
11.1.3. Kuzey Atlantik Teşkilatı (NATO)
212
11.1.4. Dünya Bankası (WB)
213
11.1.5. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT)
213
11.1.6. Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (KEİT)
214
11.1.7. Uluslararası Kuruluşların Ortak Çabaları
216
ÇEVRE İLE İLGİLİ ULUSLARARASI ANLAŞMALAR VE SÖZLEŞMELER
12. Çevre İle İlgili Uluslararası Konferanslar ve Sözleşmeler
221
12.1. Çevre İle İlgili Uluslararası Konferanslar
221
12.1.1. Birleşmiş Milletler İnsan Çevresi Konferansı
221
12.1.2. Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu: Ortak Geleceğimiz Raporu
222
12.1.3. Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı
222
12.1.3.1. Rio Deklarasyonu
222
12.2. Çevre İle İlgili Uluslararası Sözleşmeler
224
12.2.1. Montreal Protokolü
224
12.2.2. Basel Protokolü
226
12.2.3. Londra Kılavuzu
226
12.2.4. Ormanların Korunması Prensipleri Protokolü
227
12.2.6. İklim Değişikliği Üzerine Birleşmiş Milletler Çerçeve Anlaşması
227
12.2.7. Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi
228
12.2.8. Roterdam Sözleşmesi,
230
12.2.9. Stockholm Sözleşmesi
231
12.2.10. Barselona Konvansiyonu
233
12.2.12. Kyoto Protokolü
236
12.2.13. Doha Sözleşmesi
239
AB VE TÜRKİYE’DE ÇEVRENİN FİNANSMANI
13. AB ve Türkiye’de Çevre İle İlgili Finansman Kaynakları
243
13.1. AB’de Çevre İle İlgili Finansman Kaynakları, Destek Mekanizmaları ve Fonlar
243
13.1.1. Avrupa Yatırım Bankası
246
13.1.2. LIFE (Çevre İçin Mali Araç)
247
13.1.3. AB’nin Çevre İle İlgili Fonları
248
13.1.2.1. Yapısal Fon (SF)
248
13.1.2.3. Avrupa Sosyal Fonu (ESF)
250
13.1.2.4. Avrupa Kalkınma Fonu (ERDF)
250
13.1.2.5. Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve Garanti Fonu (EAGGF)
251
13.1.3. AB’nin Diğer Finansal Kaynakları
251
13.2. Türkiye’de Çevre İle İlgili Finansman Kaynakları
252
13.2.1. Çevre Temizlik Vergisi
253
13.2.2. Yatırım Teşvik Sisteminde Çevre Yatırımları
255
13.2.3. Çevre Kirliliğini Önleme Fonu
256
SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA VE ÇEVRE
14.1. Sürdürülebilir Kalkınma ve Çevre
259
14.1.1. Çevre ve Kalkınma İlişkisi
259
14.1.2. Sürdürülebilir Kalkınma ve Ortaya Çıkış Süreci
261
14.1.3. Doğal Kaynakların Sürdürülebilir Kullanımı
262
14.1.3.1. Kaynakların Sürdürülebilirliğini Sağlama
262
14.1.3.2. Kaynaktan Kısma/ Kaynağında Azaltmak
262
14.1.4. Sürdürülebilir Kalkınmanın Boyutu
263
14.1.5. Sürdürülebilir Kalkınmanın Özellikleri
265
14.1.6. Sürdürülebilir Kalkınmanın Amaç ve İlkeleri
265
14.1.7. Sürdürülebilir Kalkınmanın Uluslararası Boyutu
267
14.1.8. Türkiye’de Sürdürülebilir Kalkınmanın Boyutu
270