Onsekizinci Baskı İçin Önsöz
5
İDARİ YARGILAMA USULÜ HUKUKUNA GİRİŞ
I. İDARENİN YARGISAL DENETİMİNİN AMACI
25
II. İDARENİN YARGISAL DENETİMİNDE SİSTEMLER
26
A. Yargı Birliği Sistemi
26
B. İdari Yargı Sistemi
27
2. İdari Yargı Tipleri
28
III. İDARİ YARGININ DOĞUŞU, ÖZELLİKLERİ VE ANAYASAL SINIRLARI
31
A. İdari Yargının Doğuşu ve Gelişimi
31
B. İdari Yargı Sisteminin Özellikleri ve Anayasal Sınırları
35
IV. İDARİ YARGIYA HÂKİM OLAN İLKELER VE SAVCILIK
38
A. İdari Yargıya Hâkim Olan İlkeler
38
1. Basitlik ve Ucuzluk İlkesi (Usul Ekonomisi)
38
2. Aleni Yargılama ve Gerekçe İlkesi
39
3. Kendiliğinden (Resen) Araştırma İlkesi
40
4. Yazılılık (Yazılı Yargılama) İlkesi
41
5. Usuli Kazanılmış Hak ilkesi
42
6. Taleple Bağlılık ilkesi
44
B. İdari Yargıda Savcılık
45
V. YARGILAMA YOLLARI VE İDARİ YARGININ DİĞER YARGI YOLLARIYLA İLİŞKİSİ
46
A. Yargılama ve Yargı Yolu Kavramı
46
2. Yargı Yolu (Düzeni) Kavramı
48
B. İdari Yargının Diğer Yargı Düzenleriyle İlişkisi
51
1. Anayasa Yargısı İle İlişkisi
51
2. Medeni Yargı ile ilişkisi
51
3. Ceza Yargısı ile İlişkisi
52
VI. İDARİ YARGILAMA USULÜ HUKUKU
52
A. Terim Sorunu ve Tanım
52
B. İdare Hukuku ile İlişkisi
53
C. İdari Yargılama Usulü Hukukunun Kaynakları
53
İDARİ YARGI HÂKİMLERİNİN HUKUKİ STATÜSÜ
I. HÂKİMLİK MESLEĞİNE GİRİŞ
57
A. İdari Yargı Ön Sınavı
57
B. Hâkim ve Savcı Yardımcılığı
60
C. Hâkim ve Savcılığa Atama
64
III. HÂKİMLERİN BAĞIMSIZLIĞI VE TEMİNATI
65
A. Hâkimlerin Bağımsızlığı
66
II. HÂKİMLERİN SORUMLULUĞU
69
A. Disiplin Sorumluluğu
69
1. Görevleriyle İlgili Suçlar
70
3. Görevden Uzaklaştırma
72
C. Bölge İdare Mahkemesi Başkanı, Daire Başkanı ve Üyelerin Sorumluluğu
72
2. İlk Derece Mahkemesi Olarak
79
2. İdari ve Vergi Dava Daireleri Kurulları
84
3. İçtihatları Birleştirme Kurulu
85
C. Danıştay Yargı Personeli
87
II. BÖLGE İDARE MAHKEMELERİ
90
1. Kurulması ve Kaldırılması
90
3. Mahkeme Başkanı, Daire Başkanları ve Üyelerin Görevleri
90
4. Başkanlar Kurulu’nun Oluşumu ve Görevleri
91
5. Dairelerin Görevleri ve Çalışma Usulü
92
6. Mahkeme Başkanı, Daire Başkanları ve Üyelerin Nitelikleri ve Atanmaları
93
C. İdari İşler İle Yazı İşleri Hizmetleri
94
1. İdari İşler ve Yazı İşleri Hizmetleri
94
2. Bölge İdare Mahkemesi Adalet Komisyonu
95
III. İDARE VE VERGİ MAHKEMELERİ
96
A. Kurulması ve Kaldırılması
96
1. İdare Mahkemelerinin Görevleri
97
2. Vergi Mahkemelerinin Görevleri
98
3. Tek Hâkimle Bakılan Davalar
99
4. Nöbetçi Mahkemelerin Görevleri
100
1. Yargısal Görevleri
101
4. Kararlarının Niteliği
108
5. Sayıştay Personeli
108
B. Yüksek Seçim Kurulu
110
İDARİ YARGININ GÖREV ALANI
I. İDARİ YARGIDA GÖREV KAVRAMI
113
II. İDARİ YARGININ GÖREV ALANI
113
A. İdari Yargının Görev Alanının Belirlenmesinde İlkeler
114
B. İdari Yargının Görev Alanının Belirlenmesinde Ölçütler
116
1. Hâkimiyet – Temşiyet Ölçütü
116
2. Kamu Hizmeti Ölçütü
117
3. İdari İşlem, İdari Eylem, İdari Sözleşme Ölçütü
118
ç) Askeri Hizmete İlişkin İdari İşlem ve Eylem Ölçütü
123
III. İDARİ YARGININ GÖREV ALANI DIŞINDA KALAN DAVALAR
128
A. Genel Olarak İdarî Yargının Görev Alanı Dışındaki Davalar
128
B. Hükümet Tasarrufları ve Yasama Kısıntısı
130
1. Hükümet Tasarrufları
130
C. İdarî Nitelikte Olmalarına Rağmen İdarî Yargının Görev Alanı Dışında Tutulan Davalar
140
YARGI YOLU UYUŞMAZLIKLARI
I. UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ
161
A. Yapısı ve Çalışma Usul ve Esasları
161
2. Çalışma Usul ve Esasları
162
II. YARGI YOLU UYUŞMAZLIKLARI
163
1. Olumlu Görev Uyuşmazlığı
163
2. Olumsuz Görev Uyuşmazlığı
165
I. GENEL OLARAK DAVA KAVRAMI VE HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNUNDA DAVALAR
171
A. Genel Olarak Dava Kavramı
171
B. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda Dava Türleri
172
II. İDARİ DAVA KAVRAMI VE İDARİ DAVALAR
174
A. İdari Dava Kavramı
175
B. Yorum Davasının Türleri
178
1. Doğrudan Yorum Davası
178
2. Mahkeme Kararı Üzerine Açılan Yorum Davası
179
C. Yorum Davasının Sonuçları
179
II. İPTAL DAVASININ ÖZELLİKLERİ
181
III. KABUL EDİLEBİLİRLİK ŞARTLARI
183
A. Göreve İlişkin Şartlar
183
B. Konusuna İlişkin Şartlar
184
1. İdari İşlemin Var Olması
184
2. İdari İşlemin Kesin ve İcraî Nitelikte (Yürütülmesi Zorunlu) Olması
186
3. İdarî Başvuru Yollarının Tüketilmesi
192
4. İptal Davasının Konusuz Kalması
194
C. Davacıya İlişkin Şart: Menfaat İhlali
195
1. İdari Yargıda Menfaat Kavramı ve Hak–Menfaat İhlali
195
2. Menfaat İhlalinin Tespiti
198
Ç. Davalıya İlişkin Şartlar
206
D. Süresine İlişkin Şartlar
206
E. Şekline İlişkin Şartlar
207
IV. İPTAL NEDENLERİ: HUKUKA AYKIRILIK
207
A. Yetki Yönünden Hukuka Aykırılık
207
1. Kişi Yönünden Yetkisizlik (Yetki Gaspı)
208
2. Konu Yönünden Yetkisizlik
208
3. Zaman Yönünden Yetkisizlik
210
4. Yer Yönünden Yetkisizlik
212
6. Yetki Devri – Vekâlet – İmza Yetkisinin Devri Kurallarına Aykırılık
213
7. Fiilî Memur Teorisi
213
8. Yetkide Paralellik İlkesine Aykırılık
214
B. Şekil Yönünden Hukuka Aykırılık
214
1. Esaslı Şekil Kurallarına Aykırılık
216
2. Tali (İkinci Derecede) Şekil Kurallarına Aykırılık
221
C. Sebep Yönünden Hukuka Aykırılık
221
1. İdari İşlemlerde Sebep Kavramı
222
2. Sebep Unsurunda Hukuka Aykırılık Halleri
222
Ç. Konu Yönünden Hukuka Aykırılık
224
1. İdari İşlemlerde Konu Unsuru
224
2. Konu Unsurunda Hukuka Aykırılık Halleri
225
D. Amaç Yönünden Hukuka Aykırılık
227
1. İdari İşlemlerde Amaç (Maksat) Unsuru
227
2. Amaç Unsuru Açısından Hukuka Aykırılık Halleri
228
V. İPTAL DAVASININ SONUÇLARI
229
A. Reddedilmesi Yönünden
229
B. İptal Kararı Yönünden
230
VI. İPTAL KARARLARININ YERİNE GETİRİLMESİ
231
II. KABUL EDİLEBİLİRLİK ŞARTLARI
237
A. Görevli Yargı Yeri
237
B. Konusuna İlişkin Şartlar
237
1. İdarî İşlemler Nedeniyle Tam Yargı Davası Açılması
237
2. İdarî Eylemler Nedeniyle Tam Yargı Davası Açılması
240
3. İdarî Sözleşmeler Nedeniyle Tam Yargı Davası Açılması
241
C. Taraflarına İlişkin Şartlar
242
Ç. Süresine İlişkin Şartlar
243
D. Şekline İlişkin Şartlar
244
III. TAM YARGI DAVASINDA SORUMLULUK NEDENLERİ
245
1. Tanım ve Özellikleri
246
2. Hizmet Kusuru Teşkil Eden Haller
248
a) İdari Eylemlere İlişkin Hizmet Kusuru
248
b) İdari İşlemlere ilişkin Hizmet Kusuru
253
c) Hukuka Aykırılık ve Kusur
255
ç) Kusurun Derecesi, Kanıtlanması ve Kusur Karinesi
255
3. Hizmet Kusuru – Kişisel Kusur Ayrımı
257
b) Kişisel Kusur Sayılan Durumlar
258
B. İdarenin Kusursuz Sorumluluğu
261
1. Kusursuz Sorumluluk İlkeleri
261
a) Risk (Hasar=Tehlike İlkesi
262
b) Kamu Külfetleri Karşısında Eşitlik İlkesi
266
2. Hukuka Uygun İşlemlerde Kusursuz Sorumluluk
267
3. Kamu Hizmetlerine Katılmada Kusursuz Sorumluluk
268
C. İdarenin Sorumluluğunun Şartları
268
1. Zarar Doğurucu Tutum ve Davranış
268
2. İlliyet (Nedensellik) Bağı
268
Ç. İdarenin Sorumluluğunu Kaldıran Ya Da Azaltan Nedenler
271
2. Beklenilmeyen Haller
272
3. Zarar Görenin Kusuru
273
4. Üçüncü Kişinin Kusuru
274
D. Tazminatın Şekli ve Hesaplanması
274
IV. TAM YARGI KARARLARININ YERİNE GETİRİLMESİ
277
V. TAM YARGI DAVASININ SONUÇLARI
277
İDARİ YARGIDA GÖREV VE YETKİ
A. Görev Kurallarının Hukuki Niteliği
281
B. Mahkemece Görev Konusunun İncelenmesi
282
C. Görev Uyuşmazlıkları ve Giderilmesi
282
1. Olumsuz Görev Uyuşmazlıkları ve Giderilmesi
282
2. Olumsuz Görev Uyuşmazlıkları ve Giderilmesi
283
A. Yetki Kurallarının Hukuki Niteliği
284
C. Özel Yetki Kuralları
286
1. Kamu Görevlilerine İlişkin Davalarda Yetki
286
2. Taşınmaz Mallara İlişkin Davalarda Yetki
290
3. Mahalli İdareleri İlgilendiren Mevzuatın Uygulanmasından Doğan Davalarda Yetki
290
4. Taşınır Mallara İlişkin Davalarda Yetki
291
5. Askeri Hizmete İlişkin İdari İşlem ve Eylemlerden Doğan Uyuşmazlıklarında Yetki
291
6. Tam Yargı Davalarında Yetki
292
7. Vergi Uyuşmazlıklarında Yetkili Mahkeme
293
Ç. Olumsuz Yetki Uyuşmazlığı ve Giderilmesi
294
1. Olumsuz Yetki Uyuşmazlığı
294
2. Yetki Uyuşmazlığının Giderilmesi
294
D. Yargı Yeri Belirtilmesi (Merci Tayini)
295
1. Görevli ve Yetkili mahkemenin Davaya Bakmasına Fiili veya Hukukî Engel Çıkması
295
2. İki Mahkemenin Yetki Sınırında Tereddüt Edilmesi
296
3. Olumlu Görev ve Yetki Uyuşmazlıkları
296
4. Yargı Yeri Belirtilmesinde (Merci Tayininde) Yetki ve İzlenecek Usul
297
1. Davada Taraf Olma Ehliyeti
299
2. Dava Açabilme Ehliyeti
300
3. Objektif Ehliyet İdari Davalarda Kabul Edilebilirlik Şartıdır
302
IV. ÜÇÜNCÜ KİŞİLERİN TARAFLARIN YANINDA YER ALMASI
309
A. Davaya Katılma (Feri Müdahale)
309
I. TANIMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ
313
II. DAVA AÇMA SÜRESİ TÜRLERİ
314
A. İdari Yargılama Usulü Kanununda Dava Açma Süreleri
314
1. Genel Dava Açma Süresi
314
2. İvedi Yargılama Usulüne Tabi İdari Davalarda
314
3. Merkezi ve Ortak Sınavlara İlişkin Yargılama Usulüne Tabi İdari Davalarda
315
B. Özel Dava Açma Süresi
316
1. 213 Sayılı Vergi Usulü Kanunu’nun Mükerrer 49’uncu Maddesinin (a) Fıkrasına Göre Emlak Vergisine Ait Bedel ve Değerlerine Karşı Açılan Davalarda
316
2. İdare Mahkemelerinde Açılacak İdari Davalarda
316
3. Vergi Mahkemelerinde Açılacak İdari Davalarda
318
III. SÜRENİN BAŞLANGICI
318
2. İdareye Başvuru Durumunda
320
3. İlan Yoluyla Bildirimlerde
323
4. Düzenleyici İşlemlere Karşı Açılacak Davalarda
323
5. İdari İşlemler Nedeniyle Açılacak Tam Yargı Davalarında
324
6. İdari Eylemler Nedeniyle Açılacak Tam Yargı Davalarında
325
7. İdarî Sözleşmeler Nedeniyle Açılacak Tam Yargı Davalarında
326
1. Tahakkuku Tahsile Bağlı Vergilerde
327
2. Tebliğ Yapılan Hallerde veya Tebliğ Yerine Geçen İşlemlerde
327
3. Tebliğ Yerine Geçen İşlemlerde
328
4. Tevkif Yoluyla Alınan Vergilerde
329
5. Tescile Bağlı Vergilerde
329
6. Vergi Dairesinin Davacı Olduğu Davalarda
330
7. İhtirazi Kayıtla Beyan Edilen Vergilerde
330
C. İdari İşlemlerde Dava Açma Süresinin Gösterilmediği Hallerde
331
IV. SÜRELERİN HESAPLANMASI
332
V. SÜRELERİN DURMASI VE EK SÜRELER
335
A. Üst İdari Makamlara Başvuru Durumunda Sürelerin Durması
335
1. İdari Yargılama Usulü Kanunu’na Göre Üst Makama Başvuru
335
2. Gümrük Kanunu’na Göre Üst Makama Başvuru
338
3. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’na Başvuru
338
4. Kamu Denetçiliği Kurumu’na Başvuru
339
5. İdari Uyuşmazlıkların Sulh Yoluyla Halli Amacıyla İdareye Başvuruda
340
B. Mücbir Sebebin Dava Açma Süresini Durdurup Durdurmayacağı
341
1. Görevsiz Yargı Yerine Başvurmada Ek Süreler
343
2. Dava Dilekçesinin Reddini Gerektiren Eksikliklerin Giderilmesi İçin Ek Süre
344
3. Vergi Usul Kanunu’nda Öngörülen Ek Süre
344
VI. DAVA SÜRESİNİN SONA ERMESİNİN SONUÇLARI
345
İDARİ YARGIDA DAVA AÇILMASI VE SONUÇLARI
II. DAVA DİLEKÇESİNİN VERİLECEĞİ YERLER
349
III. DİLEKÇELER ÜZERİNE YAPILACAK İŞLEM VE HARÇ VE POSTA GİDERİ EKSİKLİKLERİ VE GİDERİLMESİ
349
A. Dilekçeler Üzerine Yapılacak İşlem
349
B. Harç veya Posta Eksiklikleri ve Giderilmesi
349
1. Dava Açılırken Harç ve Posta Giderinin Ödenmemiş veya Eksik Ödenmiş Olması
350
2. Davanın Yürütülmesi Sırasında Harç ve Posta Giderinin Ödenmemiş veya Eksik Ödenmiş Olması
350
IV. AYNI DİLEKÇE İLE DAVA AÇILABİLECEK HALLER
351
A. Tek Dilekçe ile Birden Çok Dava Açılması
351
B. Birden Çok Kişinin Tek Dilekçe ile Dava Açabilmesi
354
C. Birlikte Dava Açılma Şartlarının İncelenmesi
355
V. DAVALARIN BİRLEŞTİRİLMESİ VE AYRILMASI
355
A. Davaların Birleştirilmesi
355
1. Aynı Mahkemede Görülmekte Olan Davaların Birleştirilmesi
356
2. Ayrı Mahkemelerdeki Davaların Birleştirilmesi
356
B. Bağlantı İsteminin Mahkemece Kabul Edilmemesi
358
C. Bağlantılı Davalarla İlgili Diğer Esaslar
358
Ç. Davaların Ayrılması
358
VI. DAVA AÇMANIN SONUÇLARI
359
A. Zamanaşımının Kesilmesi
359
C. Hüküm Verme Zorunluluğu
361
Ç. İddia ve Savunmanın Sınırlandırılması
361
İDARİ DAVA SÜRECİNDE TARAF İSTEKLERİ
I. İVEDİLİK GEREKTİREN TARAF İSTEKLERİ
365
A. İdarî Yargıda Deliller ve Delil Tespiti
365
1. İdarî Yargıda Deliller
365
2. İdarî Yargıda Delil Tespiti
365
a) Dava Açılmadan Önce
365
b) Dava Açıldıktan Sonra
366
B. Yürütmenin Durdurulması
367
2. Yürütmenin Durdurulması Şartları
369
a) Şekle İlişkin Şartlar
369
b) Esasa İlişkin Şartlar
370
3. Yürütmenin Durdurulması Kararı
373
4. Yürütmenin Durdurulması Kararı Verilemeyecek Haller
375
5. Yürütmenin Durdurulması Kararlarına İtiraz
376
6. Vergi Davalarında Yürütmenin Durdurulması
379
7. Yürütmenin Durdurulması Kararının Sonuçları
380
8. Yürütmenin Durdurulması Kararlarının Kaldırılmasının İstenebilmesi
381
II. İVEDİLİK GEREKTİRMEYEN BİLGİ TOPLAMA İSTEMLERİ
382
A. Bilirkişi İncelemesi
382
C. 6/2/2023’te Meydana Gelen Depremler Nedeniyle Hazırlanan Hasar Tespit Raporlarına Dayalı Olarak Tesis Edilen İdari İşlemlere Karşı Açılan Davlarda Keşif ve Bilirkişi İncelemesi
384
III. DAVA SÜRECİNDE YARGILAMAYI DURDURAN İSTEMLER
385
A. Hâkimin Davaya Bakmaktan Yasaklı Olması, Çekinmesi ve Reddi
385
2. Hâkimin Davaya Bakmaktan Yasaklı Olması
386
3. Hâkimin Çekinmesi ve Reddi Usulü
386
4. Çekinme ve Reddin Karara Bağlanması
387
b) Bölge İdare, İdare ve Vergi Mahkemelerinde
388
B. Anayasa’ya Aykırılık İddiası
389
C. Tarafların Kişilik ve Niteliğinde Değişiklik
390
1. Taraflardan Birinin Ölmesi
390
2. Taraflardan Birinin Vesayet Altına Alınması veya Kendisine Kayyım Ya Da Kanunî Müşavir Tayin Edilmesi
391
3. Gösterilen Adrese Tebligat Yapılamaması
391
IV. DAVAYA SON VEREN TARAF İŞLEMLERİ
392
C. İdari Yargıda Ek Karar Müessesesi Mümkün Müdür?
398
DOSYALARIN İNCELENMESİ VE KARAR
I. İLK İNCELEME VE SONUÇLARI
403
A. Dilekçeler Üzerine İlk İnceleme
403
B. İlk İnceleme Üzerine Verilecek Karar
403
4. İdari Davaya Konu Olabilecek İşlemler
405
7. İdarî Merci Tecavüzü
407
C. Dava ve Cevap Dilekçelerinin Bildirilmesi
409
1. Normal İdari Davalarda
409
2. İvedi Yargılama Usulüne Tabi Uyuşmazlıklar Nedeniyle Açılan İdari Davalarda
410
3. Merkezi ve Ortak Sınavlar ve Bu Sınavlara İlişkin İşlemler İle Sınav Sonuçları Hakkında Açılan Davalara İlişkin Yargılama Usulünde
411
4. 6/2/2023 Tarihinde Meydana Gelen Depremler Nedeniyle Genel Hayata Etkili Afet Bölgesi Olarak Kabul Edilen Yerlerde Depremlerin Neden Olduğu Hasarlar Dolayısıyla Açılan Davalarla İlgili Geçici Yargılama Usulünde
412
II. YARGILAMA VE HÜKÜM
412
A. Dosyaların İncelenmesi
412
1. Yazılı Yargılama Usulünde
412
2. İvedi Yargılama Usulünde
414
3. Merkezi ve Ortak Sınavlara İlişkin Yargılama Usulünde
416
C. Davaların Karara Bağlanması
419
III. YARGI KARARLARININ UYGULANMASI
420
A. Mahkeme Kararlarının Uygulanması Zorunludur
421
B. Kararların Uygulanma Süresi
421
C. Kararların Uygulanmaması veya Geciktirilmesi
423
Ç. Tam Yargı Kararlarının Uygulanmaması
423
D. Kararların Uygulanmaması veya Uygulanmasının Geciktirilmesinin Sonuçları
425
1. İdarenin Sorumluluğunu Gerektirmesi: Tazminat
425
İDARİ YARGIDA KANUN YOLLARI
I. KANUN YOLU KAVRAMI
429
B. İstinaf Yoluna Başvurulabilecek Kararlar
432
C. İstinaf Yoluna Başvurulamayacak Kararlar
433
2. Nihai Olmayan Kararlar
435
1. Genel İstinaf Usulü
436
2. 6/2/2023 tarihli Depremlerle İlgili Hasar Tespit Raporlarına Dayalı Olarak Tesis Edilen İdari İşlemlere Karşı Açılan İptal Davalarında İstinaf Usulü
437
B. Temyize Konu Kararlar
438
1. Danıştay Dava Dairelerinin İlk Derece Mahkemesi Olarak Verdikleri Temyize Konu Kararları
438
2. Bölge İdare Mahkemelerinin İstinaf İncelemesi Sonucunda Verdikleri Temyize Konu Kararları
440
C. Temyiz Edilemeyecek Kararlar
442
1. İlk Derece Mahkemesince Görev ve Yetki Dışında Bir İşe Bakılmış Olması
444
2. Temyiz Olunan Kararın Hukuka Aykırı Olması
445
3. Usul Hükümlerinin Uygulanmasında Kararı Etkileyebilecek Nitelikte Hata veya Eksikliklerin Bulunması
445
D. Temyiz Yoluna Başvurma
447
G. Temyiz veya İstinaf Yoluna Başvurmanın Kararın Yürütülmesine Etkisi
450
2. Temyiz Kararı Üzerine Yapılacak İşlemler
452
H. Kanun Yararına Temyiz
453
IV. YARGILAMANIN YENİLENMESİ
453
A. Yenilenme Şartları, Sebepleri ve Süresi
453
B. Yargılamanın Yenilenmesi Usulü
455
VI. YANLIŞLIKLARIN DÜZELTİLMESİ
456
Yararlanılan Kaynaklar
459