Borç İlişkilerinde Def’i Hakkı ve İtirazlar

Def’i, borçluya tanınmış, borçlanılan edimin ifasından özel bir sebeple kaçınma hakkıdır. Def’ilerin ortak özellikleri; alacak hakkı ve talep yetkisiyle bağlantılı olma, hak olma, sınırlı sayıda olmama, zamanaşımına uğramama ve maddî hukuka ilişkin bir savunma vasıtası olma şeklinde sıralanabilir. Borç ilişkilerinde def’iler kendi içerisinde, etkilerinin süresine, doğurdukları sonuçların kapsamına ve hukukî temelinin olup olmamasına göre türlere ayrılır. Bu türler içerisinde def’iler açısından yapılan en kapsamlı ve temel ayrım, def’ilerin kullanılmasıyla ortaya çıkan etkinin süresi dikkate alınarak yapılmış olanıdır. Bu çerçevede borç ilişkilerinde var olan def’iler sürekli def’iler ve geçici def’iler olarak ikiye ayrılır. Sürekli def’ilere, zamanaşımı def’i, haksız fiil def’i, sebepsiz zenginleşme def’i, ayıplı ifa def’i; geçici def’ilere ise ödemezlik def’i veya ifa güçsüzlüğü halinde ödemezlik def’i, hapis hakkına ilişkin def’i veya alıkoyma hakkına ilişkin def’i, kefilin sahip olduğu def’iler ve pactum de non petendo def’i örnek verilebilir. Def’i hakkının yargılama dışında açıkça ileri sürülmesi gerekmez. Bununla birlikte, def’i hakkı yargılamada açıkça ileri sürülmedikçe hâkim tarafından re’sen dikkate alınamaz.

İtiraz, hakkın doğumuna engel olan veya hakkı ortadan kaldıran olayların ileri sürülmesidir. İtirazın başlıca özelliği; olay niteliği taşıma ve alacak ile talebi ortadan kaldırma olarak özetlenebilir. İtirazlar kendi içerisinde hakkın doğumuna engel olan, hakkı ortadan kaldıran, hakkı geciktirici veya engelleyici etkisi olan itirazlar şeklinde ayrıma tâbi tutulur. Hakkın doğumuna engel olan itirazlara, kesin hükümsüzlük (butlan) ve eksiklik (noksanlık) halleri; hakkı ortadan kaldıran itirazlara ise borcu sona erdiren haller, hak düşürücü sürenin gerçekleşmesi, kullanılmış bozucu yenilik doğuran hakların ileri sürülmesi, bozucu koşulun gerçekleşmesi örnek olarak verilebilir. İfa zamanını uzatma sözleşmesi hakkı geciktirici itiraz olarak nitelendirilirken; hakkı engelleyici itirazlar kapsamında kumar ve bahis ve etkisizleşme itirazı sayılabilir. İtirazın varlığının etkisi kendiliğinden ortaya çıkar. Bu sebeple itiraz, menfaati olan herkes tarafından ileri sürülebileceği gibi, hâkim tarafından da re’sen dikkate alınır. (Önsöz'den)