OSMANLI MODERNLEŞME SÜRECİNDE REFORM HAREKETLERİ
VE YAŞANAN ZİHİNSEL DÖNÜŞÜM
I. TANZİMAT ÖNCESİ REFORM HAREKETLERİ
21
A. 17. ve 18. Yüzyılda Osmanlı’nın İçinde Bulunduğu Genel Durum
21
B. İlk Yenileşme ve Batılılaşma Adımları
25
C. Sultan III. Selim Dönemi
28
D. Sultan II. Mahmud Dönemi
30
1. Sultan II. Mahmud’un Tahta Geçişi ve Ayanlarla İttifak Yapması
2. Merkezi Otoritenin Sağlamlaştırılması
32
3. Yeniçeri Ocağı’nın Kaldırılması
33
E. Tanzimat Öncesi Dönem Reformlarına Genel Bakış
35
F. Tanzimat Öncesi Reform Hareketlerinde Zihinsel Dönüşüm ve Kültürel
2. Matbaanın Yeniden İşlerlik Kazanması ve Çıkarılan İlk Gazeteler
40
3. Batı Medeniyetine Dair Yeni Fikirlerin Ortaya Çıkışı
41
II. TANZİMAT DÖNEMİ REFORM HAREKETLERİ
43
A. Gülhane Hatt–ı Hümayunu’nun İlanını Hazırlayan Şartlar
43
B. Gülhane Hatt–ı Hümayunu’nun İlanı
45
1. Gülhane Hatt–ı Hümayunu’nun Şekli ve Niteliği
46
2. Gülhane Hatt–ı Hümayunu’nun İçeriği
47
C. Gülhane Hatt–ı Hümayunu ile Başlayan Tanzimat Dönemi
49
1. Tanzimat ve Gülhane Hatt–ı Hümayunu
49
3. Kırım Savaşı ve Islahat Fermanı’nın İlanı
52
4. Tanzimat Dönemi’nde Kanunlaştırma Hareketi
53
5. Tanzimat Dönemi’nde Devlet Teşkilatı
55
6. Parlamento Geleneğine Doğru: Deneyimler ve Birikimler
56
D. Tanzimat Dönemi’nde Osmanlı Aydınının Geçirdiği Zihinsel Dönüşüm
58
E. Tanzimat Döneminin Başarısızlıkları ve Dönem Hakkında Genel
YENİ OSMANLILAR HAREKETİNİN DOĞUŞU VE TARİHSEL GELİŞİMİ
I. 1860 –1876 YILLARI ARASINDA OSMANLI DEVLETİNİN GENEL DURUMU
69
A. Şark Meselesinin Gölgesinde Osmanlı Devleti
69
B. Sultan Abdülaziz Devri’ne Genel Bakış (1861–1876)
71
C. Bâb–ı Âli Yönetimi’ne Yönelik Muhalif Hareketlerin Başlaması: Kuleli
II. YENİ OSMANLILAR HAREKETİNİN DOĞUŞU
75
A. Yeni Osmanlılar Hareketine Hayat Veren Neslin Yetişmesi
75
B. Hareketin İsmi ve Ortaya Çıktığı Tarih Hakkındaki Tartışmalar
77
1. Hareketin İsmi Üzerine
77
2. Yeni Osmanlılar Cemiyeti’nin Kuruluş Tarihi Hakkındaki Tartışmalar
79
C. Yeni Osmanlılar Hareketinin Önde Gelen Şahsiyetleri
81
III. YENİ OSMANLILAR HAREKETİNİN BAŞLANGIÇ DÖNEMİ
86
A. Yeni Osmanlılar Cemiyeti’nin Öncülü: İttifâk–ı Hamiyyet yahut Meslek
1. Cemiyet ile İlgili Temel Olarak Ele Alınan Kaynaklar
86
2. Cemiyet’in Kuruluşu
87
3. Cemiyet’in Açığa Çıkması ve Yapılan Yargılamalar
89
B. Yeni Osmanlılar Cemiyeti’nin Hamisi: Mustafa Fazıl Paşa
94
1. Mustafa Fazıl Paşa’nın Nord Gazetesine Verdiği Cevap
96
2. Mustafa Fazıl Paşa’nın Sultan Abdülaziz’e Mektubu
98
C. Muhbir ve Tasvir–i Efkâr Gazeteleri
99
1. Dönemin Önemli Gelişmeleri ve Osmanlı Kamuoyunun Durumu
99
2. Muhbir ve Tasvir–i Efkâr Gazetesinin Kapatılması
101
3. Namık Kemal, Ziya Paşa ve Ali Suavi’nin Sürgün Edilmesi ve
Mustafa Fazıl Paşa’nın Daveti
104
IV. YENİ OSMANLILAR HAREKETİNİN BİRİNCİ EVRESİ: AVRUPA YILLARI
A. Sultan Abdülaziz’in Avrupa’ya Seyahati ve Yeni Osmanlılar
105
B. Yeni Osmanlılar Cemiyeti’nin Kurulması
107
C. Mustafa Fazıl Paşa’nın İstanbul’a Dönüşü ve Muhbir Gazetesi
107
2. Cemiyetin Resmi Yayın Organı: Muhbir Gazetesi (1867–1868)
108
D. Hürriyet Gazetesi (1868–1870)
111
2. Hürriyet Gazetesinin Hususiyetleri
112
E. Yeni Osmanlılar Cemiyeti’nin Dağılma Sürecine Girmesi
113
1. Mısır’da Yaşanan Yeni Gelişmeler
113
2. Cemiyet Üyeleri Arasında Çıkan Uyuşmazlıklar ve Ayrılıklar
114
3. Ziya Paşa’nın Hidiv İsmail Paşa’dan Maddi Destek Alması ve
Hürriyet Gazetesinin İkinci Evresi (1869–1870)
118
F. Yeni Osmanlılar Tarafından Çıkarılan Diğer Gazeteler
119
G. Yeni Osmanlıların Avrupa’daki Son Yılları
121
V. YENİ OSMANLILAR CEMİYETİ’NİN İKİNCİ EVRESİ: İSTANBUL YILLARI
A. Namık Kemal’in İstanbul’a Dönüşü
122
B. Âli Paşa’nın Vefatı ve Mahmud Nedim Paşa’nın Sadareti
123
C. Yeni Osmanlılar Cemiyeti’nin Yeniden Canlanışı ve İbret Gazetesi
125
D. Bâb–ı Âli’nin Basın ve Yayın Hayatına Yönelik Baskı ve Sansürleri
126
1. İbret Gazetesinin Tatil Edilmesi ve Yeni Osmanlıların İlk Sürgünü
126
2. Yeni Osmanlıların İkinci Kez Sürgün Edilmelerine Yol Açan Olaylar:
Diyojen Dergisi ile İbret Gazetesinin Sürekli Olarak Kapatılması ve
Vatan yahut Silistre Piyesi
128
VI. YENİ OSMANLILAR HAREKETİ’NİN ÜÇÜNCÜ EVRESİ: KÂNÛN–I ESASİ SÜRECİ
A. Birinci Meşrutiyete Doğru: Sultan Abdülaziz Devrinin Son Yılları
131
1. Dünya Siyasetinde Değişen Dengeler
131
2. 1876 Darbesini Hazırlayan Krizler
133
B. 30 Mayıs 1876 Darbesi: Sultan Abdülaziz’in Tahttan İndirilmesi ve V.
Murad’ın Tahta Geçmesi
135
1. 30 Mayıs 1876 Darbesine Genel Bir Bakış
135
2. Darbe Kadrosundaki Paşaların Arasında Çıkan Anlaşmazlıklar:
Meşrutiyet Tartışmaları
136
3. Sâbık Sultan Abdülaziz’in Vefatı ve Sultan V. Murad Döneminin
a) Abdülaziz’in Şüpheli Vefatı ve Çerkes Hasan Vakası
138
b) Sultan II. Abdülhamid’in Tahta Geçmesi
139
C. 1876 Kânûn–ı Esâsî’sinin İlan Edilmesi Süreci
140
1. Anayasa Hazırlık Çalışmaları
142
a) Anayasa Komisyonu (Cemiyet–i Mahsusa) Çalışmaları
142
b) Kânûn–ı Esâsî Hazırlık Çalışmalarında Yeni Osmanlılar
146
2. Kânûn–ı Esâsî’nin İlanı (23 Aralık 1876) ve Tersane Konferansı
148
3. Kânûn–ı Esâsî’nin Temel Hususiyetleri ve Yeni Osmanlıların Tesiri
Hakkında Doktrinde Yer Alan Değerlendirmeler
150
D. Yeni Osmanlıların Tasfiyesi ve Akıbeti
154
1. Yeni Osmanlıların İstanbul’dan Uzaklaştırılmaları ve Akıbetleri
154
2. Midhat Paşa’nın Sadaretten Azli ve Sürgünü
157
3. Ali Suavi’nin Akıbeti
159
a) Ali Suavi’nin İstanbul’daki Son Yılları
159
b) Çırağan Vakası (1878)
160
YENİ OSMANLILAR HAREKETİNİN DEVLET VE HUKUK ANLAYIŞI
I. YENİ OSMANLILARIN SİYASİ VE HUKUKİ FİKİRLERİNE GENEL BİR BAKIŞ
163
A. Yeni Osmanlılar Hareketinin Ortaya Çıkış Sebebi ve Temel Nitelikleri
163
B. Yeni Osmanlıların Hususiyetleri
165
C. Yeni Osmanlı “Hissiyatı”: Maziye Duyulan Özlem ve Geleceğe Yönelik
D. Yeni Osmanlılara Göre Osmanlı Devleti’nin Kurtuluş Reçetesi
171
E. Yeni Osmanlılar Cemiyeti’nin Temel Programı
173
II. YENİ OSMANLILARDA DEVLET VE HUKUK DÜŞÜNCESİ
176
A. Namık Kemal’in Devlet ve Hukuk Anlayışı
176
1. Namık Kemal’in Devlet Anlayışı
176
a) Devletin Kökeni ve Siyasi Hâkimiyetin Kaynağı
177
b) Namık Kemal’e Göre Devletin Dayandığı Esaslar
183
(2) Sınırlı İktidar Anlayışı ve Kuvvetler Ayrılığı
184
(3) Zulme Karşı Direnme Hakkı Üzerine Namık Kemal’in
(4) İslam Hukukuna Bağlılık (Şer’i Hukuka Riayet)
187
(5) Namık Kemal’e Göre İdeal Devlet Mekanizması
189
(i) Meclis–i Şûrâ–yı Ümmet
190
(ii) Meclis–i Şûrâ–yı Devlet
194
(c) Padişah ve Vükelâ
196
c) Namık Kemal’de Hürriyet Fikri ve Hürriyet–İktidar İlişkisi
199
d) Hukuk Önünde Eşitlik (Müsâvât)
201
2. Namık Kemal’in Hukuk Anlayışı
202
b) Namık Kemal’e Göre Hukukun Tanımı ve Mahiyeti
203
d) Hak ve Adalet Düşüncesi
208
e) İslam Hukuku (Fıkıh) ve Kanunlaştırma Hareketi Üzerine
212
B. Ziya Paşa’nın Devlet ve Hukuk Anlayışı
216
1. Ziya Paşa’nın Devlet Anlayışı
216
b) Devletin Kökeni ve Siyasi Hâkimiyetin (Egemenlik) Kaynağı
218
c) Ziya Paşa’ya Göre Osmanlı Devleti’nin Gerilemesinin Nedenleri
ve Tanzimat’ın Etkisi
220
d) Ziya Paşa’ya Göre Devletin Kurtuluş Reçetesi: Usûl–i Meşveret
226
e) Ziya Paşa’nın Hürriyet Anlayışı
229
2. Ziya Paşa’nın Hukuk ve Yargı Üzerine Düşünceleri
230
C. Ali Suavi’nin Devlet ve Hukuk Anlayışı
232
1. Ali Suavi’nin Devlet Anlayışı
232
b) Ali Suavi’nin Bâb–ı Âli Hükümetine Yönelik Eleştirileri
233
c) Devlet, Siyasi Hâkimiyet ve Hükümet
236
d) Kuvvetler Birliği ve Anayasanın Üstünlüğü Fikri
237
e) Hilafet ve Devlet Başkanlığı
238
f) Zulme Karşı Direniş ve İsyan
240
g) Usûl–i Meşveret Üzerine Düşünceleri
241
h) Hukuk Önünde Eşitlik (Müsâvât)
243
2. Ali Suavi’de Hukuk ve Yargı Teşkilatına Dair Düşünceleri
244
3. Ali Suavi’nin Ele Aldığı Diğer Meseleler
249
D. Mehmed Bey’in Devlet ve Hukuk Anlayışı
251
2. Mehmed Bey’in Siyasi ve Hukuki Fikirleri
251
E. Mustafa Fazıl Paşa’nın Siyasi ve Hukuki Fikirleri
254
F. Yeni Osmanlılar ve Çağdaşları: Devlet ve Hukuk Anlayışlarında
Benzerlikler ve Ayrılıklar
259
1. İbrahim Şinasi (1826–1871)
261
2. Ahmed Midhat Paşa (1822–1884)
265
3. Tunuslu Hayreddin Paşa (1822/23–1890)
268
a) Tunuslu Hayreddin Paşa’nın Devlet ve Hukuk Düşüncesine Kısa
b) Tunuslu Hayreddin Paşa ve Yeni Osmanlılar Arasında Fikri
G. Yeni Osmanlılar Hareketine Yönelik Başlıca Eleştiriler ve Hareketin
Sonraki Nesillere Olan Etkisi
277