Onyedinci Baskı İçin Önsöz
5
İDARİ YARGILAMA USUL HUKUKUNA GİRİŞ
I. İDARENİN YARGISAL DENETİMİNİN AMACI
23
II. İDARENİN YARGISAL DENETİMİ SİSTEMLERİ
24
A. Yargı Birliği Sistemi
24
B. İdari Yargı Sistemi
25
2. İdari Yargı Tipleri
26
III. İDARİ YARGININ DOĞUŞU, ÖZELLİKLERİ VE ANAYASAL SINIRLARI
29
A. İdari Yargının Doğuşu ve Gelişimi
29
B. İdari Yargı Sisteminin Özellikleri ve Anayasal Sınırları
32
IV. İDARİ YARGIYA HAKİM OLAN İLKELER VE SAVCILIK
36
A. İdari Yargıya Hakim Olan İlkeler
36
1. Basitlik ve Ucuzluk İlkesi (Usul Ekonomisi)
36
2. Aleni Yargılama ve Gerekçe İlkesi
37
3. Kendiliğinden (Resen) Araştırma İlkesi
38
4. Yazılılık (Yazılı Yargılama) İlkesi
39
5. Usuli Kazanılmış Hak ilkesi
40
6. Taleple Bağlılık ilkesi
42
B. İdari Yargıda Savcılık
42
V. YARGILAMA YOLLARI VE İDARİ YARGININ DİĞER YARGI YOLLARIYLA İLİŞKİSİ
43
A. Yargılama ve Yargı Yolu Kavramı
43
2. Yargı Yolu (Düzeni) Kavramı
44
B. İdari Yargının Diğer Yargı Düzenleriyle İlişkisi
49
1. Anayasa Yargısı İle İlişkisi
49
2. Medeni Yargı İle ilişkisi
49
3. Ceza Yargısı İle İlişkisi
50
VI. İDARİ YARGILAMA USULÜ HUKUKU
50
A. Terim Sorunu ve Tanım
50
B. İdare Hukuku İle İlişkisi
50
C. İdari Yargılama Usulü Hukukunun Kaynakları
51
İDARİ YARGI HÂKİMLERİNİN HUKUKİ STATÜSÜ
I. HÂKİMLİK MESLEĞİNE GİRİŞ, HAKİMLERİN BAĞIMSIZLIĞI VE GÜVENCESİ
55
A. Hâkimlik Mesleğine Giriş
55
1. İdari Yargı Ön Sınavı
55
2. Hâkim ve Savcı Yardımcılığı
58
3. Hâkim ve Savcılığa Atama
62
C. Hâkimlerin Bağımsızlığı ve Teminatı
64
1. Hâkimlerin Bağımsızlığı
64
II. HÂKİMLERİN SORUMLULUĞU
67
A. Disiplin Sorumluluğu
67
1. Görevleriyle İlgili Suçlar
68
3. Görevden Uzaklaştırma
70
C. Bölge İdare Mahkemesi Başkanı, Daire Başkanı ve Üyelerin Sorumluluğu
70
2. İlk Derece Mahkemesi Olarak
76
2. İdari ve Vergi Dava Daireleri Kurulları
81
3. İçtihatları Birleştirme Kurulu
82
C. Danıştay Yargı Personeli
85
II. BÖLGE İDARE MAHKEMELERİ
88
1. Kurulması ve Kaldırılması
88
3. Mahkeme Başkanı, Daire Başkanları ve Üyelerin Görevleri
88
4. Başkanlar Kurulu’nun Oluşumu ve Görevleri
89
5. Dairelerin Görevleri
90
6. Mahkeme Başkanı, Daire Başkanları ve Üyelerin Nitelikleri ve Atanmaları
91
7. Dairelerin Çalışma Usulü
91
C. İdari İşler İle Yazı İşleri Hizmetleri
93
1. İdari İşler ve Yazı İşleri Hizmetleri
93
2. Bölge İdare Mahkemesi Adalet Komisyonu
93
III. İDARE VE VERGİ MAHKEMELERİ
95
A. Kurulması ve Kaldırılması
95
1. İdare Mahkemelerinin Görevleri
96
2. Vergi Mahkemelerinin Görevleri
96
3. Tek Hâkimle Bakılan Davalar
97
4. Nöbetçi Mahkemelerin Görevleri
98
4. Kararlarının Niteliği
107
5. Sayıştay Personeli
107
B. Yüksek Seçim Kurulu
109
İDARİ YARGININ GÖREV ALANI
I. İDARİ YARGIDA GÖREV KAVRAMI
111
II. İDARİ YARGININ GÖREV ALANI
111
A. Görev Alanının Belirlenmesinde İlkeler
112
1. İdari Yargının Görev Alanı Anayasa ve Yasalarla Belirlenmiştir
112
2. Yargı Yerlerinin Görevleri Kamu Düzeni İle İlgilidir
112
3. Uyuşmazlığın Niteliği
113
4. Özel Hukuk Kişilerine Karşı İdari Yargı Kuruluşlarında İdarî Dava Açılamaz
113
5. İdare Tarafından Açılan Davalar Adalet Mahkemelerinde Görülür
114
B. İdari Yargının Görev Alanının Belirlenmesinde Ölçütler
114
1. Hâkimiyet – Temşiyet Ölçütü
115
2. Kamu Hizmeti Ölçütü
115
3. İdari İşlem, İdari Eylem, İdari Sözleşme Ölçütü
116
ç. Askeri Hizmete İlişkin İdari İşlem ve Eylem Ölçütü
121
III. İDARİ YARGININ GÖREV ALANI DIŞINDA KALAN DAVALAR
125
A. Genel Olarak İdarî Yargının Görev Alanı Dışındaki Davalar
126
B. Hükümet Tasarrufları ve Yasama Kısıntısı
128
1. Hükümet Tasarrufları
128
C. İdarî Nitelikte Olmalarına Rağmen İdarî Yargının Görev Alanı Dışında Tutulan Davalar
137
UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ VE YARGI YOLU UYUŞMAZLIKLARI
I. UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ
159
A. Yapısı ve Çalışma Usul ve Esasları
159
2. Çalışma Usul ve Esasları
160
II. YARGI YOLU UYUŞMAZLIKLARI
162
1. Olumlu Görev Uyuşmazlığı
162
2. Olumsuz Görev Uyuşmazlığı
164
I. GENEL OLARAK DAVA KAVRAMI VE HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNUNDA DAVALAR
169
A. Genel Olarak Dava Kavramı
169
B. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda Dava Türleri
170
II. İDARİ DAVA KAVRAMI VE İDARİ DAVALAR
172
A. İdari Dava Kavramı
173
B. Yorum Davasının Türleri
176
1. Doğrudan Yorum Davası
176
2. Mahkeme Kararı Üzerine Açılan Yorum Davası
176
C. Yorum Davasının Sonuçları
177
II. İPTAL DAVASININ ÖZELLİKLERİ
179
III. KABUL EDİLEBİLİRLİK ŞARTLARI
181
A. Göreve İlişkin Şartlar
181
B. Konusuna İlişkin Şartlar
182
1. İdari İşlemin Var Olması
182
2. İdari İşlemin Kesin ve İcraî Nitelikte (Yürütülmesi Zorunlu) Olması
184
3. İdarî Başvuru Yollarının Tüketilmesi
190
4. İptal Davasının Konusuz Kalması
192
C. Davacıya İlişkin Şart: Menfaat İhlali
194
1. İdari Yargıda Menfaat Kavramı ve Hak–Menfaat İhlali
194
2. Menfaat İhlalinin Tespiti
197
Ç. Davalıya İlişkin Şartlar
204
D. Süresine İlişkin Şartlar
204
E. Şekline İlişkin Şartlar
205
IV. İPTAL NEDENLERİ: HUKUKA AYKIRILIK
205
A. Yetki Yönünden Hukuka Aykırılık
205
1. Kişi Yönünden Yetkisizlik (Yetki Gaspı)
206
2. Konu Yönünden Yetkisizlik
206
3. Zaman Yönünden Yetkisizlik
208
4. Yer Yönünden Yetkisizlik
210
6. Yetki Devri – Vekâlet – İmza Yetkisinin Devri Kurallarına Aykırılık
211
7. Fiilî Memur Teorisi
211
8. Yetkide Paralellik İlkesine Aykırılık
212
B. Şekil Yönünden Hukuka Aykırılık
212
1. Esaslı Şekil Kurallarına Aykırılık
214
2. Tali (İkinci Derecede) Şekil Kurallarına Aykırılık
219
C. Sebep Yönünden Hukuka Aykırılık
219
1. İdari İşlemlerde Sebep Kavramı
220
2. Sebep Unsurunda Hukuka Aykırılık Halleri
220
Ç. Konu Yönünden Hukuka Aykırılık
222
1. İdari İşlemlerde Konu Unsuru
222
2. Konu Unsurunda Hukuka Aykırılık Halleri
223
D. Amaç Yönünden Hukuka Aykırılık
225
1. İdari İşlemlerde Amaç (Maksat) Unsuru
225
2. Amaç Unsuru Açısından Hukuka Aykırılık Halleri
226
V. İPTAL DAVASININ SONUÇLARI
227
A. Reddedilmesi Yönünden
227
B. İptal Kararı Yönünden
228
VI. İPTAL KARARLARININ YERİNE GETİRİLMESİ
229
II. KABUL EDİLEBİLİRLİK ŞARTLARI
235
A. Görevli Yargı Yeri
235
B. Konusuna İlişkin Şartlar
235
1. İdarî İşlemler Nedeniyle Tam Yargı Davası Açılması
235
2. İdarî Eylemler Nedeniyle Tam Yargı Davası Açılması
238
3. İdarî Sözleşmeler Nedeniyle Tam Yargı Davası Açılması
239
C. Taraflarına İlişkin Şartlar
240
Ç. Süresine İlişkin Şartlar
241
D. Şekline İlişkin Şartlar
242
III. TAM YARGI DAVASINDA SORUMLULUK NEDENLERİ
243
1. Tanım ve Özellikleri
244
2. Hizmet Kusuru Teşkil Eden Haller
247
3. Hizmet Kusuru – Kişisel Kusur Ayrımı
255
B. İdarenin Kusursuz Sorumluluğu
259
1. Kusursuz Sorumluluk İlkeleri
259
a. Risk (Hasar=Tehlike İlkesi
260
b. Kamu Külfetleri Karşısında Eşitlik İlkesi
264
2. Hukuka Uygun İşlemlerde Kusursuz Sorumluluk
265
3. Kamu Hizmetlerine Katılmada Kusursuz Sorumluluk
266
C. İdarenin Sorumluluğunun Şartları
266
Ç. İdarenin Sorumluluğunu Kaldıran Ya Da Azaltan Nedenler
269
2. Beklenilmeyen Haller
270
3. Zarar Görenin Kusuru
271
4. Üçüncü Kişinin Kusuru
271
D. Tazminatın Şekli ve Hesaplanması
272
IV. TAM YARGI KARARLARININ YERİNE GETİRİLMESİ
274
V. TAM YARGI DAVASININ SONUÇLARI
275
İDARİ YARGIDA GÖREV VE YETKİ
A. Görev Kurallarının Hukuki Niteliği
279
B. Mahkemece Görev Konusunun İncelenmesi
280
C. Görev Uyuşmazlıkları ve Giderilmesi
280
1. Olumsuz Görev Uyuşmazlıkları
280
2. Olumsuz Görev Uyuşmazlıklarının Giderilmesi
281
A. Yetki Kurallarının Hukuki Niteliği
282
C. Özel Yetki Kuralları
284
1. Kamu Görevlilerine İlişkin Davalarda Yetki
284
2. Taşınmaz Mallara İlişkin Davalarda Yetki
288
3. Mahalli İdareleri İlgilendiren Mevzuatın Uygulanmasından Doğan Davalarda Yetki
288
4. Taşınır Mallara İlişkin Davalarda Yetki
289
5. Askeri Hizmete İlişkin İdari İşlem ve Eylemlerden Doğan Uyuşmazlıklarında Yetki
289
6. Tam Yargı Davalarında Yetki
290
7. Vergi Uyuşmazlıklarında Yetkili Mahkeme
291
Ç. Olumsuz Yetki Uyuşmazlığı ve Giderilmesi
292
1. Olumsuz Yetki Uyuşmazlığı
292
2. Yetki Uyuşmazlığının Giderilmesi
292
D. Yargı Yeri Belirtilmesi (Merci Tayini)
293
1. Görevli ve Yetkili mahkemenin Davaya Bakmasına Fiili veya Hukukî Engel Çıkması
293
2. İki Mahkemenin Yetki Sınırında Tereddüt Edilmesi
294
3. Olumlu Görev ve Yetki Uyuşmazlıkları
294
4. Yargı Yeri Belirtilmesinde (Merci Tayininde) Yetki ve İzlenecek Usul
295
1. Davada Taraf Olma Ehliyeti
297
2. Dava Açabilme Ehliyeti
298
3. Objektif Ehliyet İdari Davalarda Kabul Edilebilirlik Şartıdır
300
IV. ÜÇÜNCÜ KİŞİLERİN TARAFLARIN YANINDA YER ALMASI
307
A. Davaya Katılma (Feri Müdahale)
307
I. TANIMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ
311
II. DAVA AÇMA SÜRESİ TÜRLERİ
312
A. İdari Yargılama Usulü Kanununda Dava Açma Süreleri
312
1. Genel Dava Açma Süresi
312
2. İvedi Yargılama Usulüne Tabi İdari Davalarda
312
3. Merkezi ve Ortak Sınavlara İlişkin Yargılama Usulüne Tabi İdari Davalarda
313
B. Özel Dava Açma Süresi
314
1. 213 Sayılı Vergi Usulü Kanunu’nun Mükerrer 49’uncu Maddesinin (a) Fıkrasına Göre Emlak Vergisine Ait Bedel ve Değerlerine Karşı Açılan Davalarda
314
2. İdare Mahkemelerinde Açılacak İdari Davalarda
314
3. Vergi Mahkemelerinde Açılacak İdari Davalarda
316
III. SÜRENİN BAŞLANGICI
316
2. İdareye Başvuru Durumunda
318
3. İlan Yoluyla Bildirimlerde
321
4. Düzenleyici İşlemlere Karşı Açılacak Davalarda
321
5. İdari İşlemler Nedeniyle Açılacak Tam Yargı Davalarında
322
6. İdari Eylemler Nedeniyle Açılacak Tam Yargı Davalarında
323
7. İdarî Sözleşmeler Nedeniyle Açılacak Tam Yargı Davalarında
324
1. Tahakkuku Tahsile Bağlı Vergilerde
325
2. Tebliğ Yapılan Hallerde veya Tebliğ Yerine Geçen İşlemlerde
325
3. Tebliğ Yerine Geçen İşlemlerde
326
4. Tevkif Yoluyla Alınan Vergilerde
327
5. Tescile Bağlı Vergilerde
327
6. Vergi Dairesinin Davacı Olduğu Davalarda
328
7. İhtirazi Kayıtla Beyan Edilen Vergilerde
328
C. İdari İşlemlerde Dava Açma Süresinin Gösterilmediği Hallerde
329
IV. SÜRELERİN HESAPLANMASI
330
V. SÜRELERİN DURMASI VE EK SÜRELER
333
A. Üst İdari Makamlara Başvuru Durumunda Sürelerin Durması
333
1. İdari Yargılama Usulü Kanunu’na Göre Üst Makama Başvuru
333
2. Gümrük Kanunu’na Göre Üst Makama Başvuru
336
3. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’na Başvuru
336
4. Kamu Denetçiliği Kurumu’na Başvuru
337
5. İdari Uyuşmazlıkların Sulh Yoluyla Halli Amacıyla İdareye Başvuruda
338
B. Mücbir Sebebin Dava Açma Süresini Durdurup Durdurmayacağı
339
1. Görevsiz Yargı Yerine Başvurmada Ek Süreler
341
2. Dava Dilekçesinin Reddini Gerektiren Eksikliklerin Giderilmesi İçin Ek Süre
342
3. Vergi Usul Kanunu’nda Öngörülen Ek Süre
342
VI. DAVA SÜRESİNİN SONA ERMESİNİN SONUÇLARI
343
İDARİ YARGIDA DAVA AÇILMASI VE SONUÇLARI
II. DAVA DİLEKÇESİNİN VERİLECEĞİ YERLER
347
III. DİLEKÇELER ÜZERİNE YAPILACAK İŞLEM
347
A. Dava Açılırken Harç ve Posta Giderinin Ödenmemiş veya Eksik Ödenmiş Olması
347
B. Davanın Yürütülmesi Sırasında Harç ve Posta Giderinin Ödenmemiş veya Eksik Ödenmiş Olması
348
IV. AYNI DİLEKÇE İLE DAVA AÇILABİLECEK HALLER
349
A. Tek Dilekçe ile Birden Çok Dava Açılması
349
B. Birden Çok Kişinin Tek Dilekçe ile Dava Açabilmesi
353
C. Birlikte Dava Açılma Şartlarının İncelenmesi
353
V. DAVALARIN BİRLEŞTİRİLMESİ VE AYRILMASI
354
A. Davaların Birleştirilmesi
354
B. Bağlantı İsteminin Mahkemece Kabul Edilmemesi
356
C. Bağlantılı Davalarla İlgili Diğer Esaslar
356
Ç. Davaların Ayrılması
357
VI. DAVA AÇMANIN SONUÇLARI
357
İDARİ DAVA SÜRECİNDE TARAF İSTEKLERİ
I. İVEDİLİK GEREKTİREN TARAF İSTEKLERİ
363
A. İdarî Yargıda Deliller ve Delil Tespiti
363
1. İdarî Yargıda Deliller
363
2. İdarî Yargıda Delil Tespiti
363
B. Yürütmenin Durdurulması
365
2. Yürütmenin Durdurulması Şartları
367
3. Yürütmenin Durdurulması Kararı
371
4. Yürütmenin Durdurulması Kararı Verilemeyecek Haller
373
5. Yürütmenin Durdurulması Kararlarına İtiraz
374
6. Vergi Davalarında Yürütmenin Durdurulması
377
7. Yürütmenin Durdurulması Kararının Sonuçları
378
8. Yürütmenin Durdurulması Kararlarının Kaldırılmasının İstenebilmesi
379
II. İVEDİLİK GEREKTİRMEYEN BİLGİ TOPLAMA İSTEMLERİ
380
A. Bilirkişi İncelemesi
380
C. 6/2/2023’te Meydana Gelen Depremler Nedeniyle Hazırlanan Hasar Tespit Raporlarına Dayalı Olarak Tesis Edilen İdari İşlemlere Karşı Açılan Davlarda Keşif ve Bilirkişi İncelemesi
382
III. DAVA SÜRECİNDE YARGILAMAYI DURDURAN İSTEMLER
383
A. Hâkimin Davaya Bakmaktan Yasaklı Olması, Çekinmesi ve Reddi
383
2. Hâkimin Davaya Bakmaktan Yasaklı Olması
384
3. Hâkimin Çekinmesi ve Reddi Usulü
385
4. Çekinme ve Reddin Karara Bağlanması
385
b. Bölge İdare, İdare ve Vergi Mahkemelerinde
386
B. Anayasa’ya Aykırılık İddiası
387
C. Tarafların Kişilik ve Niteliğinde Değişiklik
388
1. Taraflardan Birinin Ölmesi
388
2. Taraflardan Birinin Vesayet Altına Alınması veya Kendisine Kayyım Ya Da Kanunî Müşavir Tayin Edilmesi
389
3. Gösterilen Adrese Tebligat Yapılamaması
389
IV. DAVAYA SON VEREN TARAF İŞLEMLERİ
390
C. İdari Yargıda Ek Karar Müessesesi Mümkün Müdür?
396
DOSYALARIN İNCELENMESİ VE KARAR
I. İLK İNCELEME VE SONUÇLARI
399
A. Dilekçeler Üzerine İlk İnceleme
399
B. İlk İnceleme Üzerine Verilecek Karar
399
4. İdari Davaya Konu Olabilecek İşlemler
401
7. İdarî Merci Tecavüzü
403
C. Dava ve Cevap Dilekçelerinin Bildirilmesi
405
1. Normal İdari Davalarda
405
2. İvedi Yargılama Usulüne Tabi Uyuşmazlıklar Nedeniyle Açılan İdari Davalarda
406
3. Merkezi ve Ortak Sınavlar ve Bu Sınavlara İlişkin İşlemler İle Sınav Sonuçları Hakkında Açılan Davalara İlişkin Yargılama Usulünde
407
3. 6/2/2023 Tarihinde Meydana Gelen Depremler Nedeniyle Genel Hayata Etkili Afet Bölgesi Olarak Kabul Edilen Yerlerde Depremlerin Neden Olduğu Hasarlar Dolayısıyla Açılan Davalarla İlgili Geçici Yargılama Usulünde
408
II. YARGILAMA VE HÜKÜM
408
A. Dosyaların İncelenmesi
408
1. Yazılı Yargılama Usulünde
408
2. İvedi Yargılama Usulünde
410
3. Merkezi ve Ortak Sınavlara İlişkin Yargılama Usulünde
413
C. Davaların Karara Bağlanması
416
III. YARGI KARARLARININ UYGULANMASI
417
A. Mahkeme Kararlarının Uygulanması Zorunludur
418
B. Kararların Uygulanma Süresi
418
C. Kararların Uygulanmaması veya Geciktirilmesi
420
Ç. Tam Yargı Kararlarının Uygulanmaması
421
D. Kararların Uygulanmaması veya Uygulanmasının Geciktirilmesinin Sonuçları
422
1. İdarenin Sorumluluğunu Gerektirmesi: Tazminat
422
İDARİ YARGIDA KANUN YOLLARI
I. KANUN YOLU KAVRAMI
427
B. İstinaf Yoluna Başvurulabilecek Kararlar
430
C. İstinaf Yoluna Başvurulamayacak Kararlar
432
2. Nihai Olmayan Kararlar
433
B. Temyize Konu Kararlar
436
1. Danıştay Dava Dairelerinin İlk Derece Mahkemesi Olarak Verdikleri Temyize Konu Kararları
437
2. Bölge İdare Mahkemelerinin İstinaf İncelemesi Sonucunda Verdikleri Temyize Konu Kararları
438
C. Temyiz Edilemeyecek Kararlar
440
1. İlk Derece Mahkemesince Görev ve Yetki Dışında Bir İşe Bakılmış Olması
443
2. Temyiz Olunan Kararın Hukuka Aykırı Olması
444
3. Usul Hükümlerinin Uygulanmasında Kararı Etkileyebilecek Nitelikte Hata veya Eksikliklerin Bulunması
444
D. Temyiz Yoluna Başvurma
446
G. Temyiz veya İstinaf Yoluna Başvurmanın Kararın Yürütülmesine Etkisi
449
2. Temyiz Kararı Üzerine Yapılacak İşlemler
452
I. Kanun Yararına Temyiz
452
IV. YARGILAMANIN YENİLENMESİ
453
B. Yenilenme Sebepleri
453
C. Yargılamanın Yenilenmesi Süresi
454
Ç. Yargılamanın Yenilenmesi Usulü
454
VI. YANLIŞLIKLARIN DÜZELTİLMESİ
456
Yararlanılan Kaynaklar
457