İDARENİN DENETLENMESİ VE YARGISAL DENETİM
I. YARGI İŞLEVİ, İDARİ YARGI VE TÜRK İDARİ YARGISI
1
A. İdarenin Denetlenmesi ve İdarenin Yargısal Denetimi
1
1. Genel Olarak İdarenin Denetlenmesi
1
2. İdarenin Yargı Dışı Denetimi
4
a. İdarenin İç Denetimi
6
b. İdarenin Dış Denetimi
9
3. İdarenin Yargısal Denetimi, Yargının Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı
14
a. Genel Olarak İdarenin Yargısal Denetimi
15
b. Yargının Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı İlkesi
17
b1. Hâkimin Çekinmesi ve Hâkimin Reddi
22
b1a. Hâkimin Çekinmesi (Hâkimin Davaya Bakmasının Yasak Olması)
23
b2. Çekilme ve Reddin Karara Bağlanması
29
B. İdari Yargıya İlişkin Genel Bilgiler
32
C. Türkiye’de İdari Yargı Teşkilatının Yapısı ve İşleyişinin Tarihsel Gelişimi
38
D. Türk İdari Yargısının Genel Özellikleri
41
E. İdari Yargılama Hukukunun Özellikleri
45
1. İdari Yargıda Geçerli Olan Anayasal Yargılama İlkeleri
48
a. Usul Ekonomisi İlkesi
48
b. Adil Yargılanma Hakkı
51
c. Aleni Yargılama ve Gerekçe İlkesi
53
2. İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda Öngörüler İlkeler
57
a. Yazılılık ve Evrak (Belge/Doküman) Üzerinde İnceleme İlkesi
57
b. Delil Serbestîsi İlkesi
59
c. Re’sen İnceleme (Kendiliğinden Araştırma/Tetkik) İlkesi
62
d. Yerindelik Denetimi Yapılamaması İlkesi
72
e. Hukuk Muhakemesi Kanunu’na Yapılan Atıfların İdari Yargının Bünyesine Uygunluğu Ölçüde Uygulanması İlkesi
75
f. Taleple Bağlılık İlkesi
77
3. İçtihadın Öngördüğü İlke: Usuli Kazanılmış (Müktesep) Hak İlkesi
78
4. İdari Yargılama Usulü İlkeleri ve Delil Tespiti
82
II. İDARİ YARGININ GÖREV ALANI VE DENETİM SINIRI
87
A. İdari Yargının Görev Alanına Giren ve Görev Alanı Dışında Kalan Konular
87
B. İdari Yargının Görev Alanının Belirlenmesinde Kullanılan Ölçütler
99
2. Kamu Hizmeti Ölçütü
100
C. İdari Yargının Denetiminin Sınırı
102
3. Yargı Yetkisinin Kullanılmasına Getirilen Sınırlamalar
106
b. Anayasa’nın 125. Maddesi Düzenlemesinin Anlam ve Kapsamı
109
TÜRK HUKUKUNDA YARGI KOLLARI VE İDARİ YARGI
II. ANAYASA YARGISI: ANAYASA MAHKEMESİ
121
A. Anayasa Mahkemesi’nin Oluşumu
123
B. Anayasa Mahkemesi’nin Görev ve Yetkileri
123
1. Temel Görev ve Yetkisi: Bazı Normların Anayasaya Uygunluğunun Denetlenmesi (Denetim Yolları)
124
a. Soyut Norm Denetimi (İptal Davası, Dava Yolu)
124
b. Somut Norm Denetimi (İtiraz Davası, Def’i Yolu)
125
c. Bireysel Başvuru Yolu (Anayasa Şikâyeti)
126
c1. Bireysel başvurunun koşulları
127
c2. Bireysel başvuru üzerine verilen kararın sonuçları
128
2. Anayasa Mahkemesi Kararları
128
C. Anayasa Mahkemesi’nin İçyapısı ve Çalışma Düzeni
130
A. Adli Yargıda İlk Derece Mahkemeleri
131
a. Hukuk Mahkemeleri ve Türleri
131
b. Ceza Mahkemeleri ve Türleri
133
B. Ara Derece (İstinaf) Mahkemeleri: Bölge Adliye Mahkemeleri
135
C. Üst Derece (Temyiz) Mahkemesi: Yargıtay
136
1. Hukuk Usulünde Temyiz Yolu
138
2. Ceza Usulünde Temyiz Yolu
138
A. İlk Derece Mahkemeleri
139
B. Bölge İdare Mahkemeleri (İstinaf Mahkemeleri)
141
2. Bölge İdare Mahkemeleri ve Dairelerinin Görevleri
143
3. Bölge İdare Mahkemesi Başkanlar Kurulu
145
4. Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerine İlişkin Çeşitli Hükümler
146
C. İdari Yargı Düzeninin Üst Derece Mahkemesi (Yüksek Mahkemesi): Danıştay
147
a. Danıştay Üyelerinin Nitelikleri ve Görevleri
152
b. Danıştay Üyelerinin Seçimi
153
c. Danıştay Meslek Mensuplarının Görevleri ve Görevinin Sona Ermesi
153
d. Danıştay’ın Yardımcı Görevlileri: Tetkik Hâkimleri ve Savcılar
155
e. Danıştay’ın Karar Organları
156
3. Danıştay’ın İlk Derece Mahkemesi Olarak Baktığı Davalar
164
V. UYUŞMAZLIK YARGISI: ADLİ VE İDARİ YARGI KOLLARI ARASINDAKİ GÖREV VE HÜKÜM UYUŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜMÜ
166
B. Uyuşmazlık Mahkemesi’nin Yetkileri
168
a. Olumlu Görev Uyuşmazlığı
168
b. Olumsuz Görev Uyuşmazlığı
169
C. Uyuşmazlık Çıkarılamayacak Durumlar ve Uyuşmazlık Mahkemesi Kararlarının Sonuçları
171
VI. SEÇİM YARGISI: YÜKSEK SEÇİM KURULU
171
B. Görev ve Yetkileri
173
VII. HESAP YARGISI: SAYIŞTAY
175
A. Kuruluşu, Yapısı ve İşleyişi
175
B. Görev ve Yetkileri
179
C. Sayıştay’ın Yargısal Görevlerini Yerine Getirme Usulü
181
1. Ön İnceleme (Denetim ve Raporlama) Aşaması
182
3. Kanun Yolları Aşaması
185
b. Yargılamanın İadesi
185
c. Karar Düzeltilmesi
186
4. Hesap Yargılamasına İlişkin Diğer Hususlar
187
İDARİ YARGILAMA USULÜNDE DAVA TÜRLERİ
I. İPTAL DAVASI VE YÜRÜTMENİN DURDURULMASI KARARI
196
A. İptal Davası Tanımı ve Özellikleri
196
B. İptal Davasının Ön Koşulları
207
1. İptal Davasında Göreve İlişkin Koşullar
207
2. Bağlantılı Davalar
210
3. İptal Davasında Yetkiye İlişkin Koşullar
215
a. Genel Yetki Kuralı
215
b. Özel Yetki Kuralları
217
b1. Kamu Görevlilerine İlişkin Özel Yetki Kuralları
217
b2. Taşınmaz Mallara İlişkin Özel Yetki Kuralları
218
b3. Taşınır Mallara İlişkin Özel Yetki Kuralları
218
4. İptal Davasında Süreye İlişkin Koşullar
219
5. İptal Davasının Konusuna İlişkin Koşullar
228
6. İptal Davasının Davacıya İlişkin Koşulları
229
7. İptal Davasının Davalıya İlişkin Koşulları
243
8. İptal Davasının Biçimine (Şekline) İlişkin Koşullar
245
9. İptal Davasının Esasına İlişkin Koşullar
246
C. İptal Davasının Sonuçları
246
1. İptal Davasının Reddedilmesinin Sonuçları
246
2. İptal Kararı Verilmesinin Sonuçları
247
D. İptal Davasının Esasın İncelenmesi
248
1. İdari İşlemlerin Tanımı ve Özellikleri
248
b. İdari İşlemlerin Özellikleri
255
b1. İdari İşlemler Kural Olarak İdari Makamlar Tarafından Kamu Gücüne Dayanılarak Yapılır
255
b2. İdari İşlemler Tek Yanlı İrade Açıklamasıdır
256
b3. İdari İşlemler İcrailik (Etkili Karar Olma, Lazimul İcra) Niteliğini Taşır ve Re’sen İcra Edilebilir
257
b4. İdari İşlemler Hukuka Uygunluk Karinesinden Yararlanır ve Yargısal Denetime Tabidir
262
2. İdari İşlemin Unsurları
263
a1a. Kişi Yönünden Yetki
265
a1aa. Fiili Memur Teorisi
265
a1ac. Yetki ve İmza Devri
267
a1b. Konu Yönünden Yetki
269
a1c. Yer Yönünden Yetki
269
a1d. Zaman Yönünden Yetki
269
a2. Yetkide Paralellik İlkesi
270
a3. Yetki Unsurunda Sakatlık Halleri
272
a3a. Fonksiyon (Görev) Gaspı
272
a3c. Yetki Tecavüzü (Aşımı)
276
b. Şekil (Biçim, Usul ve Prosedür) Unsuru
277
c. Sebep (Neden) Unsuru
282
e. Amaç (Maksat) Unsuru
286
f. Takdir Yetkisi ve Bağlı Yetki
289
3. İdari İşlemlerin Sona Ermesi
292
a. İdari İşlemi Yapan İdarenin İradesi Dışında Gerçekleşen Sona Erdirici Nedenler
292
b. İdari İşlemin Kendiliğinden Sona Ermesi
293
c. İdari İşlemi Yapan İdarenin İradesine Bağlı Olarak Gerçekleşen Sona Erdirici Nedenler
293
E. Yürütmeyi Durdurma Kararı
297
1. Yürütmenin Durdurulması Kararının Verilmesinin Şekli Koşulları
306
2. Yürütmenin Durdurulması Kararı Verilmesinin Esasa İlişkin Koşulları
309
3. Temyiz veya İstinaf İstemlerinde Yürütmenin Durdurulması
314
4. Yürütmeyi Durdurma Kararlarının Hukuki Niteliği
314
5. Yürütmeyi Durdurma İstemleri Hakkında Verilen Kararların Denetimi
321
A. İptal Davalarının Tam Yargı Davaları ile Karşılaştırılması
325
B. Tam Yargı Davalarının Ön Koşulları
328
C. Tam Yargı Davalarında Yetkili Yargı Yerleri
328
D. Tam Yargı Davalarının Konusuna İlişkin Koşulları
329
E. Tam Yargı Davalarının Davacıya İlişkin Koşulları
333
F. Tam Yargı Davalarının Davalıya İlişkin Koşulları
333
G. Tam Yargı Davalarının Biçime (Şekle) İlişkin Koşulları
334
H. Tam Yargı Davalarının Süreye İlişkin Koşulları
334
I. Tam Yargı Davasının Esası ve Sorumluluk Nedenleri
340
1. Genel Olarak İdarenin Sorumluluğu
340
2. İdarenin Sorumluluğun Şartları
345
b1. Zarar, Gerçek ve Kesin Olmalıdır
351
b2. Zarar Özel Olmalıdır
352
b3. Zarar, Meşru Bir Menfaat ya da Hakka Yönelik Olmalıdır
353
b4. Zarar, Maddi ya da Manevi Nitelikte Olabilir
353
b5. Zarar, Parayla Takdir Edilebilen Bir Zarar Olmalıdır
353
b6. Zarar, Anormal Olmalıdır
356
c. Nedensellik Bağı (Sebep–Sonuç İlişkisi, İlliyet Bağı/Rabıtası)
357
3. Sorumluluğun Kalkması veya Azalması
358
a. Zorlayıcı Nedenler (Mücbir Sebep, Force Majeur)
358
b. Beklenmeyen Durumlar (Umulmayan Hal, Kaza, Cas Fortuit)
360
c. Zarar Görenin Kusuru
360
d. Üçüncü Kişinin Kusuru
362
a. Hizmet Kusurunun Özellikleri
368
a1. Hizmet Kusuru, Nesnel (Objektif Niteliği Haiz) ve Anonimdir
369
a2. Hizmet Kusuru, Genel ve Asli Sorumluluk Türüdür
370
a3. Hizmet Kusuru, Olaylara Göre Değişen, Esnek Bir Kavramdır
370
b. Hizmet Kusuru Sayılan Haller
370
b1. Hizmetin Kötü İşlemesi
371
b2. Hizmetin Geç İşlemesi
372
b3. Hizmetin Hiç İşlememesi
373
c. Hizmet Kusuru– Kişisel (Şahsi) Kusur Ayrımı
374
5. İdarenin Kusursuz Sorumluluğu
381
a. Risk İlkesi (Muhataralı Faaliyet, Tehlike Sorumluluğu, Hasar Kuramı)
383
a1. Mesleki Risklerden Doğan Sorumluluk
384
a1a. Daimi Kamu Görevlilerinin Görevleri Nedeniyle Doğan Sorumluluk
385
a1b. Geçici Olarak Kamu Görevlerine Katılanların Görevleri Nedeniyle Doğan Sorumluluk
386
a2. Sosyal Risk İlkesi
386
b. Kamu Külfetleri Karşısında Eşitlik İlkesi
389
c. Bayındırlık Hizmetlerine Katılanların Özel Durumuna Göre Sorumluluk
391
d. Hukuka Uygun İdari İşlemlerden Dolayı Sorumluluk
391
İ. Tam Yargı Davalarının Sonuçları
392
İDARİ YARGI DAVALARINDA UYUŞMAZLIĞIN
I. İDARİ YARGI DAVALARININ İNCELENMESİ
395
II. DİLEKÇELERDE YER ALACAK HUSUSLAR, VERİLECEĞİ MERCİİLER VE DİLEKÇELERİN MAHKEME TARAFINDAN ALINMASI USULÜ
396
III. DİLEKÇELER ÜZERİNDE İLK İNCELEME
404
B. İdari Merci Tecavüzü
407
D. İdari Davaya Konu Olacak Kesin ve Yürütülmesi Gereken Bir İşlem Olup Olmadığı
410
G. Dilekçede Eksiklik Olup Olmadığı
417
H. Tek Dilekçeyle Birden Fazla İşleme Karşı Dava Açılması ve Birden Fazla Kişinin Ortak Dilekçeyle Dava Açması
417
V. AÇIKLAMA VE YANLIŞLIKLARIN DÜZELTİLMESİ
425
VI. DAVA AÇMANIN HUKUKSAL SONUÇLARI
431
VII. İVEDİ YARGILAMA USULÜ
434
A. İvedi Yargılama Usulü Uygulaması
439
2. Üst Makama Başvuru
439
3. İlk İnceleme ve Savunma
439
4. Yürütmeyi Durdurma Kararı
440
B. Karar Verme Aşaması
440
KARARLARA KARŞI BAŞVURU YOLLARI (KANUN YOLLARI)
I. OLAĞAN BAŞVURU YOLLARI (OLAĞAN KANUN YOLLARI)
448
2. İstinaf Kanun Yolunun Temyizden Farkları
452
3. İstinafa Konu Edilemeyecek Kararlar
453
4. İstinafa Başvuruda Bulunabilecekler
454
6. İstinaf Başvurusunun Süresi ve Şekli
460
7. İstinaf Yoluna Başvurulmasının Mahkeme Kararlarının İcrasına Etkisi
461
8. İstinaf İncelemesi Sonucu Verilebilecek Kararlar
461
1. Temyiz Edilemeyecek Kararlar
465
2. Temyiz Edilebilecek Davalar ve Başvuru Süreleri
466
3. Temyiz Başvurusunun Şekli
468
4. Temyiz İncelemesi Sonucu Verilebilecek Kararlar
469
II. OLAĞANÜSTÜ BAŞVURU YOLLARI (OLAĞANÜSTÜ KANUN YOLLARI)
470
A. Kanun Yararına Temyiz
471
B. Yargılamanın Yenilenmesi
478
III. KARARLARIN UYGULANMASI
485
EK: DAVA DİLEKÇESİ ÖRNEKLERİ
497
Yararlanılan ve Başvurulabilecek Türkçe Temel Kaynaklar
501
Fransızca Temel Kaynaklar
520