GENEL OLARAK GEÇİCİ ÖDEME KAVRAMI
I. GEÇİCİ ÖDEME KAVRAMI, TANIMI, AMACI VE TARİHSEL GELİŞİMİ
37
A. Kavram ve Terminoloji
37
3. Geçici Ödeme Kavramı
43
1. Yasa Hükmünden Çıkan Tanım
46
2. Doktrinde Yer Alan Tanım Denemeleri
49
C. Geçici Ödeme Müessesesine Duyulan İhtiyaç ve Maddenin Amacı
51
1. Yasanın Oluşum Aşamasındaki Amacın Değerlendirilmesi
51
a. Madde Gerekçesinde Yer Alan Amacın Değerlendirilmesi
51
b. Adalet Komisyonu Çalışmalarındaki Görüş ve Eleştirilerin Değerlendirilmesi
53
aa. Hükmün Tazminat ve Yargılama Hukuku İlkeleriyle Bağdaşmadığına Yönelik Eleştirinin Değerlendirilmesi
56
bb. Hakimin İhsas–ı Reye Zorlandığına İlişkin Eleştirinin Değerlendirilmesi
57
cc. Geçici Ödemenin Miktarı Bakımından Somut Bir Ölçüt Bulunmadığına İlişkin Eleştirinin Değerlendirilmesi
58
dd. İhtiyati Tedbir Hükümlerinin Tazminatın Tahsil Edilememesi Riskini Kaldırdığına İlişkin Görüşün Değerlendirilmesi
61
ee. Subjektif İmkansızlık Halinde Geçici Ödemenin İade Edilmemesi İhtimaline İlişkin Görüşün Değerlendirilmesi
63
ff. Mukayeseli Hukukta Benzer Bir Düzenlemenin Bulunmadığına Yönelik Görüşün Değerlendirilmesi
65
2. Yargı Uygulamasının Düzenlemeye Duyduğu Gereksinim
65
3. Düzenlemenin Amacına Yönelik Doktrinde Yer Alan Görüşler
69
4. Değerlendirme ve Görüşümüz
72
a. Yargılamaların Uzun Sürmesinin Konuya Etkisi
72
b. Toplumun Refah Seviyesi ve Sosyal – Ekonomik Durumun Konuya Etkisi
76
c. Geçici Hukuki Koruma Önlemlerinin İşlevsizliği
82
D. Kavramın Tarihsel Gelişimi
88
1. Mukayeseli Hukukta Durum
88
a. İsviçre Hukukunda Durum
88
aa. İsviçre Sorumluluk Hukukunun Revizyonu ve Birleştirilmesine İlişkin Kanun Tasarısı
88
bb. İsviçre Hukukunda Güncel Durum
90
b. Alman Hukukunda Durum
93
2. Uluslararası Hukukta Durum
98
a. Hava Yoluyla Uluslararası Taşımacılığa İlişkin Uluslararası Sözleşme
99
b. Hava Araçlarının Üçüncü Kişilere Verdikleri Zarara İlişkin Sözleşme
102
c. Benzer İhtiyaçlarla Geliştirilen Sigorta Sistemleri
104
3. Türk Borçlar Hukukunda Durum
105
a. 818 Sayılı Kanun Dönemi
105
b. 6098 Sayılı Kanunla Getirilen Düzenleme
106
II. KAVRAMIN HUKUKİ NİTELİĞİ, BENZER MÜESSESELER KARŞISINDAKİ DURUMU
108
2. Geçici Hukuki Koruma Görüşü
110
a. Geçici Ödemeler Müessesesinin Bir Geçici Hukuki Koruma Türü Olduğuna İlişkin Görüşün Dayanakları
112
aa. HMK’da Diğer Geçici Hukuki Korumalarla İlgili Düzenleme Bulunması
112
bb. Aile Hukukunda Yer Alanlar Gibi Özel Hukuki Korumaların Mevcudiyeti
114
b. Görüşün Değerlendirilmesi
115
aa. Geçici Hukuki Korumanın Amacı ve Özelliklerinin Geçici Ödemeler Müessesesiyle Kıyaslanması
115
bb. Geçici Hukuki Koruma Vasıtasıyla Asıl Dava Sonucunun Öne Çekilip Çekilemeyeceği
129
3. İhtiyati Tedbir Niteliği Görüşü
133
a. Geçici Ödemeler Müessesesini Genel Anlamda İhtiyati Tedbir Olarak Nitelendiren Görüş
134
bb. Görüşün Değerlendirilmesi
145
aaa. Amaç Yönünden Kıyaslama
145
bbb. Davadan Önce Talep Edilebilme Durumu ve Tamamlayıcı Merasim Konusu
148
ccc. Geçici Ödemelerde Teminat Müessesesinin Mevcut Olmaması
151
ddd. İhtiyati Tedbir Kararlarına Uyulmaması Halinde Disiplin Cezası Öngörülmüş Olması
155
eee. Karara Karşı İtiraz Usulü ve Kanun Yolu
160
fff. Şartların Değişmesi Halinde Kararın Kaldırılabilmesi
163
ggg. İspat Ölçütünün Her İki Müessesede Farklı Olması
165
hhh. İhtiyati Tedbir Sebepleriyle Geçici Ödemelerde Aranan Sebeplerin Farklı Olması
173
iii. Para Alacaklarında İhtiyati Tedbire Başvurulamaması
177
b. Geçici Ödemeler Müessesesini Eda Tedbiri Olarak Nitelendiren Görüş
179
aa. Görüşün Dayanakları
179
bb. Eda Tedbirlerine İlişkin Genel Bilgiler
182
cc. Görüşün Değerlendirilmesi
192
aaa. Madde Gerekçesinin Açıkça Müessesenin Eda Tedbiri Şeklinde Nitelendirilemeyeceğini Belirtmesi
192
bbb. Türk Hukukunda Davanın Esasını Çözen veya Öne Çeken Tedbir Müessesesinin Bulunup Bulunmadığı
193
ccc. Geçici Ödemeler ile Eda Tedbirlerinin Amaç ve Sebep Yönünden Kıyaslanması
202
ddd. İhtiyati Tedbir Müessesesi Mevcut İken Aynı Nitelikte Olduğu İddia Edilen Geçici Ödemeler Müessesesinin Tekrar Düzenlenmesinin Gereksizliği
206
eee. Kesinleşmeden İcra Edilebilen Kararlar Bakımından Hukuki Durum
209
4. Ön Tazminat Görüşü
211
b. Geçici Ödemeler Kavramıyla İlişkisi
212
aa. Dava Sonucunun Öne Çekilmesi
214
bb. Tazminat Niteliğinin Geçici Ödemeyle Bağdaşmaması
215
cc. Zarar Belirlenmeden Tazminata İlişkin Hüküm Kurulmasının Mümkün Olmaması
219
dd. Tazminat Hukukunun Temel İlkeleriyle Bağdaşmaması
220
d. Görüşün Değerlendirmesi
223
5. Ön Ödeme (Avans) Görüşü
224
b. Görüşün Değerlendirmesi
226
b. Görüşün Değerlendirmesi
231
7. Kısmi Hüküm Görüşü
233
b. Görüşün Değerlendirmesi
234
8. Yeni Bir Borç Kaynağı Görüşü
236
9. Geçici Ödemeler Düzenlemesinin Hukuki Niteliği Hakkında Genel Değerlendirme
236
a. Yargıtay’ın Görüşü
236
b. Değerlendirme ve Görüşümüz
238
aa. Geçici Ödemelerin Maddi Hukuk Müessesesi Olması
238
bb. Geçici Ödemelerin Ön Ödeme Niteliği
247
cc. Geçici Ödemelerin Zararı Azaltma Külfeti Kapsamında Değerlendirilmesi
249
B. Benzer Müesseseler Karşısındaki Durumu
251
1. Aile Hukukuna Özgü Düzenlemeler
251
a. Tedbir Nafakası Düzenlemeleri
253
bb. Geçici Ödemeler Müessesesiyle Benzerliğinin Değerlendirilmesi
256
b. Soybağı Hukukundan Kaynaklanan Geçici Önlemler
262
c. TMK’da Yer Alan Diğer Düzenlemeler
263
b. Geçici Ödemeler Düzenlemesiyle İlişkisi
269
b. Geçici Ödemeler Düzenlemesiyle Kıyaslanması
277
4. Trafik Kazalarındaki Sağlık Hizmeti Bedelleri ve Güvence Hesabı
280
b. Geçici Ödemeler Düzenlemesiyle İlişkisi
284
5. 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nda Düzenlenen Ücret Garanti Fonu
286
b. Geçici Ödemeler Düzenlemesiyle İlişkisi
289
6. Geçici İş Göremezlik Ödeneği
291
b. Geçici Ödemeler Düzenlemesiyle İlişkisi
293
7. Ön Ödeme Kavramını İçeren Sözleşme Tipleri
295
a. Ön Ödemeli Taksitle Satış Sözleşmesi
295
b. Ön Ödemeli Konut Satış Sözleşmesi
296
c. Geçici Ödemeler Düzenlemesiyle Kıyaslanması
297
GEÇİCİ ÖDEMELERİN ŞARTLARI
I. GENEL ŞARTLARIN SAĞLANMASI
300
A. Genel Şartlar Bakımından İspat Ölçütü
302
B. Geçici Ödemelerin Aradığı Genel Şartlar
303
1. Zararın Varlığı ve Miktarı
303
a. Genel Olarak Zarar Kavramı
304
b. Zarara Uğrayan Bir Taraf Bulunması
306
aa. Zararın Gerçekleşmesi
307
bb. Taraflardan Birinin Zarara Uğramış Olması
310
c. Zarar Türlerine göre Geçici Ödemelerin Uygulanması
310
aa. Maddi – Manevi Zararlarda Durum
310
bb. Fiili Zarar – Yoksun Kalınan Kardan İbaret Zararlarda Durum
319
cc. Mevcut Zarar – Müstakbel Zarar – Muhtemel Zararlarda Durum
323
dd. Doğrudan Zarar – Dolaylı Zarar – Yansıma Zararlarda Durum
327
ee. Müspet – Menfi Zararlarda Durum
329
2. Zarar Görenin Ekonomik Durumunun Geçici Ödemeyi Gerektirmesi
336
a. Ekonomik Durumun Gerektirmesi Kavramı
336
b. Ekonomik Durumun Geçici Ödemeyi Gerektirmesine İlişkin Kriterler
342
aa. Zarar Görene İlişkin Subjektif Kriter
342
bb. Ekonomik Duruma Yönelik Objektif Kriter
343
3. İnandırıcı Kanıtlar Sunulması
345
a. İnandırıcı Kanıtların Konusu
346
b. İspat Ölçütü Olarak İnandırıcı Kanıt
349
aa. Aksi İspat Edilemez Nitelikte Delil Görüşü
349
bb. Yaklaşık İspat Görüşü
351
aaa. Geçici Ödemeler Müessesesinin Hukuki Niteliğinin Etkisi
352
bbb. Yaklaşık İspat Ölçütünün Ağırlığı
355
cc. Yaklaşık İspat ile Tam İspat Arasındaki Ölçüt Görüşü
357
aaa. Düzenlemenin Lafzı
357
bbb. Kamu Düzenini Konu Alan Başka Müesseselerde de Ağırlaştırılmış İspat Ölçütünün Bulunması
358
ccc. Menfaat Dengesinin Sağlanmasının Gerekliliği
362
ddd. Görece İspat Kavramı
365
c. İspat Aracı Olarak İnandırıcı Kanıtlar
367
a. Taraflardan Birinin İstemi
369
b. İstemin Bir Dava Kapsamında İleri Sürülmesi
372
II. ÖZEL ŞARTLARIN SAĞLANMASI
375
B. Geçici Ödeme Talebi Üzerine Hukuki Nitelendirmenin Yapılması Sorunu
377
1. Hakimin Hukuku Kendiliğinden Uygulaması İlkesi
378
2. Geçici Ödeme Talebi Konusunda Karar Verilirken Durum
383
C. Hukuki Müesseseye Özel İnandırıcı Kanıtlar Sunulması
387
1. Kusura Dayanan Haksız Fiil Sorumluluğu Halinde
390
a. Genel Olarak Haksız Fiil Kavramı
391
b. Müessesenin Unsurlarının Somut Olayda Mevcut Olduğuna İlişkin İnandırıcı Kanıtlar Sunulması
392
aa. Kusur Unsuruna İlişkin İddianın Haklılığının Gösterilmesi
392
aaa. Genel Olarak Kusur Kavramı
392
bbb. Kusur Derecesinin Geçici Ödeme Talebine Etkisi
394
ccc. Kusur Ehliyetinin Geçici Ödeme Talebine Etkisi
399
bb. Hukuka Aykırı Fiil Unsuruna İlişkin İddianın Haklılığının Gösterilmesi
404
aaa. Genel Olarak Hukuka Aykırı Fiil Kavramı
404
bbb. Hukuka Aykırı Fiile İlişkin İnandırıcı Kanıtlar Sunulması
409
ccc. Hukuka Aykırılığı Önleyen Sebepler ve Geçici Ödeme Talebi Bakımından Önemi
411
cc. İlliyet Bağının Mevcut Olduğunun Gösterilmesi
420
2. Kusursuz Sorumluluk Hallerinde
424
b. Kusursuz Sorumluluk Türlerine göre Geçici Ödemelerin Uygulanma Şekli
429
aa. Türk Borçlar Kanunu’nda Düzenlenen Kusursuz Sorumluluk Hallerinde
430
aaa. Hakkaniyet Sorumluluğu Halinde Geçici Ödemeler
430
bbb. Adam Çalıştıranın Sorumluluğu Halinde Geçici Ödemeler
431
ccc. Hayvan Bulunduranın Sorumluluğu Halinde Geçici Ödemeler
437
ddd. Yapı Malikinin Sorumluluğu Halinde Geçici Ödemeler
440
eee. Iztırar Durumunda Verilen Zarardan Sorumluluk Halinde Geçici Ödemeler
445
fff. Tehlike Sorumluluğu Halinde Geçici Ödemeler
448
bb. Karayolları Trafik Kanunu’nda Düzenlenen Kusursuz Sorumluluk Hallerinin Mevcut Olması Durumunda Geçici Ödemeler
451
bbb. İşletilen Motorlu Araç Sebebiyle Doğan Zarardan Sorumluluk Halinde Geçici Ödemeler
454
ccc. İşletilme Halinde Olmayan Aracın Sebep Olduğu Trafik Kazası Halinde Geçici Ödemeler
461
ddd. Trafik Kazasında Yardım Edenlerin Zararlarından Sorumluluk Halinde Geçici Ödemeler
463
cc. Diğer Bazı Kusursuz Sorumluluk Hallerinde
466
aaa. Çevreyi Kirletenlerin Sorumluluğu Halinde Geçici Ödemeler
466
bbb. Türk Sivil Havacılık Kanununa göre Kusursuz Sorumluluk Halinde Geçici Ödemeler
469
ccc. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Uyarınca Üretici, İthalatçı ve Bağlı Kredi Verenin Sorumluluğu Halinde Geçici Ödemeler
471
ddd. Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeler Kanunu’na göre Sorumluluk Halinde Geçici Ödemeler
474
eee. Biyogüvenlik Kanunu’na göre Sorumluluk Halinde Geçici Ödemeler
478
fff. İş Kazası ve Meslek Hastalığından Doğan Zararlardan İşverenin Sorumluluğu Halinde Geçici Ödemeler
482
3. Sözleşmeden Kaynaklanan Borç İlişkilerinde
484
a. Geçici Ödemeler Düzenlemesinin Kıyas Yoluyla Uygulanması
485
b. Sözleşmeye Aykırılık Halinde Geçici Ödemelerin Uygulanması
488
aa. Genel Anlamda Sözleşmeden Kaynaklanan Yükümlülüklerin İhlali Halinde Geçici Ödemeler
488
bb. Geçici Ödemeye İlişkin Sözleşmede Hüküm Bulunması
498
cc. Kusurlu Sonraki İfa İmkansızlığı Halinde Geçici Ödemeler
502
dd. Borcun Gereği Gibi İfa Edilmemesi Halinde Geçici Ödemeler
504
ee. Borçlunun Temerrüdü Halinde Geçici Ödemeler
507
4. Borcun Diğer Kaynaklardan Doğması Halinde
511
a. Sebepsiz Zenginleşmeden Kaynaklanan Borç İlişkilerinde Geçici Ödemeler
512
aa. Sebepsiz Zenginleşme Halinde Geçici Ödemelerin Uygulanıp Uygulanamayacağına İlişkin Görüşler
512
bb. Sebepsiz Zenginleşme Halinde Geçici Ödemelerin Uygulanması
513
aaa. Sebepsiz Zenginleşme Kavramı ve Şartları
513
bbb. Sebepsiz Zenginleşmede Geri Verme Borcunun Kapsamı ve Geçici Ödeme Talebine Etkisi
524
ccc. Kötüniyetli Sebepsiz Zenginleşme Ayrımının Geçici Ödeme Talebine Etkisi
527
b. Diğer Borç İlişkilerinde
529
bb. Sebeplerin Yarışması İlkesinin Konuya Etkisi
530
GEÇİCİ ÖDEME KARARI VE UYGULAMA
I. GEÇİCİ ÖDEME TALEBİNDE BULUNULMASI
533
A. Geçici Ödeme Talebinin Asıl Davayla Bağlantısı
533
1. Borcun Kaynağına Uygun Düşen Bir Eda Davasının Açılması
536
a. İnşai Davalarda Durum
536
b. Tespit Davalarında Durum
538
c. Belirsiz Alacak Davalarında Durum
541
d. Kısmi Davalarda Durum
543
e. Terditli Davalarda Durum
545
f. Davaların Yığılması Halinde Durum
546
g. Seçimlik Davalarda Durum
547
2. Nihai Kararla Birlikte Zararın Giderilmesinin Talep Edilebilmesi
548
3. Geçici Ödeme Talebinin de Dava Kapsamında İleri Sürülmesi
549
B. Geçici Ödeme Talebine İlişkin Esaslar
554
1. Geçici Ödeme Talebinde Bulunabilecek Kişiler
555
a. Zarar Görenin Talebi
555
b. Zarar Verenin Talebi
556
2. Geçici Ödeme Talebinin İleri Sürülebileceği Zaman
559
3. Geçici Ödeme Talebinin Şekli
560
a. Geçici Ödeme Talebinin Açıkça Belirtilmesi
561
b. Geçici Ödeme Miktarının Açıkça Belirtilmesi
562
II. GEÇİCİ ÖDEME TALEBİNE İLİŞKİN KARAR VERİLMESİ
563
A. Geçici Ödemeye İlişkin Karar Verilmeden Önce Değerlendirilmesi Gereken Hususlar
564
1. Geçici Ödemeler Müessesesinin Aradığı Genel Şartların Mevcut Olup Olmadığının İncelenmesi
565
2. Davanın Dayandığı Hukuki Sebebin Geçici Olarak Belirlenmesi
567
3. Davanın Dayandığı Hukuki Sebebin Aradığı Özel Unsurların Varlığına İlişkin İnandırıcı Kanıtların Değerlendirilmesi
569
4. Ekonomik Gereksinimi Ortadan Kaldıran Bir Ödeme Alınıp Alınmadığının Tespiti
570
5. Davalının Cevabının Beklenmesinin Gerekip Gerekmediğinin Tespiti
573
a. İddianın Niteliği Gereği Davalının Cevabının Beklenilmesinin Gerekmesi
574
b. Kurtuluş Kanıtı Öngörülen Hukuki Sebeplerin Varlığı Halinde Davalının Cevabının Beklenilmesinin Gerekmesi
577
B. Geçici Ödeme Miktarının Belirlenmesi
579
1. Nihai Talebe göre Değerlendirme
581
2. Zararın Ağırlığı ve Etkilerine göre Değerlendirme
584
3. Tarafların Ekonomik Durumlarına göre Değerlendirme
585
4. Kusurun Ağırlığına göre Değerlendirme
587
5. Tüm Ölçütlerin Bir Arada Değerlendirilmesi
588
C. Geçici Ödemenin Şekli
589
1. İrat Şeklinde Ödeme
589
2. Toptan Şekilde Ödeme
590
D. Geçici Ödeme Kararının Hukuki Niteliği
591
E. Karara Karşı Başvurulabilecek Yollar
593
F. Kararın İcra Edilebilirliği
594
1. Ara Kararların İcrasına Yönelik Yargıtay Görüşü
595
III. NİHAİ KARARIN GEÇİCİ ÖDEMEYLE İLİŞKİSİ
597
A. Nihai Karar Verilmeden Evvel Geçici Ödemenin Gerçekleşip Gerçekleşmediğinin Tespiti
598
B. Davanın Kabulü Halinde
601
1. Geçici Ödemenin Nihai Kararla Belirlenen Bedelden Düşük Olması
602
a. Geçici Ödemenin Mahsubu
602
2. Geçici Ödemenin Nihai Kararla Belirlenen Bedelden Yüksek Olması
604
C. Davanın Reddi Halinde
605
1. Geçici Ödemenin İadesi
605
3. Devletin Sorumluluğunun Doğması Gerektiğine Yönelik Görüşler
608