ULUSLARARASI HUKUKTA GİDERİM YÖNTEMLERİ VE
AİHM KARARLARININ UYGULAMASININ DENETİMİ
I. ULUSLARARASI HUKUKTA GİDERİM YÖNTEMLERİ
19
1. Devam Eden İhlal Kavramı
33
2. Durdurmanın Eski Hale İade ile İlişkisi
34
3. Durdurma Uygulanmasına Başvurulması Gereken Bazı Örnekler
35
a. Haksız Gözaltı ve Tutukluluk
35
b. Haksız El Konulan Taşınır ve Taşınmazlar
37
c. Makul Olmayan Uzun Yargılama Süreleri
38
d. Zorla Kaybedilen Kişilerin Akıbetinin Açığa Çıkarılması
39
a. Eski Hale İadenin Koşulları
47
b. Eski Hale İadenin Çeşitleri
49
i. Mevzuatın Ortadan Kaldırılması
49
ii. Yargılanmanın Yenilenmesi
49
iii. İdari Kararların Geri Alınması ve Gözden Geçirilmesi
51
i. Suç, Ceza ve Yargılama ile İlgili Temel İlkelerin İhlali Durumunda Af Uygulaması
53
ii. Faillerin Durumu Açısından Af Uygulaması
54
b. Faillerin Cezalandırılması (Ceza Verilmesi, İdari Yaptırımlar ve Tazminat Ödettirilmesi)
55
c. Gerçeklerin Ortaya Çıkartılması
58
i. Hakikati Bilme Hakkı
58
ii. Hakikat Komisyonları
59
d. Özür Dileme ve Kamuoyuna Duyurma
61
a. Maddi ve Manevi Zarar Ayrımı
66
b. Fiili Zarar – Mahrum Kalınan Kar
66
c. Doğrudan Zarar – Yansıma Zarar Ayrımı
67
d. Gerçek Zarar – Cezalandırıcı Tazminat
67
e. Lütuf Ödemesi (Ex gratia)
68
f. Ödenecek Para Cinsi Ödeme Süresi ve Gecikme Faizi
68
C. Tekrarlanmama Garantisi
70
1. Yasama ile İlgili Tedbirler (Mevzuat Değişikliği)
73
2. Yargı ile İlgili Tedbirler (İçtihat Değişikliği)
73
3. İdari Uygulamaların Değiştirilmesi
74
II. AİHM KARARLARININ UYGULANMASININ DENETİMİ
74
A. Kararların Uygulanmasını Denetleyecek Makamlar
81
B. Hukuki Denetim: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Denetim Yetkileri
88
a. Tanımı ve Gelişim Süreci
92
ii. Pilot Davaların Belirlenmesi Sorunu
98
b. Pilot Dava Uygulamasına Başvurulmasının Sebepleri
101
i. AİHM’in İş Yükü Sorunu
101
ii. Kararların Etkin Şekilde Uygulanmaması
106
c. Pilot Davanın Hukuki Dayanakları
106
i. Sözleşme ve Ek Protokoller Dışındaki Dayanaklar
107
ii. Sözleşme ve Ek Protokollerde Düzenlenen Dayanaklar
108
d. Pilot Davanın Unsurları
111
i. Sistematik ve Yapısal Sorun Tespiti
111
(1) Spesifik İhlalden Kaynaklanan Davalar
113
(i) Geçiş Dönemi Mülkiyet Hakkı İhlalleri
113
(ii) Hüküm Giymiş Tutukluların Oy Kullanma Haklarının Bulunmaması
121
(iii) Slovenya’da Vatandaş Olarak Kaydedilmeyenlerin Durumu
122
(2) Usuli Hakları Etkileyen Sistemik veya Yapısal Sorundan Kaynaklanan Davalar
123
(i) Makul Olmayan Uzun Yargılama Süreleri
124
(ii) Yargı Kararlarının Uygulanmaması
138
(3) Esasa İlişkin Hakların Yaygın ve Sistematik İhlalinden Kaynaklanan Davalar
142
(i) İnsanlık Dışı ve Aşağılayıcı Tutukluluk Koşulları
144
(ii) Akıl ve Ruh Hastası Mahkûm ve Tutuklular İçin Uygun Tedavinin Sağlanmaması
149
(iii) Kötü Muamele ve İşkence
150
ii. Giderimlerin Belirlenmesi
150
(1) AİHM Uygun Giderimler Belirleme Yetkisi
150
(2) Taraf Devletlerin Kararlara Uyma Yükümlülüğü
152
iii. Tekrarlanan davaların Durdurulması
156
iv. Dostane Çözüm ve Tek Taraflı Deklarasyon ile Düşürme Uygulaması
159
(2) İnsan Haklarına Saygı İlkesi
163
e. Pilot Davanın AİHM’in Misyonuna Uygunluğu Konusundaki Tartışmalar
169
i. Anayasal Adalet Görüşü
169
ii. Bireysel Adalet Görüşü
171
iii. Uzlaştırıcı Görüş
172
f. AİHM Anayasal Bir Mahkeme Olma Yolunda İlerlemekte midir?
173
g. AİHM’in Yargısal Aktivizminin Yol Açabileceği Sorunlar
175
iii. AİHM’in Yaklaşımı
176
2. Kararların Uygulanmadığının Tespiti için AİHM’e Gönderme
178
1. Bakanlar Komitesinin Denetimi
182
a. Bakanlar Komitesi Yapısı
184
b. Bakanlar Komitesinin Yetkileri
185
c. Kararların İcrasında Bakanlar Komitesine Yardım Eden Bölümler
187
i. Bakanlar Komitesi Sekretaryası
187
ii. Kararların İcrası Dairesi
187
d. Bakanlar Komitesinin İzlemesinde Karşılaştığı Sorunlar
188
i. Ağır İş Yükü Sorunu
188
iii. Uygun Giderimlerin Alındığının Tespitinde Karşılaşılan Sorunlar
190
iv. Doğru ve Yeterli Bilgi Edinme Sorunu
190
e. Bakanlar Komitesinin Kararların Uygulanmasını İzleme Usulü
191
i. İki Aşamalı İzleme Usulü
193
ii. Eylem Planı – Eylem Raporu
195
iii. Tazminat Kararlarının İzlenmesi
195
iv. Kararların İcrası Toplantıları
196
f. Bakanlar Komitesinin Kararların Uygulanması İçin Aldığı Kararların Sınıflandırılması
197
ii. Tavsiye Kararları
199
iv. Memorandum Kararları
208
2. Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi’nin Denetimi
210
3. İnsan Hakları Komiserinin Denetimi
214
TÜRKİYE’DE AİHM KARARLARININ UYGULANMASI
II. KARARLARIN UYGULANMASINI TAKİP ETMEKLE GÖREVLİ BİRİMLER
224
III. TÜRKİYE ALEYHİNE VERİLEN KARARLARDA ALINAN GİDERİM TEDBİRLERİ
226
1. Özgürlüğünden Haksız Mahrum Bırakılan Kişilerin Serbest Bırakılması
226
2. Kötü Muamele ve Ölüm Riski Altında Kişilerin Sınır Dışı Kararının Durdurulması
245
3. Zorla Kaybedilenlerin Akıbetinin Ortaya Çıkarılması
251
c. Delillerin Toplanmaması ve Soruşturmanın Etkisizliği
261
4. Makul Olmayan Uzun Yargılamaların Sonuçlandırılması
263
a. Mevzuatta Yapılan Değişiklikler
264
b. Personel İstihdamı
268
c. Altyapı Geliştirmeleri
269
d. Ortalama Yargılama Süreleri
270
1. Yargılamanın Yenilenmesi
271
a. Faillerin Cezalandırılması ve Sorumlulara Rücu Edilmesi
276
i. Soruşturmayı Yapan Görevlilerin, Hâkimlerin ve Savcıların Tarafsızlığı ve Bağımsızlığı
279
ii. Faillerin İdari ve Siyasi Makamlar Tarafından Himaye Edilmesi Sorunu
285
iii. Soruşturma ve Yargılamanın Etkinliği
286
iv. Mağdurların ve Tanıkların Korunmasındaki Sorunlar
288
vi. Özel Soruşturma Usulleri
296
b. Hakikat Komisyonları
298
c. Özür ve Kamuoyuna Duyurma
303
a. Kıbrıs’taki Mülkiyet Sorunlarından Kaynaklanan Tazminat
314
b. Zorunlu Göçten Kaynaklı Tazminat
315
C. Tekrarlanmama Garantisi
317
1. Avrupa Birliği Uyum Süreci
320
2. 2001 Anayasa Değişikliği
320
4. Terör ve Terörle Mücadeleden Doğan Zararların Karşılanması Hakkındaki Kanun
328
5. Bireysel Başvuru Düzenlemeleri
328
7. Örnek İhlal Grubu İncelemesi: İfade Özgürlüğü İle İlgili Kararların Uygulanması
334