Onbirinci Baskıya Önsöz
7
ANAYASA, DEVLET, HÜKÜMET SİSTEMLERİ, DEMOKRASİ VE FAŞİZM
I. “ANAYASA” TERİMİ VE ANAYASA HUKUKU SİSTEMİ
19
A. Anayasanın Maksadı, Nitelikleri ve Üstünlüğü
19
C. Anayasaların Yapılması ve Değiştirilmesi
20
II. “DEVLET” TERİMİ, DEVLETİN UNSURLARI VE DEVLET BİÇİMLERİ
21
A. Devlet, Devleti Oluşturan Öğeler ve Siyasal İktidar
21
III. HÜKÜMET SİSTEMLERİ
24
A. Hükümet Sistemlerine Genel Bakış
24
B. Hükümet Sistemlerinin Tasnifi
24
1. Kuvvetler Birliği Sistemleri
25
a. Kuvvetlerin Yasamada Birleşmesi (Meclis Hükümeti Sistemi)
25
b. Kuvvetlerin Yürütmede Birleşmesi
26
2. Kuvvetler Ayrılığı Sistemleri
27
a. Kuvvetlerin Sert Ayrılığı (Başkanlık Sistemi)
27
aa. Başkanlık Sisteminin Aslî Nitelikleri
27
ab. Başkanlık Sisteminin Talî Nitelikleri
27
ac. Yarı Başkanlık Sistemi
28
b. Kuvvetlerin Yumuşak Ayrılığı (Parlamenter Sistem)
28
IV. DEMOKRASİ VE FAŞİZM
30
A. Demokrasi ve Demokrasinin Vazgeçilmez Unsurları
30
B. Faşizm ve Faşizmin Nitelikleri
32
TÜRKİYE’DEKİ ANAYASAL HAREKETLER
I. OSMANLI İMPARATORLUĞU DÖNEMİ ANAYASACILIK HAREKETLERİ
33
A. Osmanlı Devlet Yapısının Genel Nitelikleri
33
1. Monarşik Devlet Yapısı
33
2. Teokratik Devlet Yapısı
34
3. Osmanlı Tımar Sistemi (Feodalitesi)
34
B. Islahat Girişimleri ile Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemleri
34
1. Islahat Girişimleri ve Sened–i İttifak
34
2. Tanzimat Fermanı (1839) ve Islahat Fermanı (1856)
35
3. Meşrutiyet Dönemleri
36
a. Birinci Meşrutiyet Dönemi
36
aa. Devletin ve Anayasanın Temel Niteliklerine İlişkin Düzenlemeler
37
ab. Yasama Organının Temel Niteliklerine İlişkin Düzenlemeler
38
ac. Yürütme Organının Temel Niteliklerine İlişkin Düzenlemeler
39
ad. Yargı Organının Temel Niteliklerine İlişkin Düzenlemeler
39
b. İkinci Meşrutiyet Dönemi
39
ba. Devletin Temel Niteliklerine İlişkin Düzenlemeler
40
bb. Yasama Organının Temel Niteliklerine İlişkin Düzenlemeler
40
bc. Yürütme Organının Temel Niteliklerine İlişkin Düzenlemeler
41
bd. Yargı Organının Temel Niteliklerine İlişkin Düzenlemeler
41
II. ULUSAL KURTULUŞ MÜCADELESİ DÖNEMİ VE 1921 ANAYASASI
41
B. 1921 Anayasası (Teşkilat–ı Esasiye Kanunu)
42
III. CUMHURİYETİN İLANI VE 1924 ANAYASASI
44
B. 1924 Anayasası (Teşkilat–ı Esasiye Kanunu)
45
1. Devletin ve Anayasanın Temel Niteliklerine İlişkin Düzenlemeler
45
2. Yasama Organının Temel Niteliklerine İlişkin Düzenlemeler
46
3. Yürütme Organının Temel Niteliklerine İlişkin Düzenlemeler
47
4. Yargı Organının Temel Niteliklerine İlişkin Düzenlemeler
48
C. 1924 Anayasasında Yapılan Değişiklikler
49
D. 1924 Anayasasının Uygulandığı Süreç
49
1. 20 Nisan 1924 – 27 Mayıs 1960
49
2. 27 Mayıs 1960 – 25 Ekim 1961 (27 Mayıs ve Geçici Anayasal Süreç)
50
IV. 1961 ANAYASASI VE BU ANAYASANIN GETİRDİĞİ YENİLİKLER
51
1. Devletin ve Anayasanın Temel Niteliklerine İlişkin Düzenlemeler
51
2. Yasama Organının Temel Niteliklerine İlişkin Düzenlemeler
53
3. Yürütme Organının Temel Niteliklerine İlişkin Düzenlemeler
54
4. Yargı Organının Temel Niteliklerine İlişkin Düzenlemeler
55
B. 1961 Anayasasında Yapılan Değişiklikler
55
1. 20 Eylül 1971 Tarihli ve 1488 Sayılı Kanun ile Yapılan Değişiklikler
56
2. 15 Mart 1973 Tarihli ve 1699 Sayılı Kanunla Yapılan Bazı Değişiklikler
58
V. 12 EYLÜL VE MİLLÎ GÜVENLİK KONSEYİ SÜRECİ
58
VI. 1982 ANAYASASI VE BUNUN TEMEL İLKELERİ
60
A. 1961 ve 1982 Anayasalarının Hazırlık Aşamasının Karşılaştırılması
60
B. 1982 Anayasasının Temel Özellikleri
61
1. Geçiş Dönemi Anayasası
61
2. Kazuistik Anayasa Anlayışı (Düzenleyici Anayasa Anlayışı)
61
3. Sert (Katı) Anayasa Anlayışı
62
4. Yürütmenin Güçlendirilmesi Anlayışı
62
5. Siyasal Organların İşleyişini Hızlandıran Düzenleme Anlayışı ve Rasyonelleştirilmiş Parlamenter Sistem
63
6. Anayasa ile Siyaset İlişkisizliği
64
7. 1982 Anayasasında Yapılan Değişiklikler
65
C. 1982 Anayasasının Başlangıcında Belirtilen Temel İlkeler ve Genel Esaslar
66
1. Cumhuriyetçilik İlkesi
71
2. İnsan Haklarına Saygılı Devlet İlkesi
71
a. 1982 Anayasasında Temel Hak ve Hürriyetlerin Niteliği
72
b. 1982 Anayasasında Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması
72
ba. Türk Vatandaşlarının Temel Hak ve Hürriyetlerinin Sınırlandırılması
73
bb. Yabancıların Temel Hak ve Hürriyetlerinin Sınırlandırılması
78
c. 1982 Anayasasında Temel Hak ve Hürriyetlerin Kötüye Kullanılamaması
79
d. 1982 Anayasasında Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması
80
e. Temel Hak ve Hürriyetler
83
ea. Kişinin Hakları ve Ödevleri (Negatif Statü Hakları–Koruyucu Haklar)
84
eb. Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler (Pozitif Statü Hakları–İsteme Hakları)
90
ec. Siyasi Haklar ve Ödevler (Aktif Statü Hakları–Katılma Hakları)
94
3. Atatürk Milliyetçiliği İlkesi
97
4. Demokratik Devlet İlkesi
98
aa. Serbestlik–Serbest Oy
98
ad. Tek Dereceli Seçim
100
af. Açık Sayım ve Döküm
101
ag. Seçimlerin Yargı Yönetimi ve Denetimi Altında Yapılması
101
b. Çok Partili Siyasal Sistem
101
c. Siyasi Partilerin Kapatılması, Devlet Yardımından Kısmen veya Tamamen Yoksun Bırakılması ve Siyasi Partilere İhtar Verilmesi
106
5. Laik Devlet İlkesi
111
a. Devletin Resmî Bir Dininin Bulunmaması
112
b. Devletin Tüm Dinlere Eşit Mesafede Olması
112
c. Din ve Devlet Kuruluşlarının Birbirinden Ayrı Olması
112
d. Devlet Yönetiminin ve Hukuk Kurallarının Din Kurallarından Müstakil Olması
112
6. Sosyal Devlet İlkesi
113
c. Devletleştirme ve Özelleştirme
114
7. Hukuk Devleti İlkesi
115
a. Temel Hak ve Hürriyetlerin Güvence Altına Alınmış Olması
116
b. Yasamanın Hukuk Kurallarına Bağlı Olması
116
c. Yürütmenin Hukuk Kurallarına Bağlı Olması
116
d. Kanunî Hâkim Güvencesi (Tabii Yargı Yolu) ve Yargıçlık Teminatının Bulunması
118
e. Devletin Hukukun Genel Kaidelerine Bağlı Olması
118
f. Yargının Hukuk Kurallarına Bağlı Olması
119
8. Üniter Devlet İlkesi
119
I. YASAMA FONKSİYONU VE YASAMA İŞLEMLERİ
121
1. Parlamento Kararı (TBMM Kararı)
122
b. Teklif, Görüşme, Kabul ve Yayımlama Esasları
127
c. Özel Yöntemlerle Yapılan Kanunlar
136
cb. Kesin Hesap Kanunları
137
A. TBMM’nin Oluşumu ve Seçimleri
138
1. Seçimlerin Yenilenmesi
138
2. Seçimlerin Geriye Bırakılması ve Ara Seçimler
141
a. Seçimlerin Geriye Bırakılması (Sonraya Bırakılması)
141
b. TBMM’nin Ara Seçimleri
141
B. Milletvekili Seçilme Yeterliliği
146
C. Seçimlerin Genel Yönetimi ve Denetimi
152
D. Seçmen, Seçim İlkeleri ve Türkiye’deki Milletvekili Seçim Sistemi
154
a. Serbestlik ve Mecburi Oy
155
d. Tek Dereceli Seçim
157
f. Açık Sayım ve Döküm
158
g. Seçimlerin Yargı Yönetimi ve Denetimi Altında Yapılması
158
3. Türkiye’de Uygulanan Milletvekili Seçim Sistemi
158
a. Genel Olarak Seçim Sistemleri
158
b. Türkiye’de Uygulanan Seçim Sistemi, Seçim Barajı ve Seçim Çevreleri
164
E. TBMM Üyelerinin Hukuksal Durumu
167
1. Milletvekili Sıfatının Kazanılması
167
2. Milletvekilinin Göreve Başlaması
167
3. Milletvekilliği Sıfatı İle Bağdaşmayan Görev ve Hizmetler
168
4. Yasama Bağışıklıkları
170
a. Yasama Sorumsuzluğu (Mutlak Muafiyet–Teşrii Mesuliyetsizlik)
170
b. Yasama Dokunulmazlığı (Nispi Muafiyet–Teşrii Masuniyet)
172
5. TBMM Üyeliğinin Sona Ermesi
175
6. TBMM Üyeliğinin Düşürülmesi
176
b. Milletvekilliği ile Bağdaşmayan Bir Görev veya Hizmeti Sürdürmekte Israr Etme
176
7. TBMM Üyelerinin Ödenek, Yolluk ve Emeklilik İşlemleri
177
F. TBMM’nin İç Düzen Esasları
177
1. TBMM’nin Toplanması, Tatil ve Ara Verme
178
2. Toplantı ve Karar Yeter Sayısı
179
4. Başkanlık Divanının Oluşumu
182
a. İhtisas Komisyonları
185
d. Hazırlık Komisyonu
187
H. TBMM’nin Görev ve Yetkileri
187
1. Kanun Koymak, Değiştirmek ve Kaldırmak
188
2. Bakanlar Kurulu ve Bakanları Denetlemek
188
c. Meclis Araştırması
189
e. Meclis Soruşturması
190
3. Milletlerarası Antlaşmaların Onaylanmasını Uygun Bulmak
192
4. Genel ve Özel Af İlan Etmek
193
5. TBMM’nin Diğer Görev ve Yetkileri
194
YÜRÜTME YETKİSİ VE GÖREVİ
I. YÜRÜTME FONKSİYONU VE YÜRÜTME İŞLEMLERİ
195
A. İdarenin Düzenleyici İşlemleri
195
1. Kanun Hükmünde Kararname
196
a. Olağan Dönemde Çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnameler
197
ac. Kanun Hükmünde Kararnamelerin Konu Bakımından Sınırı
199
ad. Kanun Hükmünde Kararnamelerin İmzalanması, Yayımlanması ve TBMM Onayına Sunulması
199
ae. Kanun Hükmünde Kararnamelerin Yargısal Denetimi
200
b. Olağanüstü Hâl ve Sıkıyönetim Dönemlerinde Çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnameler
201
2. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi
203
5. İdarenin Diğer Düzenleyici İşlemleri (Adsız Düzenleyici İşlemler)
205
1. Cumhurbaşkanının Görev ve Yetkileri
207
a. Yasama ile İlgili Olanlar
208
b. Yürütme ile İlgili Olanlar
208
c. Yargı ile İlgili Olanlar
210
2. Cumhurbaşkanının Siyasi, Hukuki ve Cezai Sorumluluğu
211
3. Devlet Denetleme Kurulu
212
4. Cumhurbaşkanlığı Görevinin Sona Ermesi
213
a. Görev Süresinin Dolması ve Yeniden Seçilememesi
213
b. Cumhurbaşkanlığı Makamının Boşalması
213
c. Cumhurbaşkanlığı Seçimlerinin Geriye Bırakılması
214
5. Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği
214
B. Bakanlar Kurulu ve Başbakan
214
1. Bakanlar Kurulunun Görev ve Yetkileri
216
2. Bakanlar Kurulunun Sorumluluğu
217
OLAĞANÜSTÜ YÖNETİM USULLERİ
A. Tabii Afet, Tehlikeli Salgın Hastalıklar ve Ağır Ekonomik Bunalım Sebebiyle Olağanüstü Hâl İlânı
221
B. Şiddet Olaylarının Yaygınlaşması ve Kamu Düzeninin Ciddî Şekilde Bozulması Sebebiyle Olağanüstü Hâl İlânı
222
Sıkıyönetim, Seferberlik ve Savaş Hali
223
ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLMESİ
A. Değişiklik Teklifi ve Teklifin Görüşülmesi
227
B. Değişiklik Teklifinin Kabulü
229
1. Değişiklik Teklifinin 3/5 Oranı ile Kabulü
230
2. Değişiklik Teklifinin 2/3 Oranı ile Kabulü
231
II. ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİNDE ŞEKİL DENETİMİNİN KAPSAMI
233
III. ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNE İLİŞKİN KANUNLAR İLE GENEL KANUNLAR ARASINDAKİ FARKLAR
234
II. YÜKSEK MAHKEMELER
239
A. Yargıtay (Adli Yargı Düzeni)
239
B. Danıştay (İdari Yargı Düzeni)
241
C. Uyuşmazlık Mahkemesi (Uyuşmazlık Yargısı)
242
D. Askeri Yargıtay (Askeri Ceza Yargısı)
242
E. Askeri Yüksek İdare Mahkemesi (Askeri İdari Yargı Teşkilatı)
242
F. Anayasa Mahkemesi (Anayasa Yargısı)
242
III. KESİN KARAR VEREBİLEN ANCAK YÜKSEK MAHKEME OLMAYAN DİĞER MERCİLER
243
A. Hâkimler ve Savcılar Kurulu (HSK)
243
3. Kurul Kararlarına Karşı Başvuru Yolları
245
B. Sayıştay (Hesap Yargısı)
246
5. Kanun Yollarına Başvurma
251
6. Başkan ve Üyelerinin Seçimi
253
C. Yüksek Seçim Kurulu (Seçim Yargısı)
253
IV. ANAYASA MAHKEMESİ VE ANAYASAYA AYKIRILIK İDDİASININ DENETİM ŞEKİLLERİ
253
1. Gelişim Süreci ve Anayasal Konumu
253
2. 2017 Yılı Anayasa Değişikliklerinden Sonraki Durumu
254
b. Üyelerin Görev Süresi ve Üyeliğin Sona Ermesi
256
c. Teşkilatı, Çalışma ve Yargılama Usulü
257
4. Görev ve Yetkileri
259
a. Şekil Bakımından Açılan İptal Davalarını Karara Bağlamak
259
b. Esas Bakımından Açılan İptal Davalarını Karara Bağlamak
259
c. İtiraz Yolundaki Anayasaya Aykırılık İddialarını Karara Bağlamak
259
d. Bireysel Başvuruları Karara Bağlamak
259
db. Bireysel Başvuru Hakkı
260
dc. Bireysel Başvuru Hakkına Sahip Olanlar
261
dd. Bireysel Başvuru Usulü
261
de. Bireysel Başvuru İncelemesi Sonucunda Verilen Kararlar
262
e. Yüce Divan Sıfatıyla Yargılama Yapmak
263
f. Siyasi Partilerin Kapatılması ve Devlet Yardımından Mahrum Bırakılması Davaları ile İhtar Başvurularını Karara Bağlamak
263
g. Siyasi Partilerin Mali Denetimini Yapmak
264
h. Dokunulmazlığın Kaldırılması ve Milletvekilliğinin Düşürülmesi Kararlarını İncelemek
264
i. Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanını ve Başkanvekilini Seçmek
265
j. Anayasa Mahkemesi Başkanını ve Başkanvekillerini Seçmek
265
B. Anayasaya Aykırılık İddiasının Denetim Türleri
265
2. Anayasa Yargısında Ölçü Normlar Bloğu (Anayasallık Bloğu)
266
3. Anayasa Yargısı Dışında Kalan Normlar
267
a. Usulüne Göre Yürürlüğe Konulmuş Milletlerarası Antlaşmalar
267
c. Olağanüstü Hâl ve Sıkıyönetim Kanun Hükmünde Kararnameleri
268
d. İstisnalar Dışındaki Parlamento Kararları
268
4. İptal Davası (Soyut Norm Denetimi)
269
a. İptal Davasında İlk İnceleme Safhası
269
aa. Dava Açma Yetkisinin Bulunup Bulunmadığı
269
ab. Davanın Süresi İçinde Açılıp Açılmadığı
270
ac. Dava Konusu Normun Denetim Kapsamında Olup Olmadığı
271
b. İptal Davasında Esasın İncelenmesi Safhası
271
c. İptal Davasının Türleri
271
ca. Şekil Bakımından İptal Davası
271
caa. Kanunların ve TBMM İçtüzüğü’nün Şekil Bakımından Denetimi
272
cab. Anayasa Değişikliğine İlişkin Kanunların Şekil Bakımından Denetimi
273
cac. Kanun Hükmünde Kararnamelerin Şekil Bakımından Denetimi
275
cb. Esas (Öz) Bakımından İptal Davası
275
cba. Konu Yönünden Esas Denetimi
275
cbb. Sebep Yönünden Esas Denetimi
276
cbc. Amaç Yönünden Esas Denetimi
276
5. İtiraz Yolu (Somut Norm Denetimi)
277
a. İtiraz Yolunda İlk İnceleme Safhası
277
aa. Görülmekte Olan Bir “Dava” Olmalıdır
278
ab. Davaya Bakan Yer, Bir “Mahkeme” Olmalıdır
278
ac. Davaya Bakan Mahkeme, “Görevli Mahkeme” Olmalıdır
279
ad. Davada Uygulanacak Kural, “Hükme Esas Teşkil Etmelidir”
279
ae. Mahkeme, Kuralın Anayasaya Aykırılığını Kendiliğinden Görmeli veya Tarafların Aykırılık İddiasını Ciddî Bulmalıdır
280
af. Kurala Karşı Aykırılık İddiası Esastan Reddedilmişse 10 Yıl Geçmiş Olmalıdır
281
b. İtiraz Yolunun İşleyişi
281
6. İptal Davası ile İtiraz Yolunun Karşılaştırılması
282
C. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Nitelikleri ve Etkileri
283
1. Tüm Kararları İçin Geçerli Olan Nitelikler ve Etkileri
284
a. Kararları Kesin ve Bağlayıcıdır
284
b. Kararlarının Gerekçeli Olması Gerekir
284
c. Kararları Uyuşmazlık Yargısının Konusu Yapılamaz
285
2. İptal Kararları İçin Geçerli Olan Nitelikler ve Etkileri
285
a. İptal Kararı, İptal İstemi Olmadan Verilemez
285
b. Mahkeme, Taleple Bağlıdır Ancak Gerekçeyle Bağlı Değildir
285
c. Mahkeme, Kanun Koyucu Gibi Hareketle İptal Kararı Veremez
286
d. İptal Kararları Gerekçesi Yazılmadan Açıklanamaz
286
e. İptal Kararı Gerekçeli Olarak Resmi Gazete’de Yayımlanınca İptal Edilen Norm Yürürlükten Kalkar
286
f. İptal Kararının Yürürlüğe Gireceği Tarih 1 Yılı Geçmemek Üzere Ertelenebilir
286
g. İptal Kararları Geriye Yürümez
287
h. İptal Kararları Herkes İçin Sonuç Doğurur
288
2. İçtihat Yoluyla Geliştirilen veya Tartışılan Bazı Müesseseler
288
a. İptal Davalarında Yürürlüğün Durdurulması Kararları
288
b. Aykırılık İddiasına Karşı Yorumlu Ret Kararları
289
c. Yokluk Yaptırımının Uygulanabilirliği Tartışması
290
I. ANAYASANIN ÜÇÜNCÜ KISMININ İKİNCİ BÖLÜMÜNDEKİ HÜKÜMLER
291
A. İdarenin Esasları (Md. 123, 124)
291
1. İdarenin Bütünlüğü ve Kamu Tüzel Kişiliği
291
B. Yargı Yolu (Md. 125)
291
C. İdarenin Kuruluşu (Md. 126, 127)
292
D. Kamu Hizmeti Görevlileriyle İlgili Hükümler (Md. 128, 129)
293
2. Görev ve Sorumlulukları, Disiplin Kovuşturulmasında Güvence
294
E. Yükseköğretim Kurumları ve Üst Kuruluşları (Md. 130, 131, 132)
294
1. Yükseköğretim Kurumları
294
2. Yükseköğretim Üst Kuruluşları
295
3. Yükseköğretim Kurumlarından Özel Hükümlere Tabi Olanlar
296
F. Radyo ve Televizyon Kuruluşları ve Kamuyla İlişkili Haber Ajansları (Md. 133)
296
G. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu (Md. 134)
297
İ. Diyanet İşleri Başkanlığı (Md. 136)
298
J. Kanunsuz Emir (Md. 137)
298
II. ANAYASANIN DİĞER KISIM VE BÖLÜMLERİNDE YER ALAN BAZI HÜKÜMLER
298
A. Toplu İş Sözleşmesi ve Toplu Sözleşme Hakkı (Md. 53)
298
B. Planlama, Ekonomik ve Sosyal Konsey (Md. 166)
299
C. Piyasaların Denetimi ve Dış Ticaretin Düzenlenmesi (Md. 167)
299
1982 ANAYASASINDA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER
I. 1987 DEĞİŞİKLİKLERİ
303
III. 1995 DEĞİŞİKLİKLERİ
303
IV. 1999–1 DEĞİŞİKLİĞİ
305
V. 1999–2 DEĞİŞİKLİKLERİ
305
VI. 2001–1 DEĞİŞİKLİKLERİ
305
VII. 2001–2 DEĞİŞİKLİĞİ
313
VIII. 2002 DEĞİŞİKLİKLERİ
314
IX. 2004 DEĞİŞİKLİKLERİ
314
X. 2005–1 DEĞİŞİKLİĞİ
316
XI. 2005–2 DEĞİŞİKLİKLERİ
317
XII. 2006 DEĞİŞİKLİĞİ
318
XIII. 2007–1 DEĞİŞİKLİĞİ
319
XIV. 2007–2 DEĞİŞİKLİKLERİ
319
XV. 2007–3 DEĞİŞİKLİKLERİ
321
XVI. 2008 DEĞİŞİKLİKLERİ
321
XVII. 2010 DEĞİŞİKLİKLERİ
322
XVIII. 2011 DEĞİŞİKLİĞİ
335
KURUM SINAVLARINDA SORULMUŞ ÖRNEK KLASİK SORULAR
395