KİŞİ HÜRRİYETİ VE GÜVENLİĞİ HAKKI,
TARİHSEL GELİŞİMİ VE SINIRLANDIRILMASI
A. Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Hukukuna Bakış
29
1. Osmanlı İmparatorluğu İnsan Hakları Anlayışında Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği
29
a. Tanzimat Öncesi Durum
29
b. Tanzimat Dönemi ve Sonrası
30
2. Cumhuriyet Döneminde Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği
32
ba. 1971 ve 1973 Tarihli Değişiklikler Öncesi Durum
33
bb.1971 ve 1973 Tarihli Değişiklikler Sonrası Durum
36
c. 1982 Anayasası Dönemi
37
B. Mukayeseli Hukukta ve Uluslararası Alanda Kişi Hürriyeti ve Güvenliği
40
a. İngiltere’de Ortaya Çıkış Süreci
40
b. Amerika Birleşik Devletleri’nde Ortaya Çıkış Süreci
43
c. Fransa’da Ortaya Çıkış Süreci
44
a. Evrensel Nitelikte Belgeler
45
aa. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi
45
bb. Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslar arası Sözleşme
46
ac. Her Türlü Irk Ayrımcılığının Kaldırılması Uluslararası Sözleşmesi
47
ad. İşkenceye ve Diğer Zalimce, İnsanlık Dışı Ya Da Onur Kırıcı Davranış Veya Cezaya Karşı Sözleşme
47
ae. Kadınlara Karşı Şiddetin Tasfiye Edilmesine Dair Bildiri
48
af. Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi
48
ag. Çocuk Hakları Sözleşmesi
49
ah. Tüm Göçmen İşçilerinin ve Aile Üyelerinin Korunması Uluslar arası Sözleşmesi
50
ai. Hukuk Dışı, Keyfi ve Kısa Yoldan İnfazların Etkili Biçimde Önlenmesi ve Soruşturulmasına Dair Prensipler
50
aj. Kanun Adamları İçin Talimatname
50
ak. Birleşmiş Milletler Zorla Kaybedilmeye Karşı Herkesin Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme
51
b. Bölgesel Nitelikte Belgeler
51
ba. Amerika’da “Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı”
52
baa. Amerikan İnsan Hakları ve Ödevleri Bildirisi
52
bab. Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi
52
bac. Amerikalılar Arası İşkencenin Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi
53
bad. Kişilerin Cebri Kaybedilmeleri Hakkında Amerikalılar Arası Sözleşme
53
bae. Kadınlara Karşı Şiddetin Önlenmesi, Cezalandırılması ve Ortadan Kaldırılması Hakkında Amerikalılar Arası Sözleşme
53
bb. Afrika’da “Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı”
54
bba. Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı
54
bbb. Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı’na Ek Afrika Kadın Hakları Protokolü
54
bc. Avrupa’da“Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı”
54
bca. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı Tarafından Kabul Edilen Belgeler
55
bcb. Helsinki Nihai Senedi
55
bcc. Yeni Bir Avrupa İçin Paris Anlaşması
55
bcd. AGİK İnsani Boyut Konferansı Moskova Toplantısı Belgesi
56
bce. Avrupa Birliği Tarafından Kabul Edilen Belgeler
57
bcf. Avrupa Konseyi Tarafından Kabul Edilen Temel Belge Olarak Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
58
III. KİŞİ ÖZGÜRLÜĞÜ VE GÜVENLİĞİ HAKKININ SINIRLANMASI
62
B. Türk Hukukundaki Düzenlemeler
64
1. Temel Hak ve Hürriyetlerin Anayasal Bakımdan Sınırlanması
64
a. 2001 Anayasa Değişikliği Öncesi
64
aa. Anayasanın 13. Maddesinde Yer Alan Genel Sınırlama Sebepleri
65
ab. Özel Sınırlama Sebepleri
65
ac. Temel Hak ve Hürriyetlerin Kötüye Kullanılması Yasağı
65
ad. Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması
66
ae. Sınırlamanın Sınırları
67
b. 2001 Anayasa Değişikliği Sonrası Durum
67
2. Ceza Muhakemesi Hukukundaki Kişi Hürriyeti ve Güvenliğinin Sınırları
71
aaa. Yakalama Emrine Dayalı Olarak Yapılan Yakalamalar
72
aab. Bir Yakalama Emri Olmaksızın Yakalama Yapılabilen Haller
74
ca. Yakalama ve Gözaltına Alınmanın Yakınlara Bildirilmesi
83
cb. Yakalama ve Gözaltına Almaya Karşı Yapılabilecek Başvuru
83
da. Kanunda Öngörülen Bir Yükümlülüğün Gereği Olarak Tutuklama
84
db. Usulüne Aykırı Şekilde Ülkeye Girmek İsteyen veya Giren ya da Hakkında Sınır dışı Etme yahut Geri Verme Kararı Verilen Bir Kimsenin Tutuklanması
85
dc. Ceza Muhakemesi Kanunu 100. Maddesi Gereği Bir Suç İşlenmesi Halinde Tutuklama
87
e. Kişi Hürriyeti ve Güvenliğinin Sınırlanabileceği Diğer Durumlar
93
ea. Mahkemelerce Verilmiş Hürriyeti Bağlayıcı Ceza Veya Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı
93
eb. Bir Küçüğün Gözetim Altında Islahı veya Yetkili Merci Önüne Çıkarılması İçin Verilen Bir Kararın Yerine Getirilmesi
94
ec. Toplum İçin Tehlike Teşkil Eden Bir Akıl Hastası, Uyuşturucu Madde veya Alkol Tutkunu, Bir Serseri veya Hastalık Yayabilecek Bir Kişinin Bir Müessesede Tedavi, Eğitim veya Islahı İçin Kanunda Belirtilen Esaslara Uygun Olarak Alınan Tedbirin Yerine Getirilmesi
96
f. Hükmen Tutukluluk Kavramı
97
C. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Bakımından
98
2. Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkının Sınırlandırılması Sebepleri
98
a. Mahkumiyet Kararı Üzerine Hürriyetten Yoksun Bırakılma
98
b. Bir Mahkeme Tarafından Verilen Karara Uymama veya Yasa ile Belirlenen Bir Yükümlülüğün Yerine Getirilmesini Sağlamak Amacı ile Yakalama veya Tutuklama
99
c. Bir Suç İşlediği Hakkında Geçerli Şüphe Bulunan veya Suç İşlemesine ya da Suç İşledikten Sonra Kaçmasına Engel Olmak Zorunluluğu İnancını Doğuran Makul Nedenlerin Bulunması Dolayısıyla Bir Kimsenin Yetkili Merci Önüne Çıkarılmak Üzere Yakalanması veya Tutuklu Durumda Bulundurulması
100
d. Küçüklerin Gözetim Altında Eğitimleri İçin Usulüne Uygun Verilmiş Bir Karar Gereği Veya Yetkili Merci Önüne Çıkarılmak Üzere Usulüne Uygun Olarak Özgürlükten Yoksun Bırakılmaları
101
e. Bulaşıcı Hastalık Yayabilecek Bir Kimsenin, Bir Akıl Hastasının, Bir Alkoliğin, Uyuşturucu Madde Bağımlısı Bir Kişinin veya Bir Serserinin Usulüne Uygun Tutulması
102
f. Bir Kişinin Usulüne Aykırı Suretle Ülkeye Girmekten Alıkonulması veya Kendisi Hakkındaki Sınır dışı Etme veya Geri Verme İşleminin Yürütülmekte Olması Nedeni İle Yakalanması veya Tutulması
104
II. CEZA KAVRAMI, TARİHSEL SÜREÇ, AMAÇ VE ÖZELLİKLER
106
2. Hürriyeti Bağlayıcı Cezalar
112
a. Yabancı Hukukta Gelişim Süreci
112
b. Türk Hukukunda Gelişimi
114
ba. Cumhuriyet Öncesi Dönem
114
bb. 765 Sayılı Türk Ceza Kanunu Dönemi
115
1. Acı Çektirici ve Izdırap Verici Olması
122
3. Kanunla Konulabilmesi
122
4. Kusurun Karşılığı ve İşlediği Fiilin Ağırlığı ile Orantılı Olarak Faile Yönelik Verilmesi
123
5. Yargısal Bir Kararla Hükmedilmesi
124
E. İyi Bir Cezada Bulunması Gereken Özellikler
124
1. Ceza İnsan Onuruna Uygun Olmalıdır
125
2. Ceza Sadece Suçluya Etki Etmelidir
125
3. Ceza Bölünebilir Olmalıdır
126
4. Cezanın Tamiri ve Geri Alınması Mümkün Olmalıdır
126
5. Ceza Devlete Az Yük Getirmelidir
126
6. Cezanın İnfaz Kabiliyeti Bulunmalıdır
127
III. CEZANIN SINIFLANDIRILMASI VE TÜRK CEZA KANUNUNDA YER ALAN CEZALAR
127
A. Cezaların Sınıflandırılması
127
1. Hukuki Niteliklerine Göre Cezalar
127
2. Yöneldikleri Değere Göre Cezalar
128
B. Türk Ceza Kanununda Yer Alan Cezalar
129
a. Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezası
130
b. Müebbet Hapis Cezası
130
c. Süreli Hapis Cezası
131
ca. Uzun Süreli Hapis Cezası
132
cb. Kısa Süreli Hürriyeti Bağlayıcı Cezalar
133
cbb. Kısa Süreli Hapis Cezasına Seçenek Yaptırımlar
135
cbba. Seçenek Yaptırıma Çevirme Şartları
135
cbbb. Ana Kuralın İstisnası: Çevirmenin Zorunlu ve Yasak Olduğu Haller
136
cbbc. Seçenek Yaptırım Türleri
138
cbbca.Adli Para Cezası
138
cbbcb. Zararın, Aynen İade, Suçtan Önceki Hale Getirme veya Tazmin Yolu İle Tamamen Giderilmesi
139
cbbcc. Bir Eğitim Kurumuna Devam Etme
140
cbbcd. Belirli Yerlere Gitmekten veya Belirli Etkinlikleri Yapmaktan Yasaklanma
141
cbbce. Ehliyet ve Ruhsat Belgelerinin Geri Alınması, Belirli Bir Meslek veya Sanatı Yapmaktan Yasaklanma
142
cbbcf. Gönüllü Olarak Kamuya Yararlı Bir İşte Çalıştırılma
142
cbbd. Seçenek Tedbirlere Uyulmamasının Sonuçları
144
c. Para Cezasına Yönelik Olumlu ve Olumsuz Görüşler
148
d. Para Cezalarının Belirlenme Sistemleri
151
db. Gün Para Cezası Sistemi
152
e. 5237 Sayılı Türk Ceza Kanununun Sistemi
152
f. Adli Para Cezası İle İlgili Temel Özellikler, İnfaz Usulü ve Ödenmeme Hali
155
İNFAZ KAVRAMI, İNFAZ KURUMLARI VE İCRASI
1. Yeniden Sosyalleştirme Amacı
166
a. Uluslararası Alanda Yeniden Sosyalleştirmenin Dayanakları
168
b. Türk Hukukunda Yeniden Sosyalleştirmenin Dayanakları
170
2. Derhal Uygulama İlkesi
173
4. İnsancıllık İlkesi
174
2. Pensilvanya Sistemi
177
4. İrlanda Sistemi (Dereceli Sistem)
179
II. CEZA İNFAZ KURUMLARI
181
A. Modern Anlamda Cezaevlerinin Ortaya Çıkışı
182
B. Aydınlanma Dönemine Kadar Cezaevlerinin Durumu
183
C. Cezaevlerinde Reform Çalışmaları
184
1. John Howard’ın Çabaları
184
2. Bentham’ın Panoptikon Modeli
185
3. Amerikan Reform Çabaları
185
III. TÜRK CEZA İNFAZ KURUMLARI
186
A. Osmanlıda Hapishaneler
186
2. İnfaz Kurumlarının Sınıflandırma Kriterleri
191
3. 5275 Sayılı Yasa Uyarınca Yapılan Sınıflandırma
192
a. Kapalı Ceza İnfaz Kurumları ve Türleri
192
aa. Tip Ceza İnfaz Kurumları
193
ab. Tip Olmayan Ceza İnfaz Kurumları
197
ac. Yüksek Güvenlikli Ceza İnfaz Kurumları
197
ad. Kadın Kapalı Ceza İnfaz Kurumları
198
ae. Çocuk Kapalı Ceza İnfaz Kurumları
199
af. Gençlik Kapalı Ceza İnfaz Kurumları
200
b. Açık Ceza İnfaz Kurumları
200
ba. Doğrudan Açık Ceza İnfaz Kurumuna Alınacak Hükümlüler
202
bb. Kapalı Ceza İnfaz Kurumundan Açık Ceza İnfaz Kurumuna Ayrılacak Hükümlüler
203
bc. Kapalı Kurumdan Açık Kuruma Ayırma Usulü
204
bd. Çocuk Eğitim evinden Açık Ceza İnfaz Kurumuna Ayrılacak Hükümlüler
205
be. Açık Ceza İnfaz Kurumuna Ayrılamayacak Hükümlüler
206
bf. Kapalı Ceza İnfaz Kurumuna İade
207
bg. Açık Kurumlar Arası Nakil ve Yeniden Açık Kuruma Ayrılma
209
c. Çocuk Eğitim Evleri
209
IV. HÜRRİYETİ BAĞLAYICI CEZALARIN İNFAZI
211
1. İnfaz Kurumuna Kabul
211
2. Hükümlünün ve Yakınları ile İlgililerin Bilgilendirilmesi
213
3. İnfazın Bireyselleştirilmesi Amaçlı Gözlem
214
a. Genel Olarak Gözlem
214
b. Gözlem Esasları, Gözlem ve Sınıflandırma Merkezleri
215
c. İdare ve Gözlem Kurulu
216
B. Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezalarının İnfazı
219
C. Müebbet Hapis Cezasının İnfazı
220
D. Süreli Hapis Cezasının İnfazı
220
E. Kısa Süreli Hapis Cezalarının Özel İnfaz Usulleri
221
1. Genel Olarak Özel İnfaz Usulleri
221
2. Türk Hukukunda Özel İnfaz Usulleri
221
cb. Türk Hukukunda Konutta İnfaz
226
HÜKÜMLÜLERİN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ
I. CEZAEVLERİNE İNSAN HAKLARININ GİRİŞİ
231
B. 20. Yüzyılda Gelişim Süreci
234
1. Ülkesel Açıdan Gelişme Süreci
234
2. Uluslararası Alanda Gelişim Süreci
235
C. Türk İnfaz Hukukunda Tutuklu ve Hükümlerin Haklarının Gelişimi
238
1. Genel Olarak 5275 Sayılı Yasaya Kadar Var Olan Durum
238
2. 5275 Sayılı Yasa Çerçevesinde Hükümlülerin Hakları
242
a. Hükümlülerin İnsan Olmak Vasfından Kaynaklanan Vazgeçilmez Hakları
243
aa. Yaşam Hakkı, İnsanlık dışı ve Aşağılayıcı Ceza ve İşkence Görmeme Hakkı
243
ab. Cinsel Sömürü ve Tecavüzlerden Korunma Hakkı
246
ac. Hükümlünün Özgür Yaşama Yeniden Dönme Hakkı
247
b. Hükümlülerin Diğer Hakları
248
ba. Hükümlülerin Barındırılma Hakkı
248
bb. Beslenme, Giyim ve Hijyen Hakkı
250
bd. Dış Dünya İle İletişim Kurma Hakkı
257
bda. Tek Yanlı Olarak Bilgi Alma İmkânları
258
bdaa. Radyo, Televizyon ve İnternetten Yararlanma Hakkı
258
bdab. Süreli ve Süresiz yayınlardan Yararlanma Hakkı
259
bdb. Dolaylı Yollardan Karşılıklı İletişim Kurma Yolları
261
bdba. Telefondan Yararlanma Hakkı
261
bdbb. Mektup, Telgraf ve Faks Gönderme ve Alma Hakkı
265
bdc. Doğrudan ve Karşılıklı İletişim Kurma Yolları
269
bdca. Hükümlünün Ziyaret Edilme Hakkı
269
bdcaa. Ziyaretçi Kabul Edebilecek Hükümlüler
269
bdcab. Ziyaret Yerleri ile Ziyaret Gün ve Saatleri ve Sayısı
270
bdcac. Ziyaret Edebilecek Kişiler
270
bdcad. Ziyaretçi, Hükümlü ve Ziyaret Yerinin Aranması
272
bdcae. Ziyarette Alıkonulacak ve Yasak Olan Eşyalar
273
bdcaf. Ziyaret Kurallarına Uymama ve Suç Oluşturan Eylemler
273
bdcag. Açık Görüşe İlişkin Özel Düzenlemeler
274
bdcah. Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezası Hükümlülerde Ziyaret
275
bdcai. Hükümlünün Avukat ile Görüşmesi
276
bdcb. Hükümlünün İzin Hakkı
278
bdcbd. İzinden Dönmeme ya da Geç Dönme
281
be. Dışarıdan Gönderilen Hediyeyi Kabul Etme Hakkı
282
bf. Din ve Vicdan Özgürlüğü
283
bg. Tedavi ve Muayene Hakkı
284
bh. Kültür ve Sanat Etkinliklerine Katılma, İfade Özgürlüğü ve Kütüphaneden Yararlanma Hakkı
288
bj. Bilgilendirilme, Şikâyet ve Savunma Yapma Hakkı
294
bl. Cinsel İlişki Kurma Hakkı
298
3. 5275 Sayılı Yasa Çerçevesinde Hükümlülerin Yükümlülükleri
299
a. Cezayı Çekme, Güvenlik ve İyileştirme Programına Uyma
300
b. Sağlığın Korunması Kurallarına Uyma
301
c. Bina ve Eşyanın Korunması
302
d. Diğer yükümlülükler
302
e. Hükümlünün Çalışması
303
D. Tutukluların Hak ve Yükümlülükleri
305
1. Tutuklunun Hakları
306
b. Ziyaretçi Kabul Etme Hakkı
306
2. Tutuklunun Yükümlülükleri
308
E. Tutuklu ve Hükümlü Haklarının Bir Gelişim Etkeni Olarak Ceza İnfaz