Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakların Korunması

Önsöz 

Kısaltmalar 

GİRİŞ 

I. Çalışmanın Konusu ve Önemi 

II. Çalışmanın Kapsamı, Sınırları ve İncelenme Planı 

§ 1. KAVRAMSAL OLARAK EKONOMİK, SOSYAL VE KÜLTÜREL HAKLAR 

I. Genel Olarak 

II. “Sosyal Haklar” Kavramı 

III. “Ekonomik Haklar” Kavramı 

IV. “Kültürel Haklar” Kavramı 

V. “Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar” Kavramı 

§ 2. İNSAN HAKLARININ TARİHSEL GELİŞİMİ VE EKONOMİK, SOSYAL VE KÜLTÜREL HAKLARIN BU SÜREÇTEKİ YERİ 

I. İlk Haklar Demetinin Ortaya Çıkışı 

II. İkinci Dalga: Sosyal ve Ekonomik Hakların Ortaya Çıkışı 

I. Klasik İnsan Hakları Tasnifi: Negatif / Pozitif / Aktif Statü Hakları Ayrımı 

II. Bireysel Haklar / Kolektif Haklar Ayrımı 

III. Konularına Göre İnsan Hakları Ayrımı 

IV. Kuşaklara Göre Yapılan Ayrım 

A. Birinci Kuşak Haklar (Kişisel ve Siyasal Haklar) 

B. İkinci Kuşak Haklar (Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar) 

C. Üçüncü Kuşak Haklar (Dayanışma Hakları/Halkların Hakları) 

1. Kavram 

2. Üçüncü Kuşak Haklar Listesi 

3. Üçüncü Kuşak Haklara Yöneltilen Eleştiriler 

a. Genel Olarak 

b. “Kuşak” Kavramına Yönelen Eleştiriler 

c. “Kolektif” Haklar / “Bireysel” Haklar Ayrımı Temelinde Yöneltilen Eleştiriler 

d. “Halkların Hakları” Kavramı Çerçevesinde Yöneltilen Eleştiriler 

e. Hakların Sujeleri Temelinde Yöneltilen Eleştiriler 

4. Birey Hakları mı, Grup Hakları mı?: İki Örnek 

a. Genel Olarak 

b. Mülteciler 

c. Azınlıklar 

§ 4. İNSAN HAKLARININ EVRENSELLİĞİ TARTIŞMALARI VE EKONOMİK, SOSYAL VE KÜLTÜREL HAKLAR 

I. Genel Olarak 

II. Evrensellik - Kültürel Görecelik Tartışmasının Pratik Sonucu 

III. İnsan Haklarının Bütünlüğü, Bölünmezliği ve Karşılıklı Bağımlılığı İlkeleri Işığında Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar 

§ 5. ULUSAL KORUMANIN NİTELİĞİ 

I. Genel Olarak 

II. İnsan Haklarının Varlığının Birey-Devlet İlişkisi Bakımından Sonuçları 

III. Ulusal Korumanın Asli Niteliği 

A. Genel Olarak 

B. Ulusal Düzeyde Korumanın Asli Koruma Olmasının Nedenleri 

C. Asli (Birincil) Korumanın Anlamı ve Niteliği 

§ 6. DEVLETİN İNSAN HAKLARINA İLİŞKİN OLARAK ÜSTLENDİĞİ İŞLEVLER 

I. Genel Olarak: Farklı Yükümlülük Türleri 

II. İnsan Haklarına “Saygı Gösterme” Yükümlülüğü 

III. İnsan Haklarını “Koruma” Yükümlülüğü 

IV. İnsan Haklarının “Gereğini Yerine Getirme” Yükümlülüğü 

V. Devletin İnsan Haklarına İlişkin Yükümlülükleri Konusunda VarılmasıGerekli Sonuçlar 

§ 7. DEVLETİN İNSAN HAKLARI YÜKÜMLÜLÜKLERİNE İLİŞKİN ARAÇLARI 

I. Genel Olarak 

II. Yasama Eliyle Koruma 

A. Genel Olarak 

B. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakların Anayasa Aracılığıyla Korunması 

1. Anayasal Korumanın Önemi 

2. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakların Anayasalarda Düzenlenmesi 

3. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakları Düzenleyen Anayasa Hükümlerinin Niteliği veDoğrudan Uygulanabilirliği Sorunu 

C. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakların Yasalar Aracılığıyla Korunması 

1. Yasal Düzeyde Korumanın Önemi 

2. Yasal Düzenlemenin Nedenleri ve Niteliği 

III. Yürütme Eliyle Koruma 

A. Yürütmeye “Karşı” Korumadan Yürütme “Tarafından” Korumaya 

B. Yürütmenin İnsan Hakları İhlallerine Karşı Devlet Mekanizması İçerisinde AlınanÖnlemler 

1. Genel Olarak 

2. İnsan Haklarıyla İlgili Komisyonlar ve Birimler 

3. Ombudsman / Kamu Denetçisi 

C. Yürütme Fonksiyonu ve Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar 

IV. Yargı Eliyle Koruma 

§ 8. ULUSAL DÜZEYDE KORUMA BAKIMINDAN ÖNEMLİ BİR SORUN:KİŞİSEL VE SİYASAL HAKLAR / EKONOMİK, SOSYAL VE KÜLTÜRELHAKLAR AYRIMI 

I. Genel Olarak 

II. Kişisel ve Siyasal Haklarla Ekonomik, Sosyal ve Kültürel HaklarArasında Varlığı İleri Sürülen Farklılıklar 

A. Genel Olarak 

B. Kişisel ve Siyasal Hakların Negatif Haklar Olmalarına Karşılık Ekonomik, Sosyal veKültürel Hakların Pozitif Haklar Oldukları Görüşü 

C. Kişisel ve Siyasal Hakların Maliyetsiz; Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakların iseMaliyetli (Kaynak-Yoğun) Haklar Olduğu Görüşü 

D. Kişisel ve Siyasal Hakların Hemen Gerçekleştirilebilen Haklar Olmalarına Karşılık;Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakların Zamanla Gerçekleştirilebilen (Program)Haklar Olduğu Görüşü 

E. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakların Muğlâk Olmalarına Karşılık; Kişisel ve Siyasal Hakların İçeriği Belirgin (Kesin) Haklar Olduğu Görüşü 

F. Kişisel ve Siyasal Hakların Politik Karakter Taşımamalarına Karşın Ekonomik,Sosyal ve Kültürel Hakların Politik Nitelikte Haklar Olduğu Görüşü 

G. Kişisel ve Siyasal Hakların “Dava Edilebilen” Haklar Olmalarına Karşılık Ekonomik,Sosyal ve Kültürel Hakların Dava Edilemeyen Haklar Oldukları Görüşü 

1. Genel Olarak 

2. Terminoloji 

3. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakların Dava Edilebilir Olmadığı Görüşünün Dayanakları 

4. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakların Dava Edilebilirliğinin Savunulması 

a. Genel Olarak 

b. Negatif Haklar – Pozitif Haklar Ayrımı ve Dava Edilebilirlik 

c. Hakların “Maliyet” Boyutu ve Dava Edilebilirlik 

d. Hemen Gerçekleştirilmesi Gereken Haklar / Zamanla Gerçekleştirilebilen Haklar Ayrımıve Dava Edilebilirlik 

e. Muğlâklık / Açıklık Ayrımı ve Dava Edilebilirlik 

f. Sonuç 

§ 9. ULUSLARARASI DÜZEYDE KORUMANIN NİTELİĞİ 

I. Genel Olarak 

II. Uluslararası Düzeyde Korumanın “İkincil Koruma” Olma Niteliği 

III. Uluslararası Düzeyde Korumanın “Dolaylı” Bir Koruma Olma Niteliği 

IV. Uluslararası Korumanın Görece Genellik ve Süreklilik Niteliği 

V. İnsan Haklarını Uluslararası Düzeyde Korumakla Görevli Organlarınİşlevleri ya da Görevleri 

VI. Uluslararası İnsan Hakları Belgelerinin Bağlayıcılığı Sorunu 

VII. İnsan Haklarına İlişkin Uluslararası Denetim Biçimleri 

A. Periyodik Rapor Verme Sistemi 

B. Devletlerarası Şikâyet Sistemi (Devlet Başvurusu) 

C. Bireysel Başvuru Sistemi 

§ 10. EKONOMİK, SOSYAL VE KÜLTÜREL HAKLARI DÜZENLEYEN BAŞLICA ULUSLARARASI BELGELER 

I. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakların Uluslararası Alanda Düzenlenmesi 

A. Tarihsel Gelişim Bakımından 

B. Kişisel ve Siyasal Haklarla Birlikte ya da Ayrı Ayrı Düzenlenmiş Olması Bakımından 

A. Genel Olarak 

B. Sözleşme Tarafından Korunan Haklar ve Sözleşme’ye Göre Bu Haklar BakımındanDevletin Yükümlülüğü 

1. Sözleşme ile Korunan Haklar Listesi 

2. Sözleşme’nin Devletlerin Haklara İlişkin Yükümlülüğünü Düzenleyen 2. MaddesininAnlamı 

C. Denetim Organı: Birleşmiş Milletler Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi 

1. Genel Olarak 

2. Periyodik Raporların İncelenmesi 

3. Genel Yorumlar 

D. Denetimin Güçlendirilmesi Çabaları: Bireysel Başvuru Sisteminin Kabul EdilmesineYönelik Çalışmalar 

III. Uluslararası Çalışma Örgütü (UÇÖ / ILO) 

A. Genel Olarak 

B. ILO’nun Yapısı ve Çalışma Sistemi 

C. ILO Sisteminde Denetim Mekanizması 

1. Genel Olarak 

2. Periyodik Rapor Verme Sistemi 

3. Onaylanmamış Sözleşmeler ile Tavsiyeler Bakımından Rapor Verme Yükümlülüğü 

4. Devletlerarası Şikâyet Sistemi (Devlet Başvurusu) 

5. Konferans Delegelerinin Şikâyette Bulunması ya da Yönetim Kurulu’nun DoğrudanDenetim Başlatması 

6. Sendika Özgürlüğüne İlişkin Özel Denetim Usulleri 

a. Sendika Özgürlüğü Komitesi (Committee on Freedom of Association) 

b. Sendika Özgürlüğü Araştırma ve Uzlaştırma Komisyonu (The Fact-Finding and Conciliation Commission on Freedom of Association) 

7. Yerinde Ziyaret Yoluyla Doğrudan İlişki Kurulması 

D. ILO Sisteminin Genel Olarak Değerlendirilmesi 

IV. Avrupa Sosyal Şartı 

A. Genel Olarak 

1. Avrupa Sosyal Şartı’na Ek Protokol 

2. Avrupa Sosyal Şartı’nı Değiştiren Protokol 

3. Avrupa Sosyal Şartı’na Toplu Şikâyet Sistemi Öngören Ek Protokol 

4. Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı 

B. Avrupa Sosyal Şartı ile Korumaya Alınan Haklar ve Bu Haklar Bakımından TarafDevletlerin Yükümlülüğü 

C. Avrupa Sosyal Şartı’nın Öngördüğü Denetim Mekanizması 

1. Periyodik Rapor Verme Sistemi (Kabul Edilmiş Hükümler Bakımından) 

2. Kabul Edilmemiş Hükümler Bakımından Rapor Verme Yükümlülüğü 

3. Toplu Şikâyet Sistemi 

D. Avrupa Sosyal Şartı’nın Bir Bütün Olarak Değerlendirilmesi 

V. İnsan Hakları Amerika Sözleşmesi’ne, Ekonomik, Sosyal ve KültürelAlanda Ek Protokol 

VI. Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı 

A. Genel Olarak 

B. Afrika Şartı’nda Yer Alan Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar ve Bu HaklarBakımından Devletlerin Yükümlülüğü 

C. Afrika Şartı’nda Öngörülen Denetim Organı ve Denetim Sistemi 

1. Afrika İnsan ve Halkların Hakları Komisyonu 

2. Afrika Şartı’nda Öngörülen Denetim Sistemi 

a. Devletlerarası Şikâyet Sistemi 

b. Diğer Başvurular (Bireysel Başvuru Sistemini de İçeren Başvuru Sistemi) 

c. Raporlara Dayalı Denetim Sistemi 

d. Denetim Sistemi Güçlendirme Çabaları: Afrika İnsan ve Halkların Hakları Mahkemesi Kurulmasına İlişkin Protokol 

3. Afrika Şartı’nın Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara Bakışının Bir Bütün Olarak Değerlendirilmesi 

VII. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakların Yer Aldığı Diğer Uluslararası Sözleşmeler 

§ 11. İÇ HUKUK DÜZENİNDE KORUMA ÖRNEĞİ OLARAK TÜRK ANAYASALARINDA EKONOMİK, SOSYAL VE KÜLTÜREL HAKLAR 

I. Genel Olarak 

II. Osmanlı Dönemi Anayasal Belgeleri 

III. Cumhuriyet Dönemi Anayasaları 

A. 1924 Anayasası 

B. 1961 Anayasası 

C. 1982 Anayasası 

1. Genel Olarak 

2. Sendika, Toplu İş Sözleşmesi, Grev Hakları ve Lokavt 

3. Çalışma Özgürlüğü, Çalışma Hakkı, Çalışma Şartları ve Ücrette Adalet 

4. Eğitim Hakkı 

5. Sağlık Hakkı ve Sağlıklı ve Dengeli Bir Çevrede Yaşama Hakkı 

6. Konut Hakkı 

7. Sosyal Güvenlik Hakkı 

8. Devletin Diğer Sosyal Ödevleri 

a. Genel Olarak 

b. Ailenin Korunması 

c. Toprak Mülkiyeti ve Tarım-Hayvancılık ile Bu Alanlarda Çalışanların Korunması 

d. Kamulaştırma, Devletleştirme ve Özelleştirme 

e. Diğer Düzenlemeler 

9. 1982 Anayasası’na Göre Sosyal ve Ekonomik Hakların Güvencesi ve Sınırı 

a. Tüm Temel Hak ve Özgürlüklerle Ortak Olan Güvence ve Sınırlar 

b. Sosyal ve Ekonomik Haklara İlişkin Maddelerdeki Özel Sınırlar 

c. Sosyal ve Ekonomik Haklara Özgü Genel Sınırlama Maddesi: Anayasa’nın 65. Maddesi 

e. Sosyal ve Ekonomik Hakların Kanun Hükmünde Kararnamelerle Düzenlenebilmesi Sorunu 

10. 1982 Anayasası’nda Kültürel Hakların Durumu 

§ 12. TÜRKİYE’NİN EKONOMİK, SOSYAL VE KÜLTÜREL HAKLARA İLİŞKİN TEMEL SÖZLEŞMELER BAĞLAMINDA ULUSLAR ARASIYÜKÜMLÜLÜKLERİ 

I. Genel Olarak 

II. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme ve Türkiye 

III. ILO Sözleşmeleri ve Türkiye 

IV. Avrupa Sosyal Şartı ve Türkiye 

SONUÇ 

Kaynakça 

Dizin