HİLE VE HİLENİN ÖZELLİKLERİ
1.1. Hile, Hata Kavramları ve Aralarındaki Farklar
27
1.1.3. Hile İle Hata Arasındaki Farklar
31
1.4. Hilenin Karakteristik Özellikleri
43
1.4.1. Hile Yapan Kişinin Özellikleri
44
1.4.2. Hile Yapılan Firmaların Özellikleri
54
HİLELERİN SINIFLANDIRILMASI
2.3.1. Çalışan Hileleri
64
2.3.2. Satıcı Hileleri
67
2.3.3. Müşteri Hileleri
68
2.3.4. Yatırım Hileleri
68
2.3.5. Yönetici Hileleri
70
MUHASEBE MANİPÜLASYONLARI
3.1. Muhasebe Manipülasyonları
75
3.2. Muhasebe Manipülasyonu ile Finansal Tablo Hileleri Arasındaki Fark
79
3.3. Muhasebe Manipülasyonunda Kullanılan Yöntemler
84
3.3.1. Kar Yönetimi (Earnings Management)
84
3.3.2. Karın İstikrarlı Hale Getirilmesi (Income Smoothing)
89
3.3.3. Yaratıcı Muhasebe (Creative Accounting)
94
3.3.4. Agresif Muhasebe (Aggresive Accounting)
96
3.2.5. Büyük Temizlik Muhasebesi (Big Bath Accounting)
99
3.4. Muhasebe Manipülasyonu Örnekleri
103
4.1. Finansal Tablo Hileleri Kavramsal Çerçeve
107
4.2. Finansal Tablo Hilelerinde Hile Üçgeni
114
4.2.1. Baskılar / Teşvikler
116
4.2.3. Haklı Gösterme
119
4.3. Finansal Tablo Hilelerinin Sınıflandırılması
120
4.3.1. Zamanlama Farkları
123
4.3.2. Hasılatta Yapılan Hileler
123
4.3.3. Borçlarda ve Giderlerde Yapılan Hileler
123
4.3.4. Varlıkların Uygunsuz Değerlemesi
124
4.3.5. Yetersiz Dipnot Açıklamaları
124
4.4. Finansal Tablo Hileleri Konusunda COSO Raporları ve Sonuçları
125
4.4.1. Finansal Tablolarda Hilelerin En Fazla Yapıldığı Hesaplar
125
4.4.1.1. Bilançonun Aktifinde En Fazla Hile Yapılan Hesaplar
126
4.4.1.2. Finansal Tablo Hilelerinde En Çok Kullanılan Teknikler
128
4.4.2. Finansal Tablo Hileleri Sonucunun Üst Yönetime Yansımaları
132
BOBİ FRS STANDARDI KAPSAMINDA
ÖRNEK FİNANSAL TABLO HİLELERİ
5.2. Hasılat (BOBİ FRS Bölüm 5)
138
5.2.1. Hasılatta Yapılan Finansal Tablo Hileleri
138
5.2.1.1. Vadeli Satışlarda Yapılan Hileler
141
5.2.1.2. İnşaat Sözleşmelerinde Yapılan Hileler
147
5.2.1.3. Tamamlanma Yüzdesi Hileleri
154
5.2.1.4. Vaktinden Önce veya Vaktinden Sonra Kaydedilen Hasılat
159
5.2.1.5. Acente Satışlarındaki Hileler
163
5.2.1.6. Uygunsuz Satış Kayıtları
166
5.2.1.7. Satışları Dağıtım Kanallarına Doldurmak
167
5.2.1.8. Konsinye Satışlarda Yapılan Hileler
169
5.2.1.9. Fiktif Satışlar
174
5.2.1.11. Faturala ve Tut (Bill–and–Hold) Satışlardaki Hileler
178
5.2.1.12. Grup Firmaları Arasında Yapılan Satışlardaki Hileler
180
5.2.1.13. Satışları Şişirme
182
5.2.1.14. Finansal Anlaşmaları Satış Olarak Göstermek
182
5.2.2. Hasılatta Yapılan Hilelerin Tespiti
183
5.2.3. Hasılatta Yapılan Hilelerinin Tespiti İçin Kontrol Listesi
188
5.3. Finansal Araçlar ve Özkaynaklar (BOBİ FRS Bölüm 9)
191
5.3.1. Finansal Araçlarda ve Özkaynaklarda Yapılan Finansal Tablo Hileleri
191
5.3.1.1. Menkul Kıymetlerde Yapılan Hileler
192
5.3.1.2. Ticari Alacaklarda Yapılan Hileler
197
5.3.1.3. Satıcılarda Yapılan Hileler
203
5.3.1.4. Borçları veya Giderleri Hiç Kaydetmemek
211
5.3.1.5. Gider Tahakkuklarında Yapılan Hileler
212
5.3.1.6. Giderleri Farklı Döneme Kaydetmek
213
5.3.1.7. Dönem Giderlerini Hileli Bir Şekilde Aktifleştirmek
213
5.3.1.8. Kasa, Ortaklara Borçlar, Stoklar ve Ortaklara Borçlar Kalemlerinde Yapılan Hileler
214
5.3.1.8.1. Kasa ve Ortaklardan Alacaklar
215
5.3.1.8.2. Stoklar ve Ortaklara Borçlar
216
5.3.2. Borçlarda ve Giderlerde Yapılan Hilelerin Tespiti
217
5.4. Stoklar (BOBİ FRS Bölüm 6)
221
5.4.1. Stoklarda Yapılan Finansal Tablo Hileleri
221
5.4.1.1. Stoklarda Aktifleştirme ile Yapılan Hileler
226
5.4.1.2. Konsinye Stoklarda Yapılan Hileler
231
5.4.1.3. Stokların Maliyetinde Yapılan Hileler
231
5.4.2. Stoklarda Yapılan Hilelerin Tespiti
236
5.4.3. Stok Hilelerinin Tespiti İçin Analiz Yöntemleri
238
5.5. Maddi Duran Varlıklar (BOBİ FRS Bölüm 12)
239
5.5.1. Maddi Duran Varlıklarda Yapılan Finansal Tablo Hileleri
239
5.5.1.1. Aktifleştirme Yoluyla Yapılan Hileler
243
5.5.1.2. Amortismanlarda Yapılan Hileler
247
5.5.1.3. Değer Düşüklüğünde Yapılan Hileler
253
5.5.1.4. Yeniden Değerleme Modelinde Yapılan Hileler
256
5.5.1.5. Bilanço Dışı Bırakılma Konusunda Yapılan Hileler
263
5.5.1.6. Diğer Hileler
265
5.5.2. Maddi Duran Varlıklardaki Hilelerin Tespiti
267
5.6. Varlıklardaki Değer Düşüklüğü – (BOBİ FRS Bölüm 18)
269
5.6.1. Varlıklarda Değer Düşüklüğü Bölümünde Yapılan Finansal Tablo Hileleri
269
5.6.2. Varlıklarda Değer Düşüklüğünde Yapılan Hilelerin Tespiti
281
5.7. Borçlanma Maliyetleri (BOBİ FRS Bölüm 17)
281
5.7.1. Borçlanma Maliyetlerinde Yapılan Finansal Tablo Hileleri
281
5.8. Karşılıklar, Şarta Bağlı Yükümlülükler ve Şarta Bağlı Varlıklar (BOBİ FRS Bölüm 19)
284
5.8.1. Karşılıklar, Şarta Bağlı Yükümlülükler ve Şarta Bağlı Varlıklarda Yapılan Finansal Tablo Hileleri
284
6.1. İşletmede Dürüstlük, Şeffaflık ve Yardımcı Olma Kültürünün Oluşturulması
300
6.1.1. Dürüst Kişilerin İşe Alınması ve Hileden Kaçınma Adına Bilinçlendirme Eğitimlerinin Verilmesi
300
6.1.2. Pozitif Bir Çalışma Ortamının Yaratılması
302
6.1.3. İşletmede Hile Riskini Minimuma Düşürmek İçin Etik Kuralların Belirlendiği Organizasyon Kültürünün Oluşturulması
303
6.1.4. Çalışanların Üzerlerinde Hissettikleri Baskılarla Başa Çıkmalarını Sağlayacak Destek Programların Sağlanması
307
6.2. İşletmede Hile Olasılığının Azaltılması ve Hile Yapanın Cezalandırılacağının Bilinmesi
308
6.2.1. Etkin Bir İç Kontrol Sisteminin Oluşturulması
309
6.2.2. Çalışanlar İle Müşteriler veya Tedarikçiler Arasında Oluşabilecek Hileli İşlemleri Engellemek İçin İşletmenin Hile Önleme Politikaları Hakkında Tüm Tarafları Açıkça Bilgilendirmesi
323
6.2.3. Hilelerin Bildirilebileceği İhbar Hatları Oluşturmak (Whistleblowing)
323
6.2.4. İşbirliğini Önlemek, Çalışanları Gözlemlemek ve Sürpriz Denetimler Yapmak
326
6.2.5. Hile Yapanların Mutlaka Cezalandırılacağı Beklentisinin Oluşturulması
327
6.2.6. Proaktif Hile Önleme Modelini Uygulamak
328
HİLENİN ORTAYA ÇIKARTILMASI
7.1. Hile Belirtileri (Kırmızı Bayraklar)
335
7.1.1. Faaliyetlerin Yürütülmesi ile İlgili Anormallikler
337
7.1.2. Yönetimle ilgili Anormallikler
339
7.1.3. Örgüt Yapısı ile İlgili Anormallikler
343
7.1.4. Üçüncü Kişiler ile Olan İlişkilerdeki Anormallikler
347
7.1.5. İç Kontrol Yapısındaki Anormallikler
348
7.1.6. Muhasebe ve Hesaplarla İlgili Anormallikler
349
7.1.7. Analitik Anormallikler
352
7.2. Hile Yapan Kişide Gözlenen Davranış Değişiklikleri
354
7.3. Hile Tespit Yöntemleri
356
7.3.1. Geleneksel Yöntemler
360
7.3.2. Proaktif Yöntemler
366
7.3.2.1. Veri Madenciliği
366
7.3.2.2. Yapay Sinir Ağları
371
7.3.2.3. Karar Ağaçları
375
7.3.2.4. Benford Yasası
376
7.3.2.5. Tahakkuk Esaslı Modeller
384
7.3.2.5.1. Healy Modeli (1985)
384
7.3.2.5.2. DeAngelo Modeli (1986)
387
7.3.2.5.3. Jones Modeli (1991)
388
7.3.2.5.4. Düzeltilmiş Jones Modeli
390
7.3.2.5.5. Endüstri Modeli
391
7.3.2.5.6. Tahakkuk Esaslı Modellerin Karşılaştırılması
391
7.3.2.6. Karma Modeller
392
7.3.2.6.1. Beneish Modeli (1999)
392
7.3.2.6.2. Spathis Modeli (Logit Model) (2002)
396
FİNANSAL TABLO HİLELERİ İLE İLGİLİ DÜNYA’DA
YAŞANAN ÖRNEKLER VE YAPILAN YASAL DÜZENLEMELER
8.1. Dünya’da Yaşanan Finansal Tablo Hileleri Örnekleri
399
8.2. Dünya’da Finansal Tablo Hilelerini Önlemek İçin Yapılan Çalışmalar ve Yasal Düzenlemeler
406
8.2.1. Sarbanes–Oxley Yasası
406
8.2.2. COSO Raporları
412
8.2.3. AICPA (SAS 99)
416
8.2.4. Uluslararası Denetim Standartları
420
8.2.5. Uluslararası İç Denetim Standartları
425
8.3. Türkiye’de Finansal Tablo Hilelerini Önlemek İçin Yapılan Çalışmalar ve Yasal Düzenlemeler
426
8.3.1. Türk Ticaret Kanunu
426
8.3.2. Sermaye Piyasası Kurulu
428
8.3.3. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu
431
8.3.4. Kamu Gözetimi Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu
432
8.3.5. Kamu İç Kontrol Standartları
436