Olağanüstü Hal ve Temel Hak ve Hürriyetler

Önsöz 

Kısaltmalar 

Özet 

I. GENEL OLARAK 

II. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI 

I. OLAĞANÜSTÜ HAL KAVRAMI 

A. Olağanüstü Halin Tanımı 

B. Olağanüstü Hal- Kamu Düzeni İlişkisi 

C. Olağanüstü Hale İlişkin Anayasal Düzenleme 

1. 1961 Anayasasındaki Düzenleme 

2. 1982 Anayasasındaki Düzenleme 

Ç. Olağanüstü Hal Yetkilerini Kullanan Makamlar 

1. Başbakanlık 

a. Olağanüstü Hal Koordinasyon Kurulu 

b. Ekonomik İşler Olağanüstü Hal Koordinasyon Kurulu 

2. İçişleri Bakanlığı 

3. Valilikler 

a. İl Valiliği 

b. Olağanüstü Hal Bölge Valiliği 

ba. Bölge Valiliğinin Oluşumu 

bb. Bölge Valiliğinin Yetkileri 

bba. Bölge Valisinin Genel Bazı Yetkileri 

bbb. Bazı Yerleşim Yerlerini Boşalttırmak 

bbc. Şiddet Olayları Nedeniyle Olağanüstü Hal İlan Edilmesi Halinde Kuvvet İsteminde Bulunmak 

bbd. Basın Kuruluşlarıyla İlgili Yetkileri 

bc. Hükümlü ve Tutuklularla İlgili Yetkileri 

4. Bölge Olağanüstü Hal Kurulu 

5. Olağanüstü Hal Bürosu 

6. Askeri Makamlar 

II. TEMEL HAK VE HÜRRİYET KAVRAMI 

A. Hürriyet Kavramı 

B. Hak Kavramı 

C. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınıflandırılması 

1. Jellinek’in Sınıflandırması 

a. Negatif Statü Hakları 

b. Pozitif Statü Hakları 

c. Aktif Statü Hakları 

2. Varsak Sınıflandırması 

Ç. 1982 Anayasasında Temel Hak ve Hürriyetler 

1. 1982 Anayasasında Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınıflandırılması 

a. Kişinin Hak ve Ödevleri 

b. Sosyal ve Ekonomik Hak ve Ödevler 

c. Siyasi Hak ve Hürriyetler 

2. 1982 Anayasasının Temel Hak ve Hürriyetlerle İlgili Yaklaşımı 

a. İnsan Haklarına Dayalı veya Saygılı Devlet Anlayışı 

b. Hak-Ödev İlişkisi 

c. Hürriyet-Otorite Dengesi 

D. Temel Hak ve Hürriyetlerin Süjeleri 

1. Birey 

2. Vatandaşlar 

3. Yabancılar 

E. Temel Hak ve Hürriyetlerin Özellikleri 

1. Kişiliğe Bağlılık 

2. Dokunulmazlık 

3. Devredilmezlik 

4. Vazgeçilmezlik 

III. TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN SINIRLANDIRILMASI 

A. Genel Olarak Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması 

1. Sınırlama Kavramı 

2. Sınırlama Yöntemleri 

a. Sınırlama Yetkisi 

b. Sınırlama Yöntemleri 

ba. Anayasa ile Yapılan Sınırlama 

bb. Kanunla Yapılan Sınırlama 

bba. Belli Bir Temel Hakka Yönelik Sınırlama Yetkisi 

bbb. Birçok Hakka Yönelik Düzenleme Yetkisi 

bbc. Temel Hak ve Hürriyetin Niteliğinden Doğan Sınırlamalar 

bbd. Sınırlamayla İlgili İbarelerin Yer Almadığı Temel Haklar 

bbe. Sınırlandırmada Hâkim Kararı 

3. Sınırlandırmanın Sınırı 

a. Genel Olarak 

b. Sınırlandırmanın Amacı 

c. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Uygulamaları 

B. Sınırlamanın Sınırında Genel Kural 

1. 1961 Anayasası m. 11 

a. 1971 değişikliği Öncesi Dönem 

b. 1971 Değişikliği Sonrası Dönem 

2. 1982 Anayasası m.13 

a. 2001 Yılı Değişikliği Öncesi 

b. 2001 Yılı Değişikliği Sonrası 

C. Genel Sınırlandırma Sebepleri-Özel Sınırlandırma Sebepleri 

1. Genel Sınırlama Sebepleri 

2. Özel Sınırlama Sebepleri 

IV. TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN KULLANILMASININ KISMEN VEYA TAMAMEN DURDURULMASI 

A. Durdurma Kavramı 

B. Genel Kural 

1. 1961 Anayasasındaki Düzenleme 

2. 1982 Anayasasındaki Düzenleme 

C. Durdurmanın İlkeleri 

1. Durdurmanın Durumun Gerektirdiği Ölçüde Olması 

2. Durdurmanın Milletlerarası Hukuktan Doğan Yükümlülükleri İhlal Etmemesi 

3. Durdurmanın Çekirdek Alanı İhlal Etmemesi 

V. TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN KÖTÜYE KULLANILMASI 

A. Hakkın Kötüye Kullanılması 

B. Anayasal Düzenleme 

1. 1961 Anayasası 

2. 1982 Anayasası 

a. 2001 Yılı Değişikliği Öncesi 

b. 2001 yılı Değişikliği Sonrası Durum 

I. OLAĞANÜSTÜ HAL İLANI ŞARTLARI 

A. Olağanüstü Hal İlanı Şartlarının Genel Özellikleri 

1. Anayasal Düzenlemeye Konu Olmaları 

2. Sınırlı Olarak Sayılmaları 

B. Olağanüstü Hal İlanı Şartları 

1. Tabiî Afet, Tehlikeli Salgın Hastalık ve Ağır Ekonomik Bunalım Halleri 

a. Tabiî Afet 

b. Tehlikeli Salgın Hastalıklar 

c. Ağır Ekonomik Bunalım Halleri 

2. Şiddet Olaylarının Yaygınlaşması 

a. Hür Demokrasi Düzenine Yönelik Yaygın Şiddet Hareketleri 

aa. Yaygın Şiddet Hareketleri 

ab. Ciddi Belirtiler 

ac. Hür Demokrasi Düzenini veya Temel Hak ve Hürriyetleri Ortadan Kaldırmaya Yönelik Olması 

b. Şiddet Hareketleri Nedeniyle Kamu Düzeninin Ciddi Şekilde Bozulması 

ba. Kamu Düzeni 

bc. Ciddi Şekilde Bozulma 

II. OLAĞANÜSTÜ HALİN İLAN EDİLMESİ 

A. Genel Olarak 

B. Yetki 

C. Sebep 

Ç. Olağanüstü Hal İlan Usulü 

1. Bakanlar Kurulu Kararı 

a. Bakanlar Kurulu Kararının Niteliği 

b. Kararın Şekli 

2. Millî Güvenlik Kurulunun Görüşünün Alınması 

3. Resmi Gazetede İlan 

4. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Onayına Sunulması 

a. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Kararı Görüşme Süreci 

b. Kararın Onaylanması 

c. Kararın Onaylanmaması 

ç. Kararın Belli Koşullarda Onaylanması 

d. Kararın Şekli 

D. Olağanüstü Halin Süresi ve Alanı 

1. Süresi 

2. Uzatılması 

3. Coğrafi Alanı 

III. OLAĞANÜSTÜ HALİN KALKMASI 

A. Türkiye Büyük Millet Meclisi Tarafından Onaylamama 

B. Türkiye Büyük Millet Meclisi Tarafından Kısmen Kaldırma 

C. Türkiye Büyük Millet Meclisi Tarafından Tamamen Kaldırma 

Ç. Sürenin Dolmasıyla 

D. Sıkıyönetim İlanıyla 

IV. OLAĞANÜSTÜ HAL İLANI İŞLEMİ ÜZERİNDEKİ YARGISAL DENETİM 

I. OLAĞANÜSTÜ HALLERDE TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN SINIRLANDIRILMASI 

A. Olağanüstü Halin Bulunması 

1. Anayasal Düzenleme 

2. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Düzenlemesi 

a. Hak ve Hürriyetlerin Askıya Alınması 

b. Bildirimde Bulunma 

ba. Bildirim Süresi 

bb. Bildirim Adresi 

bc. Bildirimin Kapsamı 

bd. Bildirim Yapmamanın Sonucu 

B. Kanunla Yapılma Şartının Aranmaması 

1. Genel Olarak 

2. Kanunla Sınırlandırma Yapılan Haller 

3. Olağanüstü Halde Yapılan Sınırlandırmalar 

C. Sınırlandırmada Temel Hak ve Hürriyetlerinin Özüne Dokunulmaması 

1. Öz Güvencesi 

a. Öz Kavramı 

b. Öz Güvencesinin Koruduğu Hukuki Yarar ve Niteliği 

2. Anayasal Düzenleme 

3. Demokratik Toplum Gerekleri Kıstasından Farkı 

4. Olağanüstü Hallerde Temel Hak ve Hürriyetlerin Özüne Dokunma Yasağı 

Ç. Demokratik Toplum Düzenine Aykırı Sınırlamama 

1. Demokratik Toplum Anlayışı 

2. Anayasal Düzenleme 

3. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Demokrasi Anlayışı 

4. Olağanüstü Hallerde Uygulama Durumu 

D. Sınırlamanın Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Aykırı Olmaması 

1. Genel Olarak 

2. Anayasanın Sözüne Aykırı Olmama 

3. Anayasanın Ruhuna Aykırı Olmama 

4. Olağanüstü Hallerde Uygulama Durumu 

E. Sınırlandırmanın Ölçülülük İlkesine Uygun Olması 

1. Genel Olarak Ölçülülük İlkesi 

a. Elverişlilik İlkesi 

b. Gereklilik İlkesi 

c. Oranlılık İlkesi 

2. Hakkın Özüyle İlişkisi 

3. Anayasal Düzenleme 

4. Olağanüstü Hallerde Ölçülülük İlkesi 

F. Sınırlandırmanın laik Cumhuriyetin Gereklerine Aykırı Olmaması 

1. Genel Olarak lâiklik 

2. Olağanüstü Hallerde Uygulanması 

G. Sınırlamanın Çekirdek Alana Dokunmaması 

1. Genel Olarak 

2. Anayasal Düzenleme 

a. Yaşama Hakkı 

b. Din, Vicdan ve Düşünce Hürriyeti 

c. Suç ve Cezaların Geriye Yürümemesi 

ç. Mahkeme Kararına Kadar Kimsenin Suçlu Sayılmaması 

Ğ. Milletlerarası Hukuktan Doğan Yükümlülüklerin İhlal Edilmemesi 

II. OLAĞANÜSTÜ HALLERDE TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN KULLANILMASININ DURDURULMASI 

A. Genel Olarak 

B. Yaşama Hakkı 

1. Genel Olarak Yaşama hakkı 

a. Yaşama Hakkının Koruma Alanı 

b. Pozitif Yükümlülük 

2. Yaşama Hakkının İstisnaları 

a. Ölüm Cezası 

b. Meşru Savunma, Yakalama ve Kaçmanın Önlenmesi 

c. Ayaklanma veya İsyanın Yasaya Uygun Şekilde Bastırılması 

ca. Silah Kullanma Yetkisi 

cb. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Kriterleri 

C. Kişi Hürriyeti ve Güvenliği 

1. Genel Olarak Kişi Hürriyeti ve Güvenliği 

2. Kişi Hürriyetinin İstisnaları 

3. Olağanüstü Hallerde Kişi Hürriyeti ve Güvenliği 

Ç. Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti 

1. Genel Olarak Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti 

2. Yurt Dışına Çıkma ve Yurda Girme Hürriyeti 

3. Sınır Dışı Edilmeme Hürriyeti 

4. Yerleşme ve Seyahat Hürriyetinin Olağanüstü Hallerde Sınırlandırılması ve Durdurulması 

D. Öğrenim Hürriyeti 

1. Genel Olarak Öğrenim Hürriyeti 

2. Öğrenim Hürriyetinin Sınırlandırılması ve Durdurulması 

E. Mülkiyet Hakkı 

1. Genel Olarak Mülkiyet hakkı 

a. Kapsamı 

b. Anayasal Düzenleme 

2. Mülkiyet Hakkının Sınırlandırılması 

a. Genel Olarak 

b. Olağanüstü Hal Süresince Mülkiyet Hakkının Sınırlandırılması 

F. Konut Dokunulmazlığı 

1. Genel Olarak 

2. Konut Kavramı 

3. Konut Dokunulmazlığı Hakkının Sınırlanması 

G. Zorla Çalıştırma Yasağı 

1. Genel Olarak Zorla Çalıştırma Yasağı 

2. Olağanüstü Hallerde Zorla Çalıştırma 

a. Şiddet Olayları Sebebiyle Zorla Çalıştırma 

b. Tabii Afet ve Tehlikeli Salgın Hastalıklar Sebebiyle Zorla Çalıştırma 

Ğ. Basın Hürriyeti 

1. Genel Olarak Basın Hürriyeti 

2. Basın Özgürlüğü Kapsamı 

3. Basın Hürriyetinin Sınırlandırılması 

a. Genel Olarak 

b. Basına Müdahale Sayılabilecek Haller 

c. Olağanüstü Hallerde Sınırlandırılması veya Durdurulması 

H. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Hürriyeti 

1. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Hürriyetinin Kapsamı 

2. Anayasal Düzenleme 

3. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Hakkının Sınırlandırılması 

I. Dernek Kurma Hürriyeti 

1. Dernek Kurma Hürriyetinin Kapsamı 

2. Dernek Kurma Hürriyetinin Sınırlandırılması 

a. Yasal Düzenleme 

aa. Olağan Dönemde 

ab. Olağanüstü Hal İlanı Halinde 

b. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Uygulamaları 

İ. Diğer Hürriyetler 

1. Grev ve Lokavt Hakkı 

2. Haberleşme Hürriyeti 

3. Kamu Personelinin Çalışma Hakkına ilişkin Sınırlamalar ve Tanınan Haklar 

III. OLAĞANÜSTÜ HALE İLİŞKİN KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME ÇIKARMA VE DENETİMİ 

A. Genel Olarak 

B. Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamesinin Unsurları 

1. Yetki 

a. Yetki Kanununa Gerek Duyulmaması 

b. Yer ve Zaman Bakımından Yetki 

2. Konu 

a. Genel Olarak 

b. Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamelerinin Düzenleme Alanı 

ba. Olağanüstü Halin Gerekli Kıldığı Konularda Düzenleme 

bb. Temel Hak ve Hürriyetlerde Düzenleme 

bc. Çekirdek Hakların Durumu 

bd. Kanunlarda Değişiklik Yapılamaması 

3. Amaç 

4. Sebep 

5. Şekil 

C. Denetimi 

1. Genel Olarak 

2. Anayasa Mahkemesi Denetimi 

a. Denetleme Yasağı 

aa. Anayasal Düzenleme 

ab. Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararname Kriteri 

aba. Maddi Açıdan 

abb. Konusu Açısından 

abc. Uygulanacağı Yer Açısından 

abd. Uygulanacağı Zaman Açısından 

b. Denetleme Yasağının Eleştirisi 

3. Türkiye Büyük Millet Meclisi Denetimi 

a. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Onayına Sunulmaları 

b. Görüşme Usulü 

c. Meclisin Yetkileri 

4. Uluslararası Yargı Organlarının Denetimi 

IV. VATANDAŞLAR İÇİN YÜKÜMLÜLÜKLER KONULMASI 

A. Genel Olarak 

B. Anayasal Düzenleme 

C. Vatandaşlar İçin Para, Mal ve Çalışma Yükümlülükleri 

1. Bu Yükümlülüklerin Niteliği 

2. Tabiî Afet ve Tehlikeli Salgın Hastalıklar Halinde 

a. Para Verme Yükümlülüğü 

b. Mal Verme Yükümlülüğü 

c. Çalışma Yükümlülüğü 

3. Ağır Ekonomik Bunalım Hallerinde 

4. Şiddet Olaylarının Yaygınlaşması Halinde 

5. İdare Tarafından Zararın Karşılanması 

D. Yükümlülüklerin Duyurulması 

V. SICAK TAKİP YAPILMASI 

VI. OLAĞANÜSTÜ HAL YÖNETİCİLERİNİN SORUMLULUKLARI 

A. Mali Sorumlulukları 

1. Hizmet Kusurundan Sorumlulukları 

2. Kişisel Kusurlarından Sorumlulukları 

3. Kamu Görevlisine Rücu Edilmesi 

a. Rücu Edilebilecek Haller 

b. Uygulanacak Hukuk 

c. Görevli Yargı Yeri 

B. Kamu Personelinin İdari Sorumlulukları 

VII. OLAĞANÜSTÜ HALDE GENEL YARGI YETKİSİ 

A. Adli Yargı 

B. Ceza Yargısı 

Sonuç 

Kaynakça 

Kavramlar Dizini