BOSNALI ALİ ULVİ’NİN KAVRAM MERKEZLİ MECELLE–KAVAİD ŞERHİ: TELHİS–İ
KAVÂİD–İ KÜLLİYE VE ISTILAHÂT–I FIKHİYE
13
MUHTELİF AÇILARDAN MECELLE’NİN KÜLLİ KAİDELERİ HAKKINDA
1. Özellikleri ve Önemi
18
1.1. Şer’i Delillere Dayanması
18
1.2. Hakimlere Rehber Olması
20
1.3. Hayat ve Mantık Düsturu Olması
21
1.4. Evrensel Nitelikte Olması ve Modern Mahkeme Kararlarında Kullanılması
22
2. Mecelle’nin Külli Kaideleriyle Hüküm Verilmesi
24
3. Mecelle’nin Külli Kaidelerinin Te’lif Değeri
27
4. Mecelle’nin Külli Kaideleri Hakkında Yapılan Eleştiriler
30
4.1. Bazı Kaidelerin Birbirlerini Takyid ve Tahsis Etmesi
30
4.2. Bazı Kaidelerin Birbirini Tekrar Etmesi
32
4.3. Önemli Külli Kaidelere Yer Verilmemesi
34
4.4. Bazı Maddelerin Kaide Vasfı Taşımaması
35
4.5. Bazı Kaidelerin Tasnifinin İnsicamsız Olması
35
5. Mecelle’nin Küllî Kaidelerini Şerh Eden Türkçe Eserler
36
5.1. İlk Dönemde Yazılan Mecelle Şerhleri
36
5.1.1. Mecelle–i Ahkam–ı Adliye Kavâid–i Külliyesinin Şerhi (Şemsi
5.1.2. Teşrihu’l–Kavaidi’l–Külliye (fi Ahkami’l–Fer‘iyyeti’l–Ameliyye)
(Abdüssettar Efendi, ö.1304/1886)
37
5.1.3. Tafsîl li–tavdîhi'l–kavâidi'l–fıkhiyeti ve’l–usûliyyeti fî–evveli
Mecelleti'l–Ahkâmi'l–Adliyye (Süleyman Hasbi Efendi, ö.1909)
39
5.1.4. Durerü’l–Hükkam Şerhu Mecelleti’l–Ahkam (Ali Haydar Efendi,
5.1.5. Mir‘at–ı Mecelle (Mesud Efendi, ö.1894)
42
5.1.6. Mir‘atü’l–Mecelle (Ömer Hilmi Efendi, ö.1889)
43
5.1.7. Mecelle–i Ahkam–ı Adliye’den Kavaid–i Külliye Şerhi
(Kuyucaklızâde Mehmed Âtıf Bey, ö.1898)
44
5.1.8. Telhîs–i Kavâid–i Külliyye ve Istılâhât–ı Fıkhiyye (Ali Ulvi Bey)
46
5.1.9. Ruhu’l–Mecelle (Hacı Reşid Paşa, ö.1918)
47
TELHİS–İ KAVÂİD–İ KÜLLİYE VE ISTILAHÂT–I FIKHİYE
1. MADDE İLM–İ FIKIH, MESAİL–İ ŞER‘İYE–İ AMELİYEYİ BİLMEKTİR
56
2. MADDE BİR İŞTEN MAKSAT NE İSE HÜKÜM ONA GÖREDİR
59
3. MADDE UKÛDDA İTİBAR MAKÂSID VE MEÂNİYEDİR, ELFÂZ VE MEBÂNİYE
4. MADDE ŞEKK İLE YAKÎN ZÂİL OLMAZ
64
5. MADDE BİR ŞEYİN BULUNDUĞU HAL ÜZERE KALMASI ASILDIR
66
6. MADDE KADÎM, KIDEMİ ÜZERE TERK OLUNUR
68
7. MADDE ZARAR KADÎM OLMAZ
69
8. MADDE BERAET–İ ZİMMET ASILDIR
70
9. MADDE SIFÂT–I ÂRIZADA ASL OLAN ADEMDİR
71
10. MADDE BİR ZAMANDA SABİT OLAN ŞEYİN HİLAFINA DELİL OLMADIKÇA
11. MADDE BİR EMR–İ HÂDİSİN AKREB–İ EVKÂTINA İZÂFETİ ASILDIR
73
12. MADDE KELAMDA ASL OLAN MANA–YI HAKİKİDİR
74
13. MADDE TASRİH MUKABELESİNDE DELÂLETE İTİBAR YOKTUR
76
14. MADDE MEVRİD–İ NASSDA İÇTİHADA MESAĞ YOKTUR
77
15. MADDE ALÂ HİLAFİ’L–KIYAS SABİT OLAN ŞEY, SÂİRE MAKÎSUN–ALEYH
16. MADDE İÇTİHAD İLE İÇTİHAD NAKZ OLUNMAZ
80
17. MADDE MEŞAKKAT TEYSİRİ CELBEDER
81
18. MADDE BİR İŞ DIYK OLDUKDA MÜTTESİ OLUR
83
19. MADDE ZARAR VE MUKABELE Bİ’Z–ZARAR YOKTUR
84
20. MADDE ZARAR İZALE OLUNUR
85
21. MADDE ZARURETLER MEMNU OLAN ŞEYLERİ MÜBAH KILAR
86
22. MADDE ZARURETLER KENDİ MİKTARLARINCA TAKDİR OLUNUR
87
23. MADDE BİR ÖZÜR İÇİN CAİZ OLAN ŞEY OL ÖZRÜN ZEVALİYLE BATIL OLUR
88
24. MADDE MÂNİ ZAİL OLDUKTA MEMNU AVDET EDER
89
25. MADDE BİR ZARAR KENDİ MİSLİYLE İZÂLE OLUNAMAZ
90
26. MADDE ZARAR–I ÂMMI DEF İÇİN ZARAR–I HÂS İHTİYAR OLUNUR
91
27. MADDE ZARAR–I EŞEDD ZARAR–I EHAFF İLE İZÂLE OLUNUR
93
28. MADDE İKİ FESAD TEÂRUZ ETTİKTE EHAFFINI İRTİKAB İLE A‘ZAMININ
29. MADDE EHVEN–İ ŞERREYN İHTİYAR OLUNUR
95
30. MADDE DEF–İ MEFÂSİD CELB–İ MENÂFİDEN EVLÂDIR
96
31. MADDE ZARAR Bİ–KADERİ’L–İMKAN İZÂLE OLUNUR
97
32. MADDE HÂCET UMUMİ OLSUN HUSUSİ OLSUN ZARURET MENZİLESİNE
33. MADDE IZTIRAR GAYRIN HAKKINI İPTAL ETMEZ
99
34. MADDE ALMASI MEMNU OLAN ŞEYİN VERMESİ DAHİ MEMNUDUR
100
35. MADDE İŞLENMESİ MEMNU OLAN ŞEYİN İSTENMESİ DAHİ MEMNUDUR
101
36. MADDE ÂDET MUHAKKEMDİR
102
37. MADDE NÂSIN İSTİMALİ BİR HÜCCETTİR Kİ ONUNLA AMEL VACİP OLUR
104
38. MADDE ÂDETEN MÜMTENİ OLAN ŞEY HAKİKATEN MÜMTENİ GİBİDİR
105
39. MADDE EZMÂNIN TEGAYYÜRÜ İLE AHKÂMIN TEGAYYÜRÜ İNKAR OLUNAMAZ
106
40. MADDE ÂDETİN DELALETİYLE MANA–YI HAKİKİ TERK OLUNUR
107
41. MADDE ÂDET ANCAK MUTTARİD VEYAHUT GÂLİP OLDUKDA MUTEBER OLUR
108
42. MADDE İTİBAR GÂLİB–İ ŞÂYİADIR NADİRE DEĞİLDİR
109
43. MADDE ÖRFEN MARUF OLAN ŞEY ŞART KILINMIŞ GİBİDİR
110
44. MADDE BEYNE’T–TÜCCAR MARUF OLAN ŞEY BEYNLERİNDE ŞART KILINMIŞ
45. MADDE ÖRF İLE TAYİN NASS İLE TAYİN GİBİDİR
112
46. MADDE MÂNİ VE MUKTEZİ TEARUZ ETTİKTE MÂNİ TAKDİM OLUNUR
113
47. MADDE VÜCÛDDA BİR ŞEYE TÂBİ OLAN HÜKÜMDE DAHİ ONA TÂBİ OLUR
114
48. MADDE TÂBİ OLAN ŞEYE AYRICA HÜKÜM VERİLEMEZ
115
49. MADDE BİR ŞEYE MÂLİK OLAN KİMSE ONUN ZARURİYÂTINDAN OLAN ŞEYE
50. MADDE ASIL SÂKIT OLDUKTA FER‘ DAHİ SÂKIT OLUR
117
51. MADDE SÂKIT OLAN ŞEY AVDET ETMEZ
118
52. MADDE BİR ŞEY BÂTIL OLDUKDA ONUN ZIMNINDAKİ ŞEY DAHİ BÂTIL OLUR
119
53. MADDE ASLIN İFASI KÂBİL OLMADIĞI HALDE BEDELİ İFA OLUNUR
120
54. MADDE BİZZAT TECVİZ OLUNMAYAN ŞEY Bİ’T–TAB‘ TECVİZ OLUNABİLİR
121
55. MADDE İBTİDAEN TECVİZ OLUNMAYAN ŞEY BEKÂEN TECVİZ OLUNABİLİR
122
56. MADDE BEKÂ İBTİDÂDAN ESHELDİR
123
57. MADDE TEBERRU ANCAK KABZ İLE TAMAM OLUR
124
58. MADDE RAİYYE YANİ TEBEA ÜZERİNE TASARRUF MASLAHATA MENUTTUR
125
59. MADDE VELAYET–İ HASSA VELAYET–İ ÂMMEDEN AKVÂDIR
126
60. MADDE BİR KELAMIN İMÂLİ İHMALİNDEN EVLÂDIR
127
61. MADDE MANA–YI HAKİKİ MÜTEAZZİR OLDUKDA MECAZA GİDİLİR
128
62. MADDE BİR KELAMIN İMÂLİ MÜMKÜN OLMAZSA İHMAL OLUNUR
129
63. MADDE MÜTECEZZİ OLMAYAN BİR ŞEYİN BAZISINI ZİKRETMEK KÜLLÜNÜ
64. MADDE MUTLAK ITLAKI ÜZERE CARİ OLUR; EĞER NASSAN VEYA DELALETEN
TAKYİD DELİLİ BULUNMAZSA
131
65. MADDE HÂZIRDAKİ VASIF LAĞV VE GAİPTEKİ VASIF MUTEBERDİR
132
66. MADDE SUAL CEVAPTA İADE OLUNMUŞ ADDOLUNUR
133
67. MADDE SÂKİTE BİR SÖZ İSNAD OLUNMAZ, LAKİN MA‘RAZ–I HÂCETTE SÜKUT
68. MADDE BİR ŞEYİN UMUR–I BÂTINADA DELİLİ OL ŞEY MAKAMINA KÂİM OLUR
135
69. MADDE MÜKÂTEBE MUHÂTABA GİBİDİR
136
70. MADDE DİLSİZİN İŞARET–İ MAHUDESİ LİSAN İLE BEYAN GİBİDİR
137
71. MADDE TERCÜMANIN KAVLİ HER HUSUSTA KABUL OLUNUR
138
72. MADDE HATASI ZAHİR OLAN ZANNA İTİBAR YOKTUR
139
73. MADDE SENEDE MÜSTENİD OLAN İHTİMAL İLE HÜCCET YOKTUR
140
74. MADDE TEVEHHÜME İTİBAR YOKTUR
141
75. MADDE BURHAN İLE SABİT OLAN ŞEY AYÂNEN SABİT GİBİDİR
142
76. MADDE BEYYİNE MÜDDEİ İÇİN VE YEMİN MÜNKİR ÜZERİNEDİR
143
77. MADDE BEYYİNE HİLAF–I ZAHİRİ İSPAT İÇİN VE YEMİN ASLI İBKA İÇİNDİR
144
78. MADDE BEYYİNE HÜCCET–İ MÜTEADDİYE VE İKRAR HÜCCET–İ KÂSIRADIR
145
79. MADDE KİŞİ İKRARIYLA İLZAM OLUNUR
146
80. MADDE TENAKUZ İLE HÜCCET KALMAZ
147
81. MADDE ASLI SABİT OLMADIĞI HALDE FER‘İN SABİT OLDUĞU VARDIR
148
82. MADDE ŞARTIN SÜBÛTU İNDİNDE ONA MUALLAK OLAN ŞEYİN SÜBÛTU
83. MADDE Bİ–KADERİ’L– İMKAN ŞARTA RİAYET OLUNMAK LAZIM GELİR
151
84. MADDE VAADLER SUVER–İ TA‘LİKİ İKTİSA İLE LAZIM OLUR
152
85. MADDE BİR ŞEYİN NEF‘İ DAMÂNI MUKABELESİNDEDİR
153
86. MADDE ÜCRET İLE DAMÂN CEM OLMAZ
154
87. MADDE MEFSEDET MENFAAT MUKABELESİNDEDİR
155
88. MADDE KÜLFET NİMETE VE NİMET KÜLFETE GÖREDİR
156
89. MADDE BİR FİİLİN HÜKMÜ FAİLİNE MUZAF KILINIR VE MÜCBİR OLMADIKÇA
AMİRİNE MUZAF KILINMAZ
157
90. MADDE MÜBAŞİR YANİ BİZZAT FAİL İLE MÜTESEBBİB MÜÇTEMİ OLDUKDA
HÜKÜM OL FAİLE MUZAF KILINIR
158
91. MADDE CEVÂZ–I ŞER‘Î DAMÂNA MÜNAFİDİR
159
92. MADDE MÜBAŞİR MÜTEAMMİD OLMASA DA DÂMİN OLUR
160
93. MADDE MÜTESEBBİB MÜTEAMMİD OLMADIKÇA DÂMİN OLMAZ
161
94. MADDE HAYVANATIN KENDİLİĞİNDEN OLARAK CİNAYET VE MAZARRATI
95. MADDE GAYRIN MALINDA TASARRUFLA EMRETMEK BATILDIR
163
96. MADDE BİR KİMSENİN MÜLKÜNDE ONUN İZNİ OLMAKSIZIN ÂHAR BİR
KİMSENİN TASARRUF ETMESİ CAİZ DEĞİLDİR
164
97. MADDE BİL–SEBEB–İ MEŞRU BİRİNİN MALINI BİR KİMSENİN AHZ EYLEMESİ
98. MADDE BİR ŞEYDE SEBEB–İ TEMELLÜKÜN TEBEDDÜLÜ OL ŞEYİN TEBEDDÜLÜ
99. MADDE KİM Kİ BİR ŞEYİ VAKTİNDEN EVVEL İSTİCAL EYLERSE MAHRUMİYETLE
100. MADDE HER KİM Kİ KENDİ TARAFINDAN TAMAM OLAN ŞEYİ NAKZA SA‘Y
EDERSE SA‘Yİ MERDUDDUR
168