Boşanma Usul Hukuku

KAYNAKÇA 

KISALTMALAR 

§ 1. BOŞANMA USUL HUKUKUNUN TEMEL ÖZELLİKLERİ 

I. BOŞANMA DAVASININ YARGI SİSTEMİNDEKİ YERİ 

A– Yargı Sisteminin Kapsamı 

1– Genel Olarak 

2– Boşanma Yargısı 

a. Çekişmeli Yargı 

b. Çekişmesiz Yargı 

C– Boşanma Davasına Bakacak Mahkeme İle İlgili Sorunlar 

1– Yargı Yolu Sorunu (HMK m. 114, f. I/b) 

2– Görev Sorunu (HMK m. 114, f. I/c) 

II. BOŞANMA DAVASINDA YER ALAN YARGI ÖRGÜTÜ 

A– Adliye Mahkemeleri 

1– Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri (İDM) (5235 SK m. 2) 

2– Adli Yargı İkinci Derece Mahkemeleri/Bölge Adliye Mahkemeleri (BAM) (5235 SK m. 3) 

B– Yüksek Mahkeme/Yargıtay (TCA m. 154, 2797 SK m. 1) 

1– İlk Derece Mahkemesi Görevi (HMK m. 47, f. I, 286 f. I) 

2– Temyiz İncelemesi Görevi 

a. İlk Derece Mahkemesi Kararları (HMK Geçici Madde 3, f. II) 

b. Bölge Adliye Mahkemesi Kararları 

c. İlk Derece Mahkemesi Kararı (Sıçramalı Temyiz) (HMK m. 373 f. I, IV) 

3– İçtihadı Birleştirme Görevi (2797 SK m. 45) 

III. BOŞANMA DAVASININ DAVA ÇEŞİTLERİNDEKİ YERİ (HMK m. 108) 

IV. BOŞANMA HUKUK KURALLARI 

A– Boşanma Maddi Hukuku 

B– Boşanma Usul Hukuku 

V. BOŞANMA DAVASINDA YARGILAMA USULÜ (HMK m. 118–186) 

A– Yargılama Usulleri 

B– Boşanma Davasında Yargılama Usulü (HMK m. 118–186) 

§ 2. BOŞANMA USUL HUKUKUNUN KAYNAKLARI 

I. GENEL OLARAK 

II. MEVZUAT KAYNAKLARI 

A– Uluslararası Sözleşmeler 

B– Anayasa 

C– Kanunlar 

1– 4787 sayılı Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usûllerine Dair Kanun 

a. Genel Olarak 

b. Usul Hükümleri 

aa. Hüküm Bulunan Haller 

aaa. Eşlerin Sorunlarını Belirlemek 

bbb. Çocukların Sorunlarını Belirlemek 

ccc. Sorunların Sulh Yoluyla Çözümünü Teşvik Etmek 

ddd. Gerektiğinde Uzmanlardan Yararlanmak 

bb. Hüküm Bulunmayan Haller 

c. Önlemler 

aa. Eşler Hakkında Önlemler 

aaa. Eşleri Uyarma 

bbb. Eşleri Uzlaştırma 

ccc. Ailenin Ekonomik Varlığına İlişkin Önlemleri Alma 

ddd. Akçalı Yükümlülüklere İlişkin Önlemleri Alma 

eee. Yerleştirme 

aaaa. Resmî Sağlık Kurumlarına Yerleştirme 

bbbb. Özel Sağlık Kurumlarına Yerleştirme 

cccc. Sosyal Hizmet Kurumlarına Yerleştirme 

çççç. Huzur Evlerine Yerleştirme 

dddd. Benzeri Yerlere Yerleştirme 

fff. Meslek Edinme Kursuna Verme 

ggg. Eğitim Kurumuna Verme 

bb. Çocuk Hakkında Önlemler 

aaa. Nafaka Yükümlülüğü Konusunda Önlem Alma 

bbb. Çocuk Mallarının Yönetimi ve Korunmasına İlişkin Önlemleri Alma 

ccc. Yerleştirme 

aaaa. Bedensel ve Zihinsel Gelişmesi Tehlikede Olan Küçüğü Yerleştirme 

aaaaa. Aile Yanına Yerleştirme 

bbbbb. Resmî Sağlık Kurumuna Yerleştirme 

ccccc. Özel Sağlık Kurumuna Yerleştirme 

ççççç. Eğitimi Güç Çocuklara Mahsus Kuruma Yerleştirme 

bbbb. Manen Terk Edilmiş Halde Kalan Küçüğü Yerleştirme 

aaaaa. Aile Yanına Yerleştirme 

bbbbb. Resmî Sağlık Kurumuna Yerleştirme 

ccccc. Özel Sağlık Kurumuna Yerleştirme 

ççççç. Eğitimi Güç Çocuklara Mahsus Kuruma Yerleştirme 

cccc. İşyerlerine Yerleştirme 

çççç. Meslek Sahibi Birinin Yanına Yerleştirme 

2– 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu 

a. Hâkim Vicdanen Kanaat Getirmelidir (TMK m. 184 b.1) 

b. Hâkim, Olgular Hakkında Taraflara Yemin Öneremez (TMK m. 184 b.2) 

aa. Boşanma Davasında Yemin 

bb. Boşanmanın Eki Olmayan Davada Yemin 

c. Tarafların İkrarı ve Kabulü Hâkimi Bağlamaz (TMK m. 184 b.3) 

aa. Tarafların İkrarı Bağlamaz 

bb. Tarafların Kabulü Bağlamaz 

cc. Başka Delil Yoksa Dava Reddedilir 

d. Hâkim Kanıtları Serbestçe Takdir Eder (HMK m. 198, TMK m. 184 b.4) 

aa. Delil Bildirimi Taraflara Değerlendirme Hâkime Aittir 

bb. Delil Değerlendirmesi İsabetli Olmalıdır 

aaa. Hukuka Uygun Değerlendirme Olmalıdır 

bbb. Vakıalara Uygun Değerlendirme Olmalıdır 

e. Boşanmanın Fer’î Sonuçlarına İlişkin Anlaşmaların Onaylanması Gerekir (TMK m. 184 b.5) 

f. Hâkim Duruşmanın Gizli Yapılmasına Karar Verebilir (TMK m. 184 b.6) 

3– 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu 

a. Yürürlüğü (HMK m. 451) 

b. Yürürlükten Kaldırılan Hükümler (HMK m. 450) 

c. Yollamalar (HMK m. 447 f. II) 

d. Zaman Bakımından Uygulama (HMK m. 448) 

e. HUMK Etkisi (HMK Geçici Madde 1, 3 ve 4) 

f. Disiplin Para Cezası (HMK m. 446) 

g. Elektronik İşlemler (HMK m. 445) 

4– 5235 sayılı Adlî Yargı İlk Derece Mahkemeleri ve Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun 

5– 7201 sayılı Tebligat Kanunu 

6– 492 sayılı Harçlar Kanunu 

7– 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun 

8– 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu 

D– Tüzükler 

1– Türk Medenî Kanununun Velâyet, Vesayet ve Miras Hükümlerinin Uygulanmasına İlişkin Tüzük (VVMT) 

2– Soyadı Tüzüğü (ST) 

E– Yönetmelikler (HMK m. 449) 

1– Bölge Adliye ve Adlî Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Cumhuriyet Başsavcılıkları İdarî ve Yazı İşleri Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmelik 

2– Elektronik Tebligat Yönetmeliği 

3– Mirasçılık Belgesi Verilmesi ve Terk Eden Eşin Ortak Konuta Davet Edilmesi İşlemlerinin Noterler Tarafından Yapılmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik 

4– Nüfus Hizmetleri Uygulama Yönetmeliği 

5– Türk Medenî Kanununun Velâyet, Vesayet ve Miras Hükümlerinin Uygulanmasına İlişkin Tüzük Kapsamında Tutulacak Defterler, Özel Kütük, Dosyalar, Tutanaklar ve Diğer Evrakın Düzenlenmesine Dair Yönetmelik (VVMY) 

II. İÇTİHAT KAYNAKLARI 

A– Bilimsel İçtihat (İlmî İçtihat/ Bilimsel Görüşler/ Doktrin/ Öğreti) (TMK m. 1 f. II) 

B– Yargısal İçtihat (Kazaî İçtihat/Yargıtay Kararları) (TMK m. 1 f. II) 

§ 3. BOŞANMA DAVASINDA GÖREVLİ MAHKEME 

I. GÖREVİN BELİRLENMESİ (HMK m. 1, c. 1) 

A– Görevli Mahkeme 4787 sayılı Kanunla Düzenlenmiştir 

B– Görev Sözleşmesi Yapılamaz 

II. GÖREV KURALLARININ NİTELİĞİ 

A– Kamu Düzenindendir (HMK m. 1, c. 2) 

B– Dava Şartlarındandır (HMK m. 114/c) 

C– Kendiliğinden Araştırılır (HMK m. 115 f. I) 

D– Her Zaman İleri Sürülebilir (HMK m. 115 f. I) 

E– Taraflar İtirazda Bulunabilir 

F– Usulî Kazanılmış Hak Oluşturmaz 

G– Hüküm Kesinleştikten Sonra İleri Sürülemez 

III. GÖREVLİ MAHKEME 

A– Dava Aile Mahkemesi Faaliyete Geçmeden Önce Açılmışsa 

1– Aile Mahkemesi Davadan Sonra Karardan Önce Faaliyete Geçmişse 

a. Devir Kararı Yerine Görevsizlik Kararı Verilemez 

b. Devir Kararı Temyiz Edilemez 

c. Devredilen Aile Mahkemesi Tarafından Yargılama Sürdürülür 

2– Aile Mahkemesi Karardan Sonra Hüküm Kesinleşmeden Önce Faaliyete Geçmişse 

a. Devir Kararı Verilmelidir 

b. Devir Kararı Temyiz Edilemez 

c. Devredilen Aile Mahkemesi Tarafından İşlemler Sürdürülür 

B– Dava Aile Mahkemesi Faaliyete Geçtikten Sonra Açılmışsa 

C– Aile Mahkemesi Kurulmayan Yerlerde Görevli Mahkeme (4787 sayılı Kanun m. 4/1) 

D– Boşanma İle İlintili Davalarda Görevli Mahkeme 

1– Boşandığı Eşin Soyadını Kullanmaya İzin Davasında Görevli Mahkeme 

2– Evliliğin Tespitine İlişkin Davada Görevli Mahkeme 

3– Boşanma Davasından Sonra Açılan Boşanma Sebebiyle Manevi Tazminat İsteğine İlişkin Davada Görevli Mahkeme 

4– Boşanmadan Bağımsız Manevi Tazminat Davası 

5– Çocuğun Mallarını Geri Verme Yükümlülüğünden Kaynaklanan Alacak Davası 

6– Aile Hukuku Hükümlerine Göre İncelenemeyen Haksız Fiil Sorumluluğundan Kaynaklanan Manevi Tazminat Davası 

7– 6284 Sayılı Kanun Hükümlerine Göre Verilen Tedbir Kararlarına İtiraz 

8– Velayetin Kaldırılması Davası 

9– Velayetin Değiştirilmesi Davası 

10– Boşanma Protokolünden Kaynaklanan Tapu İptali ve Tescil Davası 

11– Bekarlık Soyadına Dönme Davası 

12– Anlaşmalı Boşanma Protokolüne Bağlı Alacak Davası 

13– Çocuğun Soyadının Değiştirilmesi Davası 

14– Çocuğun Mutad Meskeni Olan Ülkeye İadesi Davası 

15– Nafaka Alacağı İle İlgili Menfi Tespit Davası 

16– Nafakanın İstirdadı Davası 

IV. GÖREVİN İNCELENMESİ AŞAMASI 

A– Dilekçelerin Karşılıklı Verilmesinden Sonra Yapılır (HMK m. 137, f. I, c. 1) 

B– Türk Mahkemelerinin Yargı Hakkı ve Yargı Yolundan Sonra İncelenir 

C– Duruşmasız Ön İncelemede Karara Bağlanır (HMK m. 138, c. 1) 

D– Görev Konusunda Tarafları Ön İnceleme Duruşmasında Dinleyebilir (HMK m. 138, c. 2, 140 f. I) 

E– Yetki İtirazından Önce İncelenir (HMK m. 117 f. II) 

V. GÖREVİN İNCELENMESİ SONUCU VERİLECEK KARAR 

A– Görev İtirazının Reddine Karar Verilmesi (Ara Karar) 

B– Görevsizlik Kararı Verilmesi (Nihai Karar) 

1– Görevli Mahkeme Açıklanmalıdır 

2– Görevli Mahkemeye Gönderilmesine Karar Verilmelidir 

3– Davanın Esası Hakkında Karar Verilemez 

4– Yargılama Giderlerine Hükmedilir (HMK m. 331 f. II) 

a. Gönderme Başvurusu Varsa Yargılama Giderleri 

b. Gönderme Başvurusu Yoksa Yargılama Giderleri 

5– Görevsizlik Kararına Karşı Kanun Yoluna Gidilmesi 

a. İstinaf Yolu (HMK m.341, f. I/a) 

b. Temyiz Yolu (HMK m. 362, f. I/c) 

c. Karar Düzeltme Yolu (HUMK m. 440/III–3) 

6– Görevsizlik Kararına Karşı Kanun Yoluna Gidilmemiş Olması 

VI. GÖREVSİZLİK KARARI ÜZERİNE YAPILACAK İŞLEMLER (HMK m. 20) 

A– Genel Olarak 

B– Dava Dosyası Kendiliğinden Görevli Mahkemeye Gönderilemez 

1– Gönderme Başvurusu Varsa 

a. Kararı Veren Mahkemeye Başvurulmalıdır 

b. Taraflardan Biri Başvurabilir 

c. İki Hafta İçinde Başvurulmalıdır 

aa. İstinaf Yoluna Gidilmemişse (HMK m. 20, f. I) 

bb. İstinaf Yoluna Gidilmişse (HMK m. 20, f. I) 

d. Başvuru Yeterlidir 

2– Gönderme Başvurusu Yoksa (HMK m. 20 f. I) 

VII. GÖNDERİLEN MAHKEMECE YAPILACAK İŞLEMLER (HMK m. 20) 

A– Dosya Kendisine Gönderilen Mahkemece Kendiliğinden Taraflara Davetiye Gönderilir (HMK m. 20 f. II) 

B– Verilen Bozma Kararı İle Hüküm Tamamen Ortadan Kalkmış Sayılır 

C– Bozmaya Uyulduğunda Boşanma Konusunda Yeniden Hüküm Kurulmalıdır 

VIII. GÖREVLİ MAHKEMEDE YARGILAMA SÜRMÜŞSE GÖREVSİZ MAHKEME YARGISININ ETKİSİ VE GEÇERLİLİĞİ 

A– Etkisi 

1– Yeniden Harç Alınmaz 

2– Hak Düşürücü Süreyi Yeniden Başlatmaz 

3– Geçici Önlemler Devam Eder (TMK m. 169) 

B– Geçerliliği 

1– Tarafların Yaptığı Usul İşlemlerinin Geçerliliği 

a. Yeniden Dava Dilekçesi İstenilemez 

b. Cevap, Cevaba Cevap, İkinci Cevap Dilekçeleri Geçerlidir 

c. İddia ve Savunmanın Genişletilmesi Yasağı Geçerlidir (HMK m. 141) 

d. Feragat Geçerlidir (HMK m. 307) 

e. Delil Tespiti Geçerlidir (HMK m. 401, f. III) 

2– Mahkemenin Yaptığı Usul İşlemlerinin Geçerliliği 

a. Tanık İfadeleri Yeterli Görülebilir 

b. Keşif Yeterli Görülebilir 

c. Bilirkişi Raporu Yeterli Görülebilir 

IX. GÖREVLİ MAHKEMEDE YARGILAMA SÜRMEMİŞSE GÖREVSİZ MAHKEME YARGISININ ETKİSİ VE GEÇERLİLİĞİ 

A– Etkisi 

1– Davanın Açılmamış Sayılır (HMK m. 20, f. I, c.2) 

a. Davanın Açılmamış Sayılmasına Karar Verilir 

b. Görevsizlik Kararı Veren Mahkemece Karar Verilir 

c. Kendiliğinden Karar Verilir 

2– Açılmamış Sayılma Kararı Usule İlişkin Nihai Karardır (HMK m. 294, f. VI) 

3– Açılmamış Sayılma Kararı İstinaf Edilebilir (HMK m. 341, f. I/a) 

4– Davadan Feragat Sayılmaz (HMK m. 307) 

5– Davanın Geri Alınması Hükmündedir (HMK m. 123) 

6– Harç Ödenerek Yeni Dava Açılabilir 

7– Yeni Dava İçin Kesin Hüküm Oluşmaz (HMK m. 303) 

8– Hak Düşürücü Süre Yeniden Başlar 

B– Geçerliliği 

1– Tarafların Yaptığı Usul İşlemlerinin Geçerliliği 

a. Yeni Dava Yeni Dava Dilekçesini Gerektirir 

b. Yeni Davada İddia ve Savunma Genişletilebilir (HMK m. 141) 

c. Davadan Feragat Yeni Davada Dikkate Alınır 

2– Mahkemenin Yaptığı Usul İşlemlerinin Geçerliliği 

§ 4. BOŞANMA DAVASINDA YETKİLİ MAHKEME (HMK m. 5, TMK m. 168) 

I. YETKİ KURALININ NİTELİĞİ 

A– Diğer Kanunlarda Yer Alan Yetkiye İlişkin Hükümler Saklı Tutulmuştur (HMK m. 5) 

B– İlk İtiraz Niteliğindedir (HMK m. 116 f. I/a) 

C– Kesin Yetki Kuralı Öngörülmemiştir (TMK m. 168) 

D– Kendiliğinden Yetkisizlik Kararı Verilemez (HMK m. 19 f. II, IV) 

E– Asıl Davaya Bakan Mahkeme Karşı Davaya Bakmaya Yetkilidir (HMK m. 13) 

F– Yetki Hususunda Tercih Hakkı Davacıya Aittir 

H– Davadan Sonra Yerleşim Yerinin Değişmesi Etkili Değildir 

II. YETKİLİ MAHKEMELER (TMK m. 168) 

A– Eşlerden Birinin Yerleşim Yeri 

1– Kadın Eşin Yerleşim Yeri 

a. Ayrı Ev Açma Olanağı Olmayan Kadının Yerleşim Yeri 

aa. Baba Evinin Bulunduğu Yerde Dava Açılabilir 

bb. Yakınlarının Bulunduğu Yerde Dava Açılamaz 

b. Ayrı Ev Açma Olanağı Olan Kadının Yerleşim Yeri 

c. Nüfusa Kayıtlı Olunan Yer Yerleşim Yerine Karine Değildir 

d. Kadın Seçimlik Hakkını Kullanabilir 

2– Erkek Eşin Yerleşim Yeri 

a. Kural Olarak 

b. Nüfusa Kayıtlı Olunan Yer Yerleşim Yerine Karine Değildir 

c. Yurtdışında İşçi Olarak Çalışan Erkek Eş 

d. Emekli Olan Erkek Eş 

3– Eşlerden Birinin Yerleşim Yerinin Belirlenmesi 

a. Muhtarlık Belgesi 

b. Çalışılan Yer 

aa. Memuriyet Sebebiyle Çalışılan Yer 

bb. Serbest Olarak Çalışılan Yer 

c. Oturulan Yer 

aa. Kural Olarak 

bb. Varsayılan Yerleşim Yeri 

cc. Uzun Süre Yurt Dışında Oturulan Yer 

dd. Uzun Süre Yurt İçinde Oturulan Yer 

d. Kurumlarda Bulunulan Yer (TMK. m. 22) 

aa. Eğitim Kurumunda Bulunma, 

bb. Sağlık Kurumunda Bulunma 

cc. Bakım Kurumunda Bulunma 

dd. Ceza Kurumunda Bulunma 

e. Adres Beyan Formundaki Bildirim 

f. İkamet Tezkeresi İle Bulunan Yabancılar 

B– Son Defa Altı Ay Birlikte Oturulan Yer 

C– Yurt Dışında Yaşayan Türk Vatandaşları (5718 SK m. 41) 

III. YETKİ İTİRAZININ İLERİ SÜRÜLMESİ (HMK m. 19,f. II, 117 f. I, 131) 

A– Yetki İtirazının İleri Sürülmesi 

1– Süresi 

a. Cevap Dilekçesinde İleri Sürülmesi Gerekir (HMK m. 19 f. II, 117 f. I, 127) 

b. Cevap Dilekçesi Verilmişse Cevap Süresi Dolmamış Olsa Bile İleri Sürülemez (HMK m. 131) 

c. Yetki İtirazı Süresi Hak Düşürücü Süredir 

aa. Karşı Tarafın Muvafakatiyle İleri Sürülemez 

bb. Islahla İleri Sürülemez 

d. Dava Dilekçesinin Tebliğinden Önce Yapılan İtiraz Sonuç Doğurmaz 

e. Kanun Yolu Aşamasında İleri Sürülemez 

aa. İstinaf Aşamasında İleri Sürülemez 

bb. Temyiz Aşamasında İleri Sürülemez 

2– Şekli 

a. Yetki İtirazında Bulunan Taraf Seçtiği Mahkemeyi Bildirmelidir 

b. Yetkili Mahkeme Tek ve Doğru Olarak Gösterilmelidir 

c. Sözlü Olarak Yapılamaz 

3– Tarafı 

B– Yetki İtirazının İleri Sürülmemesi (HMK m. 19 f. IV) 

IV. YETKİ İTİRAZININ İNCELENMESİ 

A– Ön İncelemede Karara Bağlanır (HMK m. 137 f. I) 

B– Dava Şartlarından Sonra İncelenir (HMK m. 117 f. II) 

C– Ön Sorunlar Gibi İncelenerek Karara Bağlanır (HMK m. 117 f. III, 131, 137 f I, 138, 140 f. I, 163) 

1– Cevabını Bildirmesi İçin Diğer Tarafa Tefhim veya Tebliğ Eder (HMK m. 164 f. I) 

2– Yetki Konusunda Deliller Toplanmalıdır 

3– Uyuşmazlık Varsa Hâkim Gerekirse Tarafları Davet Edip Dinledikten Sonra Kararını Verir (HMK m. 164 f. II) 

4– Ön Sorun Hakkındaki Karar Taraflara Tefhim veya Tebliğ Edilir (HMK m. 164 f. III) 

D– Mahkeme Yetkisizlik Kararında Yetkili Mahkemeyi Gösterir (HMK m. 19 f. III) 

1– Yetkili Mahkeme Açıklanmalıdır (HMK m. 19 f. III) 

2– İtirazda Gösterilmeyen Mahkeme Yetkili Kabul Edilmemelidir 

3– Yabancı Mahkeme Yetkili Kabul Edilmemelidir 

V. YETKİSİZLİK KARARININ SONUÇLARI (HMK m. 20) 

A– Kararı Veren Mahkemeye Başvurarak Gönderilme Talep Edilmelidir (HMK m. 20 f. I) 

1– Taraflardan Biri Başvurabilir 

2– Karar Kesinleşmiş Olmalıdır 

3– İki Hafta İçinde Başvurulmalıdır 

a. Kanun Yoluna Başvurulmayarak Kesinleşmiş İse Kesinleştiği Tarihten Süre Başlar 

b. Kanun Yoluna Başvurulmuşsa Bu Başvurunun Reddi Kararının Tebliğ Tarihten Süre Başlar 

4– Kararı Veren Mahkemeye Başvurulmalıdır 

B– Gönderme Başvurusu Yoksa Davanın Açılmamış Sayılmasına Karar Verilir (HMK m. 20 f. I) 

C– Dosya Kendisine Gönderilen Mahkemece Kendiliğinden Taraflara Davetiye Gönderilir (HMK m. 20 f. II) 

D– Yetki İle İlgili Karar Kesinleştikten Sonra Dava Dosyası Kendisine Gönderilen Mahkeme Yetkisizlik Kararı İle Bağlıdır 

E– Yargılama Giderlerine Hükmedilir (HMK m. 331 f. II) 

1– Gönderme Başvurusu Varsa Yargılama Giderleri 

2– Gönderme Başvurusu Yoksa Yargılama Giderleri 

F– Kanun Yolu 

1– Bozma Kararının Sonuçları 

a. Bozma Kararı İle Hüküm Tamamen Ortadan Kalkmış Sayılır 

b. Bozmaya Uyulduğunda Boşanma Konusunda Yeniden Hüküm Kurulmalıdır 

2– Yetkisizlik Kararına Karşı Karar Düzeltme Yolu Kapalıdır 

§ 5. BOŞANMA DAVASINDA YARGI YERİ BELİRLENMESİ/MERCİ TAYİNİ (HMK m. 21–23) 

I. GEREKTİREN SEBEPLER (HMK m. 21) 

II. İNCELEME YERİ (HMK m. 22) 

III. İNCELEME USULÜ VE SONUCU (HMK m. 23) 

§ 6. BOŞANMA DAVASINDA KENDİLİĞİNDEN HAREKETE GEÇME İLKESİ 

I. GENEL OLARAK 

II. UYGULAMA ALANI 

A– 5395 Sayılı Kanunda Yer Alan Koruyucu ve Destekleyici Tedbirler 

B– 4721 Sayılı Kanunda Yer Alan Koruyucu ve Destekleyici Tedbirler 

1– Velayet (6284 SK m. 5, f. III) 

2– Nafaka 

a. Nafakaya Karar Verme Yetkisi (6284 SK m. 5, f. III) 

b. Nafakanın Re’sen Verilmesi (6284 SK m. 5, f. IV) 

c. Nafakanın Tahsili (6284 SK m. 18) 

3– Kişisel İlişki Kurulması (6284 SK m. 5, f. III) 

§ 7. BOŞANMA DAVASINDA TASARRUF İLKESİ (HMK m. 24) 

I. TANIMI 

II. GÖRÜNÜMÜ 

A– Kendiliğinden Karar Verilemez (HMK m. 24 f. I) 

B– Dava Açmaya Zorlanamaz (HMK m. 24 f. II) 

C– Hakkını Talep Etmeye Zorlanamaz (HMK m. 24 f. II) 

Ç– Dava Açıldıktan Sonra Tasarruf Yetkisi Devam Eder (HMK m. 24 f. III) 

III. İSTİSNALARI 

A– Çocuğun Üstün Yararı Kendiliğinden Gözetilir 

B– Yargılama Gideri Kendiliğinden Gözetilir 

C– Sevk ve İdare Kendiliğinden Gözetilir 

§ 8. BOŞANMA DAVASINDA TARAFLARCA GETİRİLME İLKESİ (HMK m. 25) 

I. DAVA MALZEMESİ KAVRAMI 

II. DAVA MALZEMESİNİN GETİRİLMESİ 

A– Taraflarca Getirilir 

B– Mahkemenin İşi Değildir 

1– Kendiliğinden Dikkate Alınamaz (HMK m. 25 f. I) 

2– Kendiliğinden Delil Toplanamaz (HMK m. 25 f. II) 

3– Hatırlatılamaz (HMK m. 25 f. I) 

§ 9. BOŞANMA DAVASINDA TALEPLE BAĞLILIK İLKESİ (HMK m. 26) 

I. TALEP SONUCUNDAN FAZLASINA KARAR VEREMEZ (HMK m. 26 f. I) 

A– Talepten Fazlasına Karar Verilemez 

B– Kesin Hüküm Oluşturacak Şekilde Ret Kararı Verilemez 

C– Kendiliğinden Karar Veremez 

II. TALEP SONUCUNDAN BAŞKA BİR ŞEYE KARAR VEREMEZ (HMK m. 26 f. I) 

III. TALEP SONUCUNDAN DAHA AZINA KARAR VEREBİLİR (HMK m. 26 f. I) 

IV. TALEPLE BAĞLI OLMADIĞINA İLİŞKİN KANUN HÜKÜMLERİ SAKLIDIR (HMK m. 26 f. II) 

V. HER BİR TALEP HAKKINDA AYRI OLARAK KARAR VERİLMELİDİR 

§ 10. BOŞANMA DAVASINDA HUKUKİ DİNLENİLME HAKKI (AİHS m. 6, TCA m. 36, HMK m. 27) 

I. OLAN BİTENİ BİLME HAKKI (HMK m. 27 f. II/a) 

A– Davayı Bilme Hakkı 

B– Duruşma Gününü Bilme Hakkı 

1– Ön İnceleme Duruşmasını Bilme Hakkı (HMK m. 139) 

2– Tahkikat Duruşmasını Bilme Hakkı (HMK m. 147 f. I) 

3– Sözlü Yargılama Duruşmasını Bilme Hakkı Var İdi (HMK m. 147 f. I, 186 f. I) 

C– Delilleri Bilme Hakkı 

D– Gerekçeyi Bilme Hakkı 

1– Boşanmanın Esası Hakkında Gerekçe Bulunmalıdır 

2– Boşanmanın Fer’ileri Hakkında Gerekçe Bulunmalıdır 

II. OLAN BİTENİ AÇIKLAMA HAKKI (HMK m. 27 f. II/b) 

A– Açıklayan Tarafın Göstereceği Davranış 

1– Adap Dışı Açıklama Yapılamaz 

2– Konu Dışı Açıklama Yapılamaz 

B– Hakimin Göstereceği Davranış 

1– Şefkatle Dinlemelidir 

2– Sabırla Dinlemelidir 

3– Anlayışla Dinlemelidir 

III. OLAN BİTENİ İSPAT HAKKI (HMK m. 27 f. II/b) 

IV. OLAN BİTENİ DİKKATE ALDIRMA HAKKI (HMK m. 27 f. II/c) 

V. OLAN BİTENİ DEĞERLENDİRTME HAKKI (HMK m. 27 f. II/c) 

VI. OLAN BİTENİ GEREKÇELENDİRTME HAKKI (HMK m. 27 f. II/c) 

A– Gerekçe Dosya Kapsamı İle Bağdaşmalıdır 

B– Gerekçe Pozitif Hukuk İle Bağdaşmalıdır 

C– Gerekçe Sebebi Gösterilmedikçe Yerleşik İçtihatlar İle Bağdaşmalıdır 

§ 11. BOŞANMA DAVASINDA ALENİYET İLKESİ (HMK m. 28) 

I. DURUŞMALARIN ALENİYETİ 

A– Duruşmalar Herkese Açıktır (TCA m. 141 f. I, HMK m. 28 f. I) 

1– Duruşmalar İlgili Olanlara Açıktır 

2– Duruşmalar İlgili Olmayanlara Açıktır 

B– Koşulları Varsa Gizli Olarak Yapılabilir (TCA m. 141 f. I, HMK m. 28 f. II) 

1– Gizliliğin Kapsamı 

a. Duruşmaların Bir Kısmının Gizli Olarak Yapılması 

b. Duruşmaların Tamamının Gizli Olarak Yapılması 

2– Gizliliğin Koşulları 

a. Genel Ahlâkın Kesin Olarak Gerekli Kıldığı Hâller 

b. Kamu Güvenliğinin Kesin Olarak Gerekli Kıldığı Hâller 

c. Yargılama ile İlgili Kişilerin Korunmaya Değer Üstün Bir Menfaatinin Kesin Olarak Gerekli Kıldığı Hâller 

3– Gizliliğin İstenilmesi 

a. Taraflardan Birinin Talebi Üzerine (HMK m. 28 f. II) 

b. Kendiliğinden (HMK m. 28 f. II) 

4– Gizliliğin Karara Bağlanması 

a. Ön Sorunlar Hakkındaki Hükümler Uygulanır 

b. Gerekçe, Esas Hakkındaki Kararı İle Birlikte Açıklanır 

5– Gizliliğin Sonuçları 

a. İlgililer Dışındakiler Salondan Çıkartılır 

b. Hazır Bulunanlar Uyarılır (HMK m. 28 f. IV) 

c. Hazır Bulunanlara Ceza İhtarı Yapılır (HMK m. 28 f. IV) 

d. Ceza İhtarı Tutanağa Geçirilir (HMK m. 28 f. IV) 

e. Yalnız Başına Kanun Yoluna Başvurulamaz. 

f. Kararın Gizli Verilmesini Gerektirmez. 

II. KARARLARIN BİLDİRİLMESİNİN ALENİYETİ (HMK m. 28 f. I) 

III. İŞLEMLERİN ALENİYETİ 

A– Dosyanın İncelenmesi (HMK m. 161) 

B– Tutanak Örneği Verilmesi (HMK m. 158) 

§ 12. BOŞANMA DAVASINDA YÜKÜMLÜLÜKLER 

I. DÜRÜST DAVRANMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ (HMK m. 29 f. I) 

II. DOĞRUYU SÖYLEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ (HMK m. 29 f. II) 

A– Yükümlülüğün Tarafları 

1– Davanın Tarafları 

2– Taraf Vekilleri 

3– Tarafların Kanuni Temsilcileri 

B– Yükümlülüğün Konusu 

C– Yükümlülüğün Kapsamı 

1– Beyanlar 

2– Açıklamalar 

D– Yükümlülüğün Sınırı 

1– Vakıa Uydurmama 

2– Vakıaya Karşı Çıkmama 

E– Yükümlülüğün İstisnaları 

1– Soruşturma veya Kovuşturma İle Karşılaşılacak Olmak 

2– Namus ve Onuru Etkilenecek Olmak 

13. BOŞANMA DAVASINDA USUL EKONOMİSİ İLKESİ (TCA m. 141 f. IV, HMK m. 30) 

I. UNSURLARI 

A– Düzenli Biçimde Yargılama 

B– Makul Süre İçinde Yargılama 

C– En Az Giderle Yargılama 

II. YANSIMASI 

A– Davaların Birleştirilmesi 

B– Dava Sonucunun Beklenilmesi 

C– Ön Sorun İncelemesi 

D– Usuli Kazanılmış Hak Kuralı 

E– Anlaşmalı Boşanma Davasının Çekişmeli Boşanma Davasına Dönüşmesi 

§ 14. BOŞANMA DAVASINDA HÂKİMİN DAVAYI AYDINLATMA ÖDEVİ (HMK m. 31) 

I. AYDINLATMA ÖDEVİNİN TÜRÜ 

A– Maddi Aydınlatma 

B– Hukuki Aydınlatma 

II. AYDINLATMA ÖDEVİNİN KONUSU 

A– Belirsiz Hususlar 

B– Çelişkili Hususlar 

III. AYDINLATMA ÖDEVİNİN USULÜ 

A– Açıklama Yaptırma 

B– Soru Sorma 

C– Delil Gösterilmesini İsteme 

D– Tarafın Kendisini Dinleme 

IV. AYDINLATMA ÖDEVİNİN SINIRLARI 

A– Söylenmeyen Şeyleri Kapsamaz 

B– Söylenmeyen Vakıaları Kapsamaz 

C– Söylemeyene Yol Göstermeyi Kapsamaz 

D– Söylemeyene İsticvabı Kapsamaz 

§ 15. BOŞANMA DAVASINDA YARGILAMAYI HÂKİMİN SEVK VE İDARE ETMESİ İLKESİ (HMK m. 32) 

I. HÂKİME BIRAKILAN YÜKÜMLÜLÜK (HMK m. 32 f. I) 

A– Yargılamanın Sevk ve İdaresi 

1– Şekli Sevk ve İdare 

2– Maddi Sevk ve İdare 

B– Yargılama Düzeninin Bozulmaması İçin Tedbir Alma 

II. DİLEKÇENİN YENİDEN DÜZENLENMESİ (HMK m. 32 f. II) 

A– Yeniden Düzenlenmesi Gereken Dilekçeler 

1– Okunamayan Dilekçe 

2– Uygunsuz Olan Dilekçe 

3– İlgisiz Olan Dilekçe 

B– Yeniden Düzenlenme Usulü 

1– Uygun Bir Süre Verilir 

a. Yeni Dilekçe Verilmesinin Sonuçları 

b. Yeni Dilekçe Verilmemesinin Sonuçları 

2– İlk Dilekçe Dosyada Kalır 

§ 16. BOŞANMA DAVASINDA HUKUKUN KENDİLİĞİNDEN UYGULANMASI İLKESİ (HMK m. 33) 

I. TARAFLARCA DAVA MALZEMESİ GETİRİLİR (HMK m. 25) 

II. TARAFLARCA HUKUKİ SEBEP GÖSTERİLMESİ ZORUNLU DEĞİLDİR 

A– Dava Dilekçesinde Hukuki Sebep Göstermesi Zorunlu Değildir (HMK m. 119 f. I/g) 

B– Cevap Dilekçesinde Hukuki Sebep Göstermesi Zorunlu Değildir (HMK m. 129 f. I/f) 

III. TARAFLARCA BİLDİRİLEN HUKUKİ SEBEP DEĞİŞTİRİLEBİLİR (HMK m. 141) 

IV. TARAFLARCA BİLDİRİLEN HUKUKİ SEBEP HÂKİMİ ETKİLEMEZ 

A– Yanlış Göstereme Hâkimi Etkilemez 

B– Eksik Göstereme Hâkimi Etkilemez 

C– Birkaç Sebep Gösterme Hâkimi Etkilemez 

D– Hiç Göstermeme Hâkimi Etkilemez 

V. TARAFLARCA GETİRİLEN VAKIALARIN HUKUKİ NİTELENDİRİLMESİNİ HÂKİM YAPAR 

VI. TARAFLARCA GETİRİLEN VAKIALARIN HANGİSİNİN SABİT OLDUĞUNU HÂKİM BELİRLER 

VII. TARAFLARCA GETİRİLEN VAKIALARA UYAN HUKUK NORMUNU HÂKİM UYGULAR 

A– Türk Hukukunu Kendiliğinden Uygular 

B– Yetkili Olan Yabancı Hukuku Kendiliğinden Uygular (5718 SK m. 2) 

VIII. TARAFLARCA BİRDEN FAZLA BOŞANMA SEBEBİNE DAYANILABİLİR 

§ 17. BOŞANMA DAVASINDA ADİL YARGILANMA HAKKI (AİHS m. 6, TCA m. 36) 

I. GENEL OLARAK 

II. KAPSAMI 

A– Adil Silahlarla Yargılanma 

B– Adil Açıklıkta Yargılanma 

C– Adil Sürede Yargılanma 

D– Adil Mahkemede Yargılanma 

§ 18. BOŞANMA DAVASINDA DOĞRUDANLIK İLKESİ 

I. DELİLLERİN TOPLANMASINDA DOĞRUDANLIK (HMK m. 197) 

A– Mahkeme Huzurunda Toplama 

B– İstinabe Yoluyla Toplama 

II. KARAR VERİLMESİNDE DOĞRUDANLIK 

A– Kural: Aynı Hakim İçin Doğrudanlık 

B– İstisna: Farklı Hakim Karar Verebilir 

§ 19. BOŞANMA DAVASINDA TEKSİF İLKESİ 

I. KURAL: BELİRLİ AŞAMAYA KADAR DAVA MALZEMESİ İLERİ SÜRÜLEBİLİR 

A– Davacı Açısından Teksif (HMK m. 141 f. I) 

1– Kural Olarak 

2– Cevap Dilekçesi Verilmezse ya da Sürede Verilmezse 

3– Dava Tarihinden Sonra Gerçekleşen Olaylar 

4– Kendiliğinden Delil Toplama İlkesinin Geçerli Olduğu Haller 

B– Davalı Açısından Teksif (HMK m. 141 f. I) 

1– Kural Olarak 

2– Cevaba Cevap Dilekçesi Verilmezse ya da Sürede Verilmezse 

3– Cevap Dilekçesi Verilmezse ya da Sürede Verilmezse 

4– Dava Tarihinden Sonra Gerçekleşen Olaylar 

5– Kendiliğinden Delil Toplama İlkesinin Geçerli Olduğu Haller 

II. TEKSİF İLKESİNİN İSTİSNALARI 

A– Islah (HMK m. 141 f. II) 

B– Karşı Tarafın Açık Muvafakati (HMK m. 141 f. II) 

C– Eski Hâle Getirme (HMK m. 95–101) 

D– Yargılamayı Geciktirme Amacı Taşımamak (HMK m. 145) 

E– Süresinde İleri Sürülememesinin İlgili Tarafın Kusurundan Kaynaklanmaması (HMK m. 145) 

III. TEKSİF İLKESİ SONUCU VERİLECEK KARARLAR 

A– İsteğe Bağlı Fer’i Talepler 

1– Maddi Tazminat Talebi (TMK m. 174 f. I) 

2– Manevi Tazminat Talebi (TMK m. 174 f. II) 

3– Yoksulluk Nafakası Talebi (TMK m. 175) 

B– İsteğe Bağlı Olmayan Fer’i Talepler 

1– Tedbir Nafakası Talebi (TMK m. 169) 

2– İştirak Nafakası Talebi (TMK m. 182 f. I) 

3– Velayet Talebi (TMK m. 182 f. I) 

4– Kişisel İlişki Talebi (TMK m. 182 f. II) 

§ 20. BOŞANMA DAVASINDA SÖZLÜLÜK VE YAZILILIK İLKESİ 

I. BOŞANMA DAVASINDA SÖZLÜLÜK İLKESİ 

A– Tahkikat Aşamasında Tarafların Dinlenilmesi (HMK m. 144 f. I) 

B– İsticvap Sırasında Gerçeği Söyleme (HMK m. 173 f. II) 

C– Islahın Sözlü Yapılması (HMK m. 177 f. II) 

D– Sözlü Yargılamada Son Sözün Söylenmesi (HMK m. 186 f. II) 

E– Tanıklıktan Çekinme Sebeplerinin Bildirilmesi (HMK m. 252) 

F– Tanığın Dinlenilmesi (HMK m. 261 f. II) 

G– Bilirkişi Açıklamaları (HMK m. 279) 

H– Hükmün Müzakeresi Sırasında Tarafların Sözlü Açıklamaları (HMK m. 295) 

I– Tavzih Sırasında Sözlü Açıklama (HMK m. 306 f. II) 

İ– Feragat ve Kabulün Sözlü Yapılması (HMK m. 309 f. I) 

II. BOŞANMA DAVASINDA YAZILILIK İLKESİ (HMK m. 133, 177, 246, 263, 279, 342, 364) 

A– Davanın Açılması (HMK m. 118) 

B– Karşı Davanın Açılması (HMK m. 133) 

C– Islah (HMK m. 177) 

D– Cevaplarını Yazılı Olarak Bildirmesi İçin Tanığa Soru Kâğıdı Gönderilmesi (HMK m. 246 f. I) 

E– Tanık, Sağır ve Dilsiz Olup Okuma ve Yazmayı Biliyorsa, Soruların Yazılı Bildirilmesi (HMK m. 263 f. II) 

F– Bilirkişinin Oy ve Görüşünü Yazılı Bildirmesi (HMK m. 279 f. I) 

G– Kanun Yollarına Başvurma 

§ 21. BOŞANMA DAVASINDA KENDİLİĞİNDEN ARAŞTIRMA İLKESİ 

I. GENEL OLARAK 

II. UYGULAMA ALANI 

A– Geçici Önlemler (TMK m. 169) 

B– Velâyet (TMK m. 336 f. II) 

C– Kişisel İlişki (TMK m. 182 f. I) 

D– İştirak Nafakası (TMK m. 182 f. II) 

III. UYGULAMA SINIRLARI 

A– Boşanma Karşıtı Delillerde Uygulanır 

B– Boşanma Yanlısı Delillerde Uygulanmaz 

§ 22. BOŞANMA DAVASINDA TÜRKÇE KULLANMA İLKESİ (HMK m. 263) 

I. MAHKEMENİN DİLİ (TCA m. 3 f. I) 

II. TARAFLARIN DİLİ 

A– Tarafların Konuşma Dili (HMK m. 144) 

B– Tarafların Yazma Dili 

III. TANIKLARIN DİLİ (HMK m. 263 f. I) 

§ 23. BOŞANMA DAVASINDA DELİLLERİN SERBESTÇE DEĞERLENDİRİLMESİ İLKESİ (HMK m. 198, TMK m. 184 f. III) 

I. GENEL OLARAK 

II. KAPSAMI 

§ 24. BOŞANMA DAVASINDA HÂKİMİN YASAKLILIĞI VE REDDİ (HMK m. 34–44) 

I. GENEL OLARAK 

II. HÂKİMİN YASAKLILIĞI (HMK m. 34–35) 

A– Kavram 

B– Hâkimin Davaya Bakmaktan Yasaklılık Sebepleri (HMK m. 34) 

1– Kendisine Ait Olan Veya Doğrudan Doğruya ya da Dolayısıyla İlgili Olduğu Davada (HMK m. 34/a) 

a. Kendisine Ait Olan Davaya Bakamaz 

b. Doğrudan Doğruya İlgili Olduğu Bir Davaya Bakamaz 

c. Dolayısıyla İlgili Olduğu Bir Davaya Bakamaz 

2– Aralarında Evlilik Bağı Kalksa Bile Eşinin Davasında (HMK m. 34/b) 

a. Eşinin Davasına Bakamaz 

b. Eski Eşinin Davasına Bakamaz 

3– Kendisi veya Eşinin Altsoy veya Üstsoyunun Davasında (HMK m. 34/c) 

a. Kendisinin Altsoy ve Üstsoyunun Davasına Bakamaz 

b. Eşinin Altsoy ve Üstsoyunun Davasına Bakamaz 

4– Kendisi İle Arasında Evlatlık Bağı Bulunanın Davasında (HMK m. 34/ç) 

5– Üçüncü Derece de Dâhil Olmak Üzere Kan veya Kendisini Oluşturan Evlilik Bağı Kalksa Dahi Kayın Hısımlığı Bulunanların Davasında (HMK m. 34/d) 

a. Üçüncü Derece de Dâhil Olmak Üzere Kan Hısımlığı Bulunanların Davasına Bakamaz 

b. Üçüncü Derece de Dâhil Olmak Üzere Evlilik Bağı Kalksa Dahi Kayın Hısımlığı Bulunanların Davasına Bakamaz 

6– Nişanlısının Davasında (HMK m. 34/e) 

7– İki Taraftan Birinin Vekili, Vasisi, Kayyımı veya Yasal Danışmanı Sıfatıyla Hareket Ettiği Davada (HMK m. 34/f) 

a. Vekili Sıfatıyla Hareket Ettiği Davaya Bakamaz 

b. Vasisi Sıfatıyla Hareket Ettiği Davaya Bakamaz 

c. Kayyımı Sıfatıyla Hareket Ettiği Davaya Bakamaz 

d. Yasal Danışmanı Sıfatıyla Hareket Ettiği Davaya Bakamaz 

C– Hâkimin Çekinme Kararının Sonuçları (HMK m. 35) 

III. HÂKİMİN REDDİ (HMK m. 36–44) 

A– Kavram 

B– Hâkimi Ret Sebepleri (HMK m. 36) 

1– Davada, İki Taraftan Birine Öğüt Vermiş ya da Yol Göstermiş Olması (HMK m. 36/a) 

2– Davada, İki Taraftan Birine veya Üçüncü Kişiye Kanunen Gerekmediği Hâlde Görüşünü Açıklamış Olması (HMK m. 36/b) 

3– Dava Öncesi ve Sonrasında Kanunda Yazılı Şekilde Yer Alması (HMK m. 36/c) 

a. Davada Tanık Olarak Dinlenmişse 

b. Davada Bilirkişi Olarak Dinlenmişse 

c. Davada Hâkim Sıfatıyla Hareket Etmişse 

d. Davada Hakem Sıfatıyla Hareket Etmişse 

e. Uyuşmazlıkta Arabuluculuk Yapmışsa 

f. Uyuşmazlıkta Uzlaştırmacılık Yapmışsa 

4– Davanın, Dördüncü Derece De Dâhil Yansoy Hısımlarına Ait Olması (HMK m. 36/ç) 

5– Dava Esnasında, İki Taraftan Birisi İle Davası veya Aralarında Bir Düşmanlık Bulunması (HMK m. 36/d) 

6– Hâkimin Tarafsızlığından Şüpheyi Gerektiren Diğer Önemli Bir Sebebin Bulunması 

C– Hâkimin Bizzat Çekilmemesi Hâli (HMK m. 37) 

D– Hâkimi Ret Usulü (HMK m. 38) 

1– Genel Olarak 

2– Hâkimi Ret Talebinin İleri Sürülmesi Zamanı (HMK m. 38, f. I) 

3– Hâkimi Ret Talebini İleri Sürme Şekli 

E– Hâkimin Çekilme Kararının İncelenmesi (HMK m. 39) 

F– Hâkimi Ret Talebini İncelemeye Yetkili Merci (HMK m. 40) 

1– Mensup Olduğu Mahkemece İncelenir 

2– Sulh Hukuk Hâkimi İçin İnceleme Merci 

3– Bölge Adliye Mahkemesi İçin İnceleme Merci 

G– Hâkimi Ret Talebinin Geri Çevrilmesi (HMK m. 41) 

1– Geri Çevrilmesi Gereken Haller 

a. Hâkimi Ret Talebi Süresinde Yapılmamış Olması 

b. Hâkimi Ret Sebebi ve Bu Sebebe İlişkin İnandırıcı Delil veya Emare Gösterilmemiş Olması 

c. Hâkimi Ret Talebinin Davayı Uzatmak Amacıyla Yapıldığı Açıkça Anlaşılması 

2– Geri Çevirme Merci 

3– Kanun Yolu 

H– Ret Talebinin İncelenmesi (HMK m. 42) 

1– Ret Talebini İnceleme Şekli 

a. Dosya Üzerinden İnceleme Yapılabilir (HMK m. 42 f. I) 

b. Ret Sebebi Muhtemel Görülürse Ret Talebi Kabul Edilebilir (HMK m. 42 f. II) 

c. Ret Sebepleri Hakkında Yemin Teklif Olunamaz (HMK m. 42 f. III) 

2– Ret Talebinin Davaya Etkisi (HMK m. 42 f. IV–V) 

3– Ret Talebi Sebebiyle Disiplin Para Cezası (HMK m. 42 f. VI–VIII) 

I– Hâkimi Ret Talebine İlişkin Kararlara Karşı Kanun Yolu 

1– Hâkimi Ret Talebine İlişkin Kararlara Karşı İstinaf (HMK m. 43) 

a. Esas Hüküm Bakımından İstinaf Yolu Kapalı İse 

b. Esas Hüküm Bakımından İstinaf Yolu Açık İse 

c. Bölge Adliye Mahkemesi Kararının Etkisi 

2– Hâkimi Ret Talebine İlişkin Kararların Temyizi (HMK m. 44) 

IV. ZABIT KÂTİBİNİN YASAKLILIĞI VE REDDİ (HMK m. 45) 

§ 25. BOŞANMA DAVASINDA HÂKİMİN HUKUKİ SORUMLULUĞU (HMK m. 46–49) 

I. DEVLETİN SORUMLULUĞU VE RÜCU (HMK m. 46) 

A– Devlet Aleyhine Tazminat Davası Belirli Sebeplere Dayanılarak Açılabilir 

1– Kayırma, Taraf Tutma, Kin veya Düşmanlık Sebebiyle Hüküm veya Karar Verilmiş Olması 

2– Menfaat Sebebiyle Kanuna Aykırı Hüküm veya Karar Verilmiş Olması 

3– Açık ve Kesin Bir Kanun Hükmüne Aykırı Karar veya Hüküm Verilmiş Olması 

4– Duruşma Tutanağında Bulunmayan Bir Sebebe Dayanılarak Hüküm Verilmiş Olması 

5– Değiştirilerek, Tahrif Edilerek veya Söylenmeyen Bir Sözün Hüküm ya da Karara Etkili Olacak Şekilde Söylenmiş Gibi Gösterilerek Hüküm Verilmiş Olması 

6– Hakkın Yerine Getirilmesinden Kaçınılmış Olması 

B– Tazminat Davasının Açılması, Hâkime Karşı Bir Ceza Soruşturmasının Yapılması Yahut Mahkûmiyet Şartına Bağlanamaz 

C– Sorumlu Hâkime Rücü Süresi 

II. DEVLET ALEYHİNE AÇILAN TAZMİNAT DAVASININ AÇILACAĞI MAHKEME (HMK m. 47) 

III. DEVLET ALEYHİNE AÇILAN TAZMİNAT DAVASINDA DAVA DİLEKÇESİ VE DAVANIN İHBARI (HMK m. 48) 

A– Devlet Aleyhine Açılan Tazminat Davasında Dava Dilekçesi 

B– Devlet Aleyhine Açılan Tazminat Davasında Davanın İhbarı 

IV. DEVLET ALEYHİNE AÇILAN TAZMİNAT DAVASININ REDDİ HÂLİNDE VERİLECEK CEZA (HMK m. 49) 

§ 26. BOŞANMA DAVASINDA TARAF EHLİYETİ (HMK m. 50) 

I. TARAFLAR 

A– Davacı Eş 

1– Dava Açma Hakkı Verilen Eş Açabilir 

2– Vekaleten Açılabilir 

3– Vesayeten Açılabilir 

4– Velayeten Açılabilir 

5– Üçüncü Kişi Açamaz 

6– İdari Makam Açamaz 

7– Eşin Ölümünden Sonra Açamaz 

B– Davalı Eş 

II. BOŞANMA DAVASININ MİRASÇILAR TARAFINDAN SÜRDÜRÜLMESİ (TMK m. 181 f. II) 

A– Genel Olarak 

1– 4721 Sayılı Kanun İle Başlayan Dönem 

2– 22.4.2011–1.10.2011 Arası Dönem 

3– 1.10.2011 Sonrası Dönem 

B– Boşanma Davası Sürdürülebilir Nitelikte Olmalıdır 

1– Akıl Hastalığı Sebebiyle Boşanma Davasında 

2– Anlaşmalı Boşanma Davasında 

3– Eylemli Ayrılık Sebebiyle Boşanma Davasında 

C– Eşlerden Biri Ölmüş Olmalıdır 

1– Eş Karardan Önce Öldü İse 

2– Eş Karardan Sonra Kesinleşmeden Önce Öldü İse 

a. Eşin Ölümü Temyiz Aşamasında Belirlenmişse 

b. Eşin Ölümü Karar Düzeltme Aşamasında Belirlenmişse 

3– Eş Davadan Önce Öldü İse 

4– Sağ Kalan Davacı Eşin Davadan Feragati Sonuç Doğurmaz 

5– Eşlerden Herhangi Biri Ölmüş Olabilir 

a. Davacı Eş Ölmüş Olabilir 

b. Davalı Eş Ölmüş Olabilir 

D– Hükmün Boşanma Bölümü Kesinleşmemiş Olmalıdır 

E– Ölen Eşin Mirasçıları Belirlenmelidir 

1– Ölen Eşin Birinci Derece Mirasçıları 

2– Ölen Eşin Altsoyu Yoksa 

3– Ölen Eşin Evlilik Dışı Çocuğu 

4– Ölen Eşin Evlatlığı ve Altsoyu 

5– Atanmış Mirasçılar 

6– Cenin 

F– Mirasçılar Davaya Devam Ediyor Olmalıdır 

1– Mirasçılar Davaya Devam Etmiyorlarsa 

2– Mirasçılar Davaya Devam Ediyorlarsa 

a. Davacı Eşin Mirasçıları Davaya Devam Ediyorlarsa 

b. Davalı Eşin Mirasçıları Davaya Devam Ediyorlarsa 

3– Boşanma Davası Daha Önce Usulsüz Açılmış İse 

4– Mirasçı Olmayan Davaya Devam Edemez 

5– Mirasçılar Davaya Fer’i Hükümlerden Devam Edemez 

6– Mirasçılar Davayı Islah Edemez 

G– Ölen Eşin Herhangi Bir Mirasçısı Davayı Sürdürebilir 

1– Mirasçı Küçük İse 

2– Ergin Kişi Temsilci Atayabilecek Durumda Değilse 

3– Vasiyeti Yerine Getirme Görevlisi Varsa 

4– Mirasçı Gaip İse 

5– Vasiyet Alacaklısı Varsa 

6– Mirasçılar Bilinmiyorsa 

7– Mirası Reddedenler Varsa 

8– Vesayet Altındaki Kişi Varsa 

9– Mirasçıya Yasal Danışman Atanmışsa 

10– Mirasçı Mirastan Yoksun İse 

H– Sağ Eşin Kusuru İspatlanmış Olmalıdır 

1– Boşanmaya Sebebiyet Verecek Kusur Kanıtlanmalıdır 

a. Yeterli Kusur Kanıtlanmışsa 

b. Yeterli Kusur Kanıtlanmamışsa 

2– Mirasçılar Yeni Delil Gösteremez 

3– Kusurun İspatlanması Bağımsız Bir Dava İle İstenilemez 

4– Kusurun İspatlanması Tenfiz Davasında İstenilemez 

I– Hüküm Doğru Kurulmalıdır 

1– Boşanma Davası Hakkında “Karar Verilmesine Yer Olmadığına” Karar Verilmelidir 

2– Boşanma Davası Hakkında Ret Kararı Verilmemelidir 

3– Boşanma Kararı Verilmemelidir 

4– Hüküm Kusur Tespitine İlişkin Olmalıdır 

a. Sağ Eşin Kusurlu Olduğunun Tespitine Karar Verilebilir 

b. Sağ Eşin Kusurlu Olmadığının Tespitine Karar Verilebilir 

5– Kusurlu Sağ Eşin Yasal Mirasçı Olamayacağının Tespitine de Karar Verilebilir 

6– Boşanmanın Fer’î Sonuçlarına İlişkin Hüküm Kurulamaz 

§ 27. BOŞANMA DAVASINDA DAVA EHLİYETİ (HMK m. 51) 

I. TAM EHLİYETLİLERİN DAVA EHLİYETİ (HMK m. 71) 

II. SINIRLI EHLİYETLİLERİN DAVA EHLİYETİ 

III. SINIRLI EHLİYETSİZLERİN DAVA EHLİYETİ 

A– İlgilinin Milli Hukuku Uygulanır 

B– Vesayet Kararı Türk mahkemesinden Verilmeli İdi 

C– Boşanma Davasını Bizzat Takip Edebilirler 

IV. TAM EHLİYETSİZLERİN DAVA EHLİYETİ 

A– Bizzat Dava Açamazlar 

B– Yasal Temsilcileri Dava Açabilir 

1– Genel Olarak 

2– Kısıtlanan Eş Velayet Altına Konulmuşsa Velayet Hükümleri Uygulanır 

3– Yasal Temsilci Eş İse Temsil Kayyımı Atanmalıdır 

4– Vasi Değişmiş İse Yeni Vasi Tarafından Temsil Zorunludur 

C–– Vesayet Makamından İzin Alınmalıdır (HMK m. 54) 

1– Dava Açma İçin 

a. Gecikmesinde Sakınca Bulunan Hâllerde Dava Açma (HMK m. 54 f. I) 

b. Diğer Hâllerde Dava Açma (HMK m. 54 f. II) 

aa. Kesin Süre İçinde Mahkemeye Başvurulması (HMK m. 54 f. II) 

bb. Kesin Süre İçinde Mahkemeye Başvurulmaması (HMK m. 54 f. III) 

2– Davaya Devam İçin 

D– Kendisine Karşı Dava Açılabilir 

E– Davalı İçin İzin Gerekli Değildir 

F– Yargılamanın Ertelenmesi (HMK m. 56) 

1– Erteleme Gereği Bulunmalıdır (HMK m. 56 f. I) 

a. Taraflardan Birinin Vesayet Altına Alınması Gereği Bulunmalıdır 

aa. Davacının Vesayet Altına Alınması Gereği Bulunabilir 

bb. Davalının Vesayet Altına Alınması Gereği Bulunabilir 

b. Taraflardan Birine Yasal Danışman Atanması Gereği Bulunmalıdır 

2– Ertelemeyi Mahkeme Takdir Eder 

a. Mahkemece Talep Uygun Bulunur 

b. Mahkemece Gerekli Görülür 

3– Vesayet Makamına İhbar Yapılmalıdır 

4– İhbarın Sonucu Beklenmelidir 

5– Vesayet kararı Türk mahkemesinden Verilmelidir 

6– Yargılama Kayyım Atanması İçin Ertelenebilir (HMK m. 56 f. II) 

a. Kanun Gereğince Tedavi Altına Alınmış Olmalıdır 

b. Kanun Gereğince Gözlem Altına Alınmış Olmalıdır 

c. Kanun Gereğince Koruma Altına Alınmış Olmalıdır 

d. Kanun Gereğince Başkalarıyla Görüşmekten Yasaklanmış Olmalıdır 

§ 28. BOŞANMA DAVASI İÇİNDE MÜDAHALE (HMK m. 65–69) 

I. ASLİ MÜDAHALE (HMK m. 65) 

A– Üçüncü Kişi Aynı Mahkemede Dava Açabilir 

B– Müdahale Talebinde Bulunanın Hukuki Yararı Bulunmalıdır 

C– Hüküm Verilinceye Kadar Dava Açılabilir 

D– Harcı Yatırılarak Dava Açılabilir 

E– Asıl Yargılama Birlikte Yürütülür ve Karara Bağlanır 

II. FER’Î MÜDAHALE (HMK m. 66–69) 

A– Fer’î Müdahilin Statüsü (HMK m. 66) 

1– Davayı Kazanmasında Hukuki Yararı Bulunan Taraf Yanında Yer Alabilir 

2– Yardımcı Olmak Amacıyla Taraf Yanında Yer Alabilir 

3– Tahkikat Sona Erinceye Kadar Taraf Yanında Yer Alabilir 

4– Davanın Tarafı Değildir 

B– Fer’î Müdahale Talebi ve İncelenmesi (HMK m. 67) 

1– Fer’î Müdahale Talebinin Yapılışı 

2– Fer’î Müdahale Talebinin İncelenmesi 

C– Fer’î Müdahilin Yetkisi(HMK m. 68) 

1– Davayı Ancak Bulunduğu Noktadan İtibaren Takip Edebilir 

2– Katıldığı Tarafın Yararına Olan İddia veya Savunma Vasıtalarını İleri Sürebilir 

3– Katıldığı Tarafın İşlem ve Açıklamalarına Aykırı Olmayan Her Türlü Usul İşlemlerini Yapabilir 

4– Mahkeme, Katıldığı Noktadan İtibaren Taraflara Bildirilen İşlemleri Müdahile De Tebliğ Eder 

D– Fer’î Müdahalenin Etkisi (HMK m. 69) 

1– Hüküm Taraflar Hakkında Verilir 

2– Tarafla Rücu İlişkisinde, Asıl Davadaki Uyuşmazlık Hakkında Yanlış Karar Verildiği İddiası Dinlenilmez 

§ 29. BOŞANMA DAVASINDA VEKÂLET 

I. GENEL OLARAK 

A– Yasal Temsil (HMK m. 52) 

1– Veli (HMK m. 342 f. I) 

2– Vasi (TMK m. 403 f. I, 448) 

3– Kayyım (TMK m. 426, 427, 459, 460) 

4– Yasal danışman (TMK m. 429) 

B– İradi Temsil (HMK m. 71–83) 

1– Zorunlu Değildir (1136 SK m. 35 f. III, c. 1, HMK m. 71) 

2– Sadece Baroda Kayıtlı Avukatlar Temsil Edebilir (1136 SK m. 35 f. I) 

3– Stajyer, Avukatın Takip Ettiği Boşanma Davası Duruşmasına Giremez (1136 SK m. 26 f. I) 

II. VEKİL ARACILIĞIYLA DAVA AÇILMASI 

A– Dava Tayin Edilen Vekil Aracılığıyla Açılabilir 

1– Dava Ehliyeti Bulunan Herkes Vekil Atayabilir (HMK m. 71) 

2– Birden Fazla Vekil Görevlendirilebilir (HMK m. 75) 

3– Borçlar Kanununun Temsile İlişkin Hükümleri Uygulanır (HMK m. 72) 

4– Vekâletnamenin Aslı veya Örneğinin Dava Dosyasına İbraz Edilmesi Zorunludur (HMK m. 76 f. I, 77 f. I) 

a. Noter Tarafından Onaylanan veya Düzenlenen Vekâletname Bulunmalıdır 

b. Vekâletname Her Dosya İçin İbraz Edilmelidir 

c. Aslına Uygun Örneği Avukat Tarafından Onaylanmış Olmalıdır 

d. Özel Vekâletname İle Boşanma Davası Açılabilir (HMK m. 74) 

e. Adli Yardımla Görevlendirilen Vekaletname Vermelidir 

f. Vekâletnamelere, Vekâlet Verenin Fotoğrafı Yapıştırılmalıdır 

g. Vekâletnamelere, Baro Pulu Yapıştırılmalıdır 

h. Vekâletname Usulüne Uygun Düzenlenmelidir 

aa. İlgilinin İşitme, Konuşma veya Görme Özürlü Olması (Noterler Kanunu m. 73) 

bb. İlgilinin Okur Yazar Olmaması (Noterler Kanunu m. 87) 

cc. İlgilinin İmza Bilmemesi (Noterler Kanunu m. 75) 

dd. Yetki Belgesine Dayanma 

ı. Vekil Türkiye Barolarından Birine Kayıtlı Olmalıdır 

B– Davada Kendisini Vekil Aracılığıyla Temsil Ettirmesi Kararı Verilebilir 

1– Davasını Bizzat Takip Edebilecek Ehliyette Olmaması Sebebiyle (HMK m. 80) 

a. Uygun Bir Süre Tanınmalıdır 

2– Davasını Kendisi Takip Eden Kimsenin Duruşmada Uygun Olmayan Tutum ve Davranışta Bulunması Sebebiyle (HMK m. 79 f. II) 

a. Hâkim Kendisini Uyarmış Olmalıdır 

b. Uyarıya Uyulmamış Olmalıdır 

c. Temsile Gerek Görülmelidir 

aa. Uygun Bir Süre Tanınmalıdır 

C– Davayı Tayin Edilen Vekil Takip Edilebilir 

1– Genel Yetki Kapsamında Kalan Hususlar 

a. Davanın Takibi İçin Gereken Bütün İşlemleri Yapma Yetkisi (HMK m. 73 f. I) 

b. Hükmün Yerine Getirilmesi Yetkisi (HMK m. 73 f. I) 

c. Yargılama Giderlerinin Tahsili İle Makbuz Verme Yetkisi (HMK m. 73 f. I) 

d. Sınırlandırıcı İşlemler Karşı Taraf Yönünden Geçersizdir (HMK m. 73 f. II) 

2– Özel Yetki Kapsamında Kalan Hususlar (HMK m. 74) 

a. Sulh Olamaz 

b. Hâkimi Reddedemez 

c. Davanın Tamamını Islah Edemez 

d. Başkasını Tevkil Edemez 

e. Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yollarına Başvuramaz 

f. Davadan Feragat Edemez 

g. Kanun Yollarından Feragat Edemez 

h. Yargılamanın İadesi Yoluna Gidemez 

ı. Hâkimlerin Fiilleri Sebebiyle Devlet Aleyhine Tazminat Davası Açamaz 

i. Kişiye Sıkı Sıkıya Bağlı Haklarla İlgili Davaları Açamaz ve Takip Edemez 

3– Vekilinin Açıklamalarına İtiraz Etmeyen Hazır Taraf Açıklamalara Rıza Göstermiş Sayılır (HMK m. 78) 

4– Avukat Sebebiyle Yargılama Başka Bir Güne Bırakılamaz 

a. Avukat Tutmak İstenmesi Sebep Değildir (HMK m. 77 f. III) 

b. Avukatın İstifa Etmesi Sebep Değildir (HMK m. 77 f. IV) 

c. Avukatın Azledilmesi Sebep Değildir (HMK m. 77 f. IV) 

d. Avukatın Dosyayı İncelememiş Olması Sebep Değildir (HMK m. 77 f. IV) 

aa. Geçerli Bir Özür Bulunmamalıdır 

bb. Verilen Süre Sonunda Davaya Devam Olunur 

III. VEKÂLETNAMESİZ DAVA AÇILMASI VE İŞLEM YAPILMASI (HMK m. 77) 

A– Gecikmesinde Zarar Doğabilecek Hâl Bulunmalıdır 

B– Mahkeme Kesin Süre Vermelidir 

1– Kesin Süre İçinde Vekâletname Verilmezse 

a. Dava Açılmamış veya Gerçekleştirilen İşlemler Yapılmamış Sayılır 

b. Vekâletname İbraz Etmeyen Avukat Ödemeye Mahkûm Edilir 

aa. Celse Harcı İle Diğer Yargılama Giderleri 

bb. Karşı Tarafın Uğradığı Zararlar. 

c. Kötüniyetle Yapan Avukat Yazıyla Bildirilir 

2– Asıl Taraf Yapılan İşlemleri Kabul Ettiğini Dilekçeyle Mahkemeye Bildirmezse 

IV. VEKİLİN VEKÂLET GÖREVİNİN SONA ERMESİ 

A– Vekilin Azli (HMK m. 81, 83) 

B– Vekilin İstifası (HMK m. 81, 82) 

C– Vekilin Duruşmada Uygun Olmayan Tutum ve Davranışı (HMK m. 79 f. I) 

D– Ölüm (TBK m. 43 f. I, 513) 

1– Vekilin Ölümü ve Gaipliği 

2– Vekil Edenin Ölümü ve Gaipliği 

E– Medenî Hakları Kullanma Ehliyetini Kaybetme (TBK m. 43 f. I, 513) 

1– Vekilin Medenî Hakları Kullanma Ehliyetini Kaybetmesi 

2– Vekil Edenin Medenî Hakları Kullanma Ehliyetini Kaybetmesi 

F– İflas (TBK m. 43 f. I, 513) 

1– Vekilin İflası 

2– Vekil Edenin İflası 

G– Vekilin Meslekten Çıkarılması, Ayrılması, Tedbiren İşten Yasaklanması 

H– İlk Avukat Muvafakat Etmediği Halde Başka Avukata Vekalet Verilmesi (1136 SK m. 172 f. III) 

§ 30. BOŞANMA DAVASINDA TEMİNAT (HMK m. 84–89) 

I. TEMİNAT GÖSTERİLECEK HÂLLER 

A– Türkiye’de Mutad Meskeni Olmayan Türk Vatandaşının Dava Açması (HMK m. 84) 

B– Davacının Ödeme Güçlüğü İçinde Bulunduğunun Belgelenmesi (HMK m. 84) 

C– Davanın Yabancı Gerçek Kişi Tarafından Açılması (5718 SK m. 48) 

II. TEMİNAT GEREKTİRMEYEN HÂLLER (HMK m. 85) 

A– Adli Yardımdan Yararlanma (HMK m. 335 f. I/b) 

1– Adli Yardım Kararı İle Yararlanma 

2– Adli Yardım Sözleşmesi İle Yararlanma 

B– Yurt İçinde İstenen Teminatı Karşılamaya Yeterli Taşınmaz Malın Bulunması 

C– Ayni Teminatla Güvence Altına Alınmış Bir Alacağın Bulunması 

III. TEMİNAT KARARI (HMK m. 86) 

IV. TEMİNATIN TUTARI VE ŞEKLİ (HMK m. 87) 

V. TEMİNAT GÖSTERİLMEMESİNİN SONUÇLARI (HMK m. 88 f. I) 

VI. TEMİNATIN İADESİ (HMK m. 89) 

§ 31. BOŞANMA DAVASINDA SÜRELER 

I. SÜRELERİN ÇEŞİTLERİ 

A– Kanun Tarafından Belirlenen Süreler 

1– Taraflara Yönelik Süreler 

2– Mahkemeye Yönelik Süreler 

B– Hâkim Tarafından Belirlenen Süreler 

II. SÜRELERİN NİTELİĞİ (HMK m. 90) 

A– Kanunda Belirtilen Süreler 

B– Hâkim Tarafından Tespit Edilen Süreler 

III. SÜRELERİN BAŞLAMASI VE BİTMESİ (HMK m. 91–92) 

A– Sürelerin Başlaması (HMK m. 91) 

B– Sürelerin Bitmesi (HMK m. 92) 

C– Süreye Resmî Tatil Günleri Dahildir (HMK m. 93) 

IV. SÜRENİN KESİN OLMASI 

A– Süreyi Kanun Belirlemişse (HMK m. 94 f. I) 

B– Süreyi Hâkim Belirlemişse (HMK m. 94 f. II) 

1– Sürenin Kesin Olduğuna Karar Verebilir (HMK m. 94 f. II) 

a. Açıklama Yapılmalıdır 

b. İhtar Edilmelidir 

2– Sürenin Kesin Olduğuna Karar Verilmemişse (HMK m. 94 f. II) 

a. Yeniden Süre İstenebilir 

b. Verilecek İkinci Süre Kesindir 

C– Kesin Süre İçinde Yapılmayan İşlemi Yapma Hakkı Ortadan Kalkar (HMK m. 94 f. III) 

§ 32. BOŞANMA DAVASINDA ESKİ HALE GETİRME (HMK m. 95–101) 

I. ESKİ HALE GETİRME KOŞULLARI 

A– İşlem İçin Kesin Süre Belirlenmiş Olmalıdır 

1– Kanunların Belirlediği Kesin Süre (HMK m. 94 f. I) 

2– Hâkim Tarafından Belirlenen Kesin Süre (HMK m. 94 f. II) 

B– İşlem Elde Olmayan Sebeplerle Yapılamamış Olmalıdır (HMK m. 95 f. I) 

1– Haklı Sebep Bulunmalıdır 

2– Objektif Sebep Bulunmalıdır 

3– Geçerli Sebep Bulunmalıdır 

C– İşlem İçin Aynı Sonuca Başka Bir Hukuki Yoldan Ulaşılamıyor Olmalıdır (HMK m. 95 f. II) 

D– İşlem İçin Eski Hale Getirme Talep Edilmelidir 

1– Süresinde Talep Edilmelidir (HMK m. 96) 

2– Dilekçeyle Talep Edilmelidir (HMK m. 97) 

3– Hangi Mahkemede İnceleme Yapılacak İdiyse O Mahkemeden Talep Edilir (HMK m. 98 f. I) 

II. ESKİ HALE GETİRME TALEBİNİN İNCELENMESİ 

A– Yargılamanın Ertelenmesine Karar Verilebilir (HMK m. 99) 

B– İcranın Geri Bırakılmasına Karar Verilebilir (HMK m. 99) 

C– Ön Sorunlar Hakkındaki Usule Göre İncelenir (HMK m. 100 f. I) 

III. ESKİ HALE GETİRME TALEBİNİN KARARA BAĞLANMASI 

A– Talebin Reddine Karar Verilebilir 

B– Talebin Kabulüne Karar Verilebilir (HMK m. 100 f. II) 

C– Giderler Hakkında Karar Verilir (HMK m. 101) 

1– Talepte Bulunan Tarafa Yükletilir 

2– Karşı Taraf Giderlerin Artmasına Sebep Olmuşsa Dikkate Alınır 

§ 33. BOŞANMA DAVASINDA ADLİ TATİL (HMK m. 102–104) 

I. ADLİ TATİL SÜRESİ (HMK m. 102) 

II. ADLİ TATİLDE GÖRÜLECEK BOŞANMAYLA İLİŞKİLİ DAVA VE İŞLER (HMK m. 103) 

A– Adli Tatilde Görülebilecek Dava ve İşler 

1– İhtiyati Tedbir, İhtiyati Haciz ve Delillerin Tespiti Gibi Geçici Hukuki Koruma Talepleri İle Bunlara Karşı Yapılacak İtirazlar ve Diğer Başvurular Hakkında Karar Verilmesi 

2– Her Çeşit Nafaka Davaları İle Soybağı, Velayet ve Vesayete İlişkin Dava Ya Da İşler 

a. Her Çeşit Nafaka Davaları 

b. Soybağı Davaları 

c. Velayet Davaları 

d. Vesayet Davaları 

3– Nüfus Kayıtlarının Düzeltilmesi İşleri ve Davaları 

4– Adli Tatilde Yapılmasına Karar Verilen Keşifler 

5– Çekişmesiz Yargı İşleri 

6– Kanunlarda İvedi Olduğu Belirtilen veya Taraflardan Birinin Talebi Üzerine, Mahkemece İvedi Görülmesine Karar Verilen Dava Ve İşler 

B– Koşulları Varsa Dava ve İş Adli Tatilden Sonraya Bırakılabilir 

C– Diğer Dava ve İşlerle İlgili Adli Tatilde Yapılabilecek İşler 

D– Bölge Adliye Mahkemeleri İle Yargıtay İncelemelerinde Adli Tatil Hükümleri Uygulanır 

III. ADLİ TATİLİN SÜRELERE ETKİSİ (HMK m. 104) 

§ 34. BOŞANMA DAVASINDA DAVA ŞARTLARI (HMK m. 114–115) 

I. DAVA ŞARTLARININ KONUSU (HMK m. 114) 

A– Genel Olarak 

B– Dava Şartları 

1– Türk Mahkemelerinin Yargı Hakkının Bulunması (HMK m. 114 f. 1/a) 

a. Yer Bakımından Yargı Hakkının Bulunması 

b. Kişi Bakımından Yargı Hakkının Bulunması 

2– Yargı Yolunun Caiz Olması (HMK m. 114 f. 1/b) 

3– Mahkemenin Görevli Olması (HMK m. 114 f. 1/c) 

4– Mahkemenin Yetkili Olması (HMK m. 114 f. 1/ç) 

5– Tarafların, Taraf ve Dava Ehliyetine Sahip Olmaları (HMK m. 114 f. 1/d) 

a. Tarafların, Taraf Ehliyetine Sahip Olmaları 

b. Tarafların, Dava Ehliyetine Sahip Olmaları 

aa. Davacının Dava Ehliyetine Sahip Olması 

bb. Davalının Dava Ehliyetine Sahip Olması 

6– Temsilcinin Gerekli Niteliğe Sahip Bulunması (HMK m. 114 f. 1/d) 

7– Vekilin Davaya Vekâlet Ehliyetine Sahip Olması (HMK m. 114 f. 1/f) 

8– Usulüne Uygun Düzenlenmiş Bir Vekâletnamesinin Bulunması (HMK m. 114 f. 1/f) 

9– Davacının Yatırması Gereken Gider Avansının Yatırılmış Olması (HMK m. 114 f. 1/g, 120) 

10– Teminat Gösterilmesine İlişkin Kararın Gereğinin Yerine Getirilmesi (HMK m. 114 f. 1/ğ) 

11– Aynı Davanın, Daha Önceden Açılmış ve Hâlen Görülmekte (Derdestlik) Olmaması (HMK m. 114 f. 1/ı) 

a. Davanın Tarafları ve Sıfatları Aynı Olmalıdır 

b. Davanın Konusu Aynı Olmalıdır 

c. Davada Dayanılan Olaylar Aynı Olmalıdır 

12– Aynı Davanın, Daha Önceden Kesin Hükme Bağlanmamış Olması (HMK m. 114 f. 1/i) 

II. DAVA ŞARTLARININ İNCELENMESİ (HMK m. 115) 

A– Dava Şartlarının Varlığını Belirleme 

1– Mahkeme Davanın Her Aşamasında Kendiliğinden Araştırır (HMK m. 115 f. I) 

2– Taraflar Her Zaman İleri Sürebilir (HMK m. 115 f. I) 

B– Dava Şartlarının Noksanlığını Giderme 

1– Noksanlığının Giderilmesi Mümkün İse (HMK m. 115 f. II) 

2– Noksanlık Hüküm Anında Giderilmişse (HMK m. 115 f. III) 

§ 35. BOŞANMA DAVASINDA İLK İTİRAZ (HMK m. 116–117) 

I. İLK İTİRAZIN KONUSU (HMK m. 116 f. I/a) 

II. İLK İTİRAZIN İLERİ SÜRÜLMESİ VE İNCELENMESİ 

A– İlk İtirazın Cevap Dilekçesinde İleri Sürülmesi Zorunludur (HMK m. 117 f. I) 

B– İlk İtiraz Dava Şartlarından Sonra İncelenir (HMK m. 117 f. II) 

C– İlk İtiraz Hakkında Olumlu veya Olumsuz Bir Karar Verilmelidir 

D– İlk İtiraz Ön Sorunlar Gibi İncelenir ve Karara Bağlanır (HMK m. 117 f. III) 

1– İlk İtiraz Konusu Diğer Tarafa Tefhim veya Tebliğ Edilir 

2– Gerekirse Taraflar Davet Edilip Dinlenir 

3– Taraflara Delillerini Sunma Olanağı Verilerek Gösterdikleri Takdirde Delilleri Toplanır 

4– Karar Taraflara Tefhim veya Tebliğ Edilir 

§ 36. BOŞANMA DAVASININ AÇILMASI VE DAVANIN GERİ ALINMASI 

I. DAVANIN AÇILMA ZAMANI (HMK m. 118) 

A– Dilekçenin Kaydedildiği Tarihte Açılmış Sayılır 

B– Dava Dilekçesine Örnek Eklenir 

II. DAVA DİLEKÇESİNİN İÇERİĞİ (HMK m. 119) 

A– Dava Dilekçesinde Bulunacak Hususlar (HMK m. 119 f. I) 

1– Mahkemenin Adı (HMK m. 119 f. I/a) 

2– Davacı İle Davalının Adı, Soyadı ve Adresleri (HMK m. 119 f. I/b) 

3– Davacının Türkiye Cumhuriyeti Kimlik Numarası (HMK m. 119 f. I/c) 

4– Varsa Tarafların Kanuni Temsilcilerinin ve Davacı Vekilinin Adı, Soyadı ve Adresleri (HMK m. 119 f. I/ç) 

5– Davanın Konusu ve Malvarlığı Haklarına İlişkin Davalarda, Dava Konusunun Değeri (HMK m. 119 f. I/d) 

6– Davacının İddiasının Dayanağı Olan Bütün Vakıaların Sıra Numarası Altında Açık Özetleri (HMK m. 119 f. I/e) 

7– İddia Edilen Her Bir Vakıanın Hangi Delillerle İspat Edileceği (HMK m. 119 f. I/f) 

8– Dayanılan Hukuki Sebepler (HMK m. 119 f. I/g) 

9– Açık Bir Şekilde Talep Sonucu (HMK m. 119 f. I/ğ) 

10– Davacının, Varsa Kanuni Temsilcisinin veya Vekilinin İmzası (HMK m. 119 f. I/h) 

1– Davacı İle Davalının Adı, Soyadı ve Adresleri (HMK m. 119 f. I/b) 

2– Davacının Türkiye Cumhuriyeti Kimlik Numarası (HMK m. 119 f. I/c) 

3– Varsa Tarafların Kanuni Temsilcilerinin ve Davacı Vekilinin Adı, Soyadı ve Adresleri (HMK m. 119 f. I/ç) 

4– Açık Bir Şekilde Talep Sonucu (HMK m. 119 f. I/ğ) 

5– Davacının, Varsa Kanuni Temsilcisinin veya Vekilinin İmzası (HMK m. 119 f. I/h) 

1– Mahkemenin Adı (HMK m. 119 f. I/a) 

2– Davanın Konusu ve Malvarlığı Haklarına İlişkin Davalarda, Dava Konusunun Değeri (HMK m. 119 f. I/d) 

3– Davacının İddiasının Dayanağı Olan Bütün Vakıaların Sıra Numarası Altında Açık Özetleri (HMK m. 119 f. I/e) 

4– İddia Edilen Her Bir Vakıanın Hangi Delillerle İspat Edileceği (HMK m. 119 f. I/f) 

5– Dayanılan Hukuki Sebepler (HMK m. 119 f. I/g) 

III. DAVA AÇILIRKEN HARÇ VE GİDER AVANSININ YATIRILMASI (HMK m. 120) 

A– Yargılama Harçlarının Yatırılması (HMK m. 120) 

1– Bağımsız Talep İle İlgili Harç Tamamlatılmalıdır. 

3– Adli Yardım Konusunda Bir Karar Verilinceye Kadar Harç Alınmaz. 

4– Boşanmadan Sonra İstenen Fer’i İstekler Nispi Harca Tabidir. 

6– Duraksama Varsa Açıklama İstenmelidir (HMK m. 31) 

7– Harç Tamamlattırılmadan Müteakip İşlemler Yapılmaz 

B– Gider Avansının Yatırılması (HMK m. 114/g,120) 

1– Niteliği (HMK m. 114 f. 1/g) 

2– Kapsamı (Tarife m. 3) 

3– Belirlenmesi (HMK m. 120 f. I, Yönetmelik m. 205/1) 

4– Ödenmesi (HMK m. 120 f. I, Yönetmelik m. 205/1) 

a. Genel Olarak (HMK m. 120 f. I–II) 

b. Gelir Avansına İlişkin Hükümler Saklıdır (HMK m. 120, f. III) 

5– Yeterli Olmadığının Anlaşılması (HMK m. 120 f. II) 

a. İki Haftalık Kesin Süre Verilir 

b. Yatırılmaması veya Tamamlanmaması Halinde Dava Usulden Reddedilir 

C– Gider Avansında Zaman Bakımından Uygulama (Tarife m. 6) 

D– Gider Avansının İadesi (HMK m. 333, Tarife m. 5, Yönetmelik m. 207) 

IV. DAVA DİLEKÇESİNDE GÖSTERİLEN BELGELERİN VERİLMESİ (HMK m. 121) 

A– Davacının Elinde Bulunan Belgeler Verilir 

1– Asılları Verilir 

2– Örnekleri Verilir 

a. Harç ve Vergiye Tabi Değildir 

b. Sadece Örnekler Verilebilir 

B– Başka Yerlerden Getirtilecek Belge ve Dosyalar İçin Açıklama Yapılır 

V. DAVA DİLEKÇESİNİN TEBLİĞ EDİLMESİ (HMK m. 122) 

A– Mahkeme Tarafından Tebliğ Edilir 

B– Davalıya Tebliğ Edilir 

C– Cevap Süresi Gösterilir 

VI. DAVANIN TERDİTLİ AÇILMASI (HMK m. 111) 

A– Talep Birden Fazla Olmalıdır 

B– Talepler Arasında Aslilik–Ferîlik İlişkisi Kurulmalıdır 

C– Talepler Aynı Dava Dilekçesinde İleri Sürülmelidir 

D– Talepler Arasında Bağlantı Bulunmalıdır 

E– Asli Talebinin Esastan Reddine Karar Verilmeden Fer’î Talep İncelenemez 

VII. DAVANIN BİRDEN FAZLA BOŞANMA SEBEBİNE DAYALI AÇILMASI 

VIII. DAVANIN GERİ ALINMASI (HMK m. 123) 

A– Hüküm Kesinleşinceye Kadar Geri Alınabilir 

1– İDM Aşamasında Geri Alınabilir 

2– İstinaf Aşamasında Geri Alınabilir 

3– Temyiz Aşamasında Geri Alınabilir 

B– Davalının Açık Rızası Bulunmalıdır 

1– Açık Rıza Araştırılmalıdır 

2– Tutanağa Yazılmalıdır (HMK m. 154, f. III/ç) 

C– Davanın Geri Alınmasının Sonuçları 

1– Davadan Feragat Etmiş Sayılmaz 

2– Dava Derdest Olmaktan Çıkar 

3– Dava Açılmamış Sayılır (HMK m. 123 Ek cümle) 

4– Dava Yeniden Açılabilir 

5– Yargılama Giderleri Davacıya Yükletilir 

§ 37. BOŞANMA DAVASINDA CEVAP DİLEKÇESİ (HMK m. 126–131) 

I. GENEL OLARAK 

II. CEVAP DİLEKÇESİ (HMK m. 126–131) 

A– Cevap Dilekçesinin Verilmesi (HMK m. 126) 

1– Cevap Dilekçesi Davanın Açılmış Olduğu Mahkemeye Verilir 

2– Cevap Dilekçesine Örnek Eklenir. 

3– Cevap Dilekçesi Havale Edildiği Tarihte Verilmiş Sayılır. 

4– Cevap Dilekçesinin Örneği Mahkeme Tarafından Davacıya Tebliğ Edilir 

a. Davacıya Tebliğ Edilir 

b. Davacıya Tebliğ Yapılmadan Müteakip İşlemler Yapılamaz 

B– Cevap Dilekçesini Verme Süresi (HMK m. 127) 

1– Kural (HMK m. 127, c. 1) 

2– Ek Süre Verilmesi (HMK m. 127, c.2) 

a. Süresinde Hazırlama Çok Zor yahut İmkânsız Olmalıdır 

b. Cevap Süresi İçinde Mahkemeye Başvurulmalıdır 

c. Ek Süre Cevap Süresinin Bitiminden Başlamalıdır 

d. Ek Süre Bir Ayı Geçmemelidir 

e. Ek Süre Bir Defaya Mahsus Verilebilir 

f. Ek Süre Talebine Yönelik Karar Bildirilmelidir 

C– Cevap Dilekçesinin İçeriği (HMK m. 129) 

1– Cevap Dilekçesinde Bulunacak Hususlar (HMK m. 129 f. I) 

a. Mahkemenin Adı 

b. Davacı İle Davalının Adı, Soyadı Ve Adresleri; Davalı Yurt Dışında İse Yurt İçinde Göstereceği Bir Adres 

c. Davalının Türkiye Cumhuriyeti Kimlik Numarası 

d. Varsa Tarafların Kanuni Temsilcilerinin ve Davacı Vekilinin Adı, Soyadı ve Adresleri 

e. Davalının Savunmasının Dayanağı Olan Bütün Vakıaların Sıra Numarası Altında Açık Özetleri 

f. Savunmanın Dayanağı Olarak İleri Sürülen Her Bir Vakıanın Hangi Delillerle İspat Edileceği 

g. Dayanılan Hukuki Sebepler, 

h. Açık Bir Şekilde Talep Sonucu 

ı. Davalının veya Varsa Kanuni Temsilcisinin Yahut Vekilinin İmzası. 

i. Cevap Dilekçesinde Gösterilen ve Davalının Elinde Bulunan Belgelerin Asıllarıyla Birlikte Örneğinin ve Başka Yerlerden Getirtilecek Belge ve Dosyalar İçin Açıklama 

D– Cevap Dilekçesinde Gösterilen Belgelerin Verilmesi (HMK m. 129 f. II, 121) 

1– Davalının Elinde Bulunan Belgeler Verilir 

a. Asılları Verilir 

b. Örnekleri Verilir 

aa. Harç ve Vergiye Tabi Değildir 

bb. Sadece Örnekler Verilebilir 

2– Başka Yerlerden Getirtilecek Belge ve Dosyalar İçin Açıklama Yapılır 

E– Cevap Dilekçesinin Sonuçları 

1– Cevap Dilekçesi Verilmemesinin Sonucu (HMK m. 128) 

a. Dava Dilekçesinde İleri Sürülen Vakıaların Tamamı İnkâr Edilmiş Sayılır 

b. Hem Asıl İspat Hem de Karşı İspat Bağlamında Delil İleri Sürme Hakkı Kaybedilmiş Olur 

c. Davacının Kusurlu Olduğuna Yönelik Vakıa İleri Süremez 

2– Cevap Dilekçesi Verilmesinin Sonucu (HMK m. 131) 

§ 38. BOŞANMA DAVASINDA KARŞI DAVA (HMK m. 132–135) 

I. BOŞANMA DAVASINDA KARŞI DAVA (HMK m. 132–135) 

A– Karşı Dava Açılabilmesinin Şartları (HMK m. 132.) 

1– Asıl Dava Açılmış ve Hâlen Görülmekte Olmalıdır (HMK m. 132 f. I) 

2– Davalar Arasında Bağlantı Mevcut Olmalıdır (HMK m. 132 f. I) 

3– Süresi İçinde Açılmış Olmalıdır (HMK m. 133 f. II) 

B– Karşı Davanın Şartlar Gerçekleşmeden Açılması (HMK m. 132 f. II) 

1– Asıl Davadan Ayrılmasına Karar Verilir 

2– Gerekiyorsa Dosyanın Görevli Mahkemeye Gönderilmesine Karar Verilir 

3– Asıl Dava Konusuz Kalırsa Ayrı Esasa Kaydedilir 

C– Karşı Davanın Açılması 

1– Cevap Dilekçesiyle Açılabilir (HMK m. 133 f. I) 

2– Esasa Cevap Süresi İçinde Ayrı Bir Dilekçe Verilmek Suretiyle Açılabilir (HMK m. 133 f. I) 

3– Karşı Davaya Karşı Açılamaz (HMK m. 132 f. III) 

D– Karşı Dava İçin Uygulanacak Hükümler 

1– Asıl Davanın Sona Ermesi Karşı Davanın Karara Bağlanmasına Engel Oluşturmaz (HMK m. 134) 

2– Karşı Dava Hakkında Dava İle İlgili Hükümler Uygulanır (HMK m. 135) 

a. Bağımsız Dava Gibi Harca Tabidir 

b. Asıl Davayı Kabul Karşı Dava Sayılamaz 

c. Karşı Dava Yokken Var Gibi Karar Verilemez 

d. Süresinde Yenilenmişse İncelenmelidir 

e. Karşı Dava İçin Karar Verilmelidir 

f. Sadece Karşı Dava İçin Karar Verilemez 

g. Davalar Bağımsızlıklarını Korur 

§ 39. BOŞANMA DAVASINDA CEVABA CEVAP VE İKİNCİ CEVAP (HMK m. 136) 

I. GENEL OLARAK 

II. TARAFLARIN İKİNCİ DİLEKÇELERİ (HMK m. 136) 

A– Cevaba Cevap Dilekçesi (HMK m. 136 f. I) 

1– Cevaba Cevap Dilekçesi Davanın Açılmış Olduğu Mahkemeye Verilir 

2– Cevaba Cevap Dilekçesine Örnek Eklenir. 

3– Cevaba Cevap Dilekçesi Havale Edildiği Tarihte Verilmiş Sayılır. 

4– Cevaba Cevap Dilekçesinin Örneği Mahkeme Tarafından Davalıya Tebliğ Edilir 

a. Davalıya Tebliğ Edilir 

b. Davalıya Tebliğ Yapılmadan Müteakip İşlemler Yapılamaz 

B– İkinci Cevap Dilekçesi (HMK m. 136 f. I) 

1– İkinci Cevap Dilekçesi Davanın Açılmış Olduğu Mahkemeye Verilir 

2– İkinci Cevap Dilekçesine Örnek Eklenir. 

3– İkinci Cevap Dilekçesi Havale Edildiği Tarihte Verilmiş Sayılır. 

4– İkinci Cevap Dilekçesinin Örneği Mahkeme Tarafından Davacıya Tebliğ Edilir 

a. Davacıya Tebliğ Edilir 

b. Davacıya Tebliğ Yapılmadan Müteakip İşlemler Yapılamaz 

C– Kıyasen Uygulanabilecek Hükümler (HMK m. 136 f. II) 

§ 40. BOŞANMA DAVASINDA GENİŞLETME VEYA DEĞİŞTİRME YASAĞI (HMK m. 141) 

I. BOŞANMA DAVASINDA DAVAYI/İDDİAYI GENİŞLETME VEYA DEĞİŞTİRME YASAĞI (HMK m. 141) 

A– Davayı/İddiayı Genişletme veya Değiştirme Yasağının Başlangıcı (HMK m. 141 f. I) 

B– Davayı/İddiayı Genişletme veya Değiştirme Yasağı Kapsamında Kalanlar 

1– Dava Sebebini (Dayanak Vakıaları) Genişletme veya Değiştirme Yasaktır 

2– Talep Sonucunu Genişletme veya Değiştirme Yasaktır 

a. İsteğe Bağlı Talepler Yasak Kapsamındadır 

aa. Maddi Tazminat Talebi (TMK m. 174 f. I) Yasak Kapsamındadır 

bb. Manevi Tazminat Talebi (TMK m. 174 f. II) Yasak Kapsamındadır 

cc. Yoksulluk Nafakası Talebi (TMK m. 175) Yasak Kapsamındadır 

b. İsteğe Bağlı Olmayan Talepler Yasak Kapsamında Değildir 

aa. Tedbir Nafakası Talebi (TMK m. 169) Yasak Kapsamında Değildir 

bb. İştirak Nafakası Talebi (TMK m. 182 f. I) Yasak Kapsamında Değildir 

cc. Velayet Talebi (TMK m. 182 f. I) Yasak Kapsamında Değildir 

dd. Kişisel İlişki Talebi (TMK m. 182 f. II) Yasak Kapsamında Değildir 

c. Yasak Kapsamında Kalan İsteğe Bağlı Talepler Ancak Ayrı Dava Konusu Yapılabilir 

aa. Boşanma Kesinleşmeden Bağımsız Dava Konusu Yapılabilir 

bb. Boşanma Kesinleşmişse Bağımsız Dava Konusu (TMK m. 178) Yapılabilir 

3– Dava Tarihinden Sonra Gerçekleşen Vakıalar 

C– Davayı/İddiayı Genişletme veya Değiştirme Yasağının İstisnaları 

1– Genel Olarak 

2– İstisnalar 

a. Davalının Açık Muvafakati 

b. Islah 

II. BOŞANMA DAVASINDA SAVUNMAYI GENİŞLETME VEYA DEĞİŞTİRME YASAĞI (HMK m. 141) 

A– Savunmayı Genişletme veya Değiştirme Yasağının Başlangıcı (HMK m. 141 f. I) 

B– Savunmayı Genişletme veya Değiştirme Yasağı Kapsamında Kalanlar 

1– Savunma Sebebini (Dayanak Savunma Vakıalarını) Genişletme veya Değiştirme Yasaktır 

2– Talep Sonucunu Genişletme veya Değiştirme Yasaktır 

a. İsteğe Bağlı Talepler Yasak Kapsamındadır 

aa. Maddi Tazminat Talebi (TMK m. 174 f. I) Yasak Kapsamındadır 

bb. Manevi Tazminat Talebi (TMK m. 174 f. II) Yasak Kapsamındadır 

cc. Yoksulluk Nafakası Talebi (TMK m. 175) Yasak Kapsamındadır 

b. İsteğe Bağlı Olmayan Talepler Yasak Kapsamında Değildir 

aa. Tedbir Nafakası Talebi (TMK m. 169) Yasak Kapsamında Değildir 

bb. İştirak Nafakası Talebi (TMK m. 182 f. I) Yasak Kapsamında Değildir 

cc. Velayet Talebi (TMK m. 182 f. I) Yasak Kapsamında Değildir 

dd. Kişisel İlişki Talebi (TMK m. 182 f. II) Yasak Kapsamında Değildir 

c. Yasak Kapsamında Kalan İsteğe Bağlı Talepler Ancak Ayrı Dava Konusu Yapılabilir 

aa. Boşanma Kesinleşmeden Bağımsız Dava Konusu Yapılabilir 

bb. Boşanma Kesinleşmişse Bağımsız Dava Konusu (TMK m. 178) Yapılabilir 

3– Dava Tarihinden Sonra Gerçekleşen Vakıalar 

C– Savunmayı Genişletme veya Değiştirme Yasağının İstisnaları 

1– Genel Olarak 

2– İstisnalar 

a. Davacının Açık Muvafakati 

b. Islah 

§ 41. BOŞANMA DAVASINDA ÖN İNCELEME (HMK m. 137–142) 

I. ÖN İNCELEME SÜRECİ 

A– Dilekçelerin Karşılıklı Verilmesinden Sonra Yapılır (HMK m. 137 f. I) 

B– Tamamlanmadan ve Gerekli Kararlar Alınmadan Tahkikata Geçilemez (HMK m. 137 f. II) 

C– Birleşen Dava İçin de Ön İnceleme Yapılmış Olmalıdır 

II. ÖN İNCELEMENİN KAPSAMI (HMK m. 137 f. I) 

A– Duruşmasız Ön İnceleme (HMK m. 138) 

1– Dava Şartları İncelenir (HMK m. 114–115) 

a. Dilekçelerin Karşılıklı Verilmesinden Sonra İncelenir (HMK m. 137, f. I, c. 1) 

b. Türk Mahkemelerinin Yargı Hakkı ve Yargı Yolundan Sonra İncelenir 

c. Duruşmasız Ön İncelemede Karara Bağlanır (HMK m. 138, c. 1) 

d. Görev Konusunda Tarafları Ön İnceleme Duruşmasında Dinleyebilir (HMK m. 138, c. 2, 140 f. I) 

e. Yetki İtirazından Önce İncelenir (HMK m. 117 f. II) 

2– İlk İtirazlar İncelenir (HMK m. 116–117) 

B– Duruşmalı Ön İnceleme (HMK m. 139–140) 

1– Uyuşmazlık Konuları Tam Olarak Belirlenir 

2– Hazırlık İşlemleri Yapılır 

3– Tarafların Delillerini Sunmaları İçin Gereken İşlemler Yapılır 

a. Usulüne Uygun Dayanılan Delilin Sunulması İçin Ön İnceleme Aşamasında Süre Verilebilir 

b. Usulüne Uygun Dayanılmayan Delilin Sunulması İçin Ön İnceleme Aşamasında Süre Verilemez 

4– Tarafların Delillerinin Toplanması İçin Gereken İşlemler Yapılır 

a. Tanık Dinlenemez 

b. Keşif Yapılamaz 

c. Bilirkişi İncelemesi Yapılamaz 

d. Belge İncelemesi Yapılamaz 

e. Diğer Tahkikat İşlemleri Yapılamaz 

5– Sulhe ve Arabuluculuğa Teşvik Edilir 

6– Tutanağa Geçirme İşlemi Yapılır 

7– Gerekli Kararlar Alınıp Tamamlanmadan Tahkikat İçin Duruşma Günü Verilemez 

III. ÖN İNCELEME DURUŞMASINA DAVET (HMK m. 139) 

A– Duruşma Günü Tespit Edilir (HMK m. 139 c. 1) 

B– Duruşma Günü Bildirilir (HMK m. 139 c. 1) 

C– Duruşma Davetiyesinde İhtarda Bulunulur 

1– Duruşma Davetiyesine ve Sonuçlarına İlişkin Diğer Hususlar (HMK m. 139/a) 

2– Taraflara Sulh İçin Gerekli Hazırlığı Yapmaları (HMK m. 139/b) 

3– Duruşmaya Sadece Taraflardan Birinin Gelmesi ve Yargılamaya Devam Etmek İstemesinin Sonuçları (HMK m. 139/c) 

4– Henüz Sunmadıkları Belgeleri Mahkemeye Sunmaları veya Başka Yerden Getirtilecek Belgelerin Getirtilebilmesi Amacıyla Gereken Açıklamayı Yapmaları (HMK m. 139/d) 

C– Davetiye Tebliği Usulsüz İse Ön İnceleme Geçersiz Duruma Gelir 

IV. ÖN İNCELEME DURUŞMASININ YAPILIŞI (HMK m. 140) 

A– Kural Olarak Tek Duruşmada Tamamlanır (HMK m. 140 f. IV) 

B– Zorunlu Olan Hâllerde Bir Defaya Mahsus Yeni Duruşma Günü Tayin Edilir (HMK m. 140 f. IV) 

C– Dava Şartları ve İlk İtirazlar Hakkında Gerekli Görürse Tarafları Dinler (HMK m. 140 f. I) 

1– Engel Varsa Ön İnceleme Duruşması Tamamlanır 

2– Engel Yoksa Ön İnceleme Duruşmasına Devam Edilir 

D– Tarafların Anlaştıkları ve Anlaşamadıkları Hususları Tespit Eder (HMK m. 140 f. I) 

E– Tespit Edilen Uyuşmazlık İçin Taraflar Sulhe ve Arabuluculuğa Teşvik Edilir (HMK m. 140 f. II) 

F– Sulh ve Arabuluculuğa Teşvikten Sonuç Alınacağı Kanaati Varsa Bir Defaya Mahsus Yeni Bir Duruşma Günü Tayin Edilir (HMK m. 140 f. II) 

G– Kesin Süre İçinde Tam Olarak Yerine Getirilmemesinin Sonucuna Göre Karar Verilir (HMK m. 140 f. V) 

H– Ön İncelemeye Gelinmez ise 

1– Taraflardan Birisi Gelmez İse 

a. Sadece Davacı Gelmez İse 

b. Sadece Davalı Gelmez İse 

2– Taraflardan İkisi Gelmez İse 

V. ÖN İNCELEME DURUŞMASI SONUNDA TUTANAK DÜZENLENMESİ (HMK m. 140 f. III) 

A– Tutanağa Sulh veya Arabuluculuk Faaliyetinin Sonucu Yazılır 

B– Tutanağa Sulh veya Arabuluculuk Faaliyetinin Sonuç Alınamamışsa Anlaşamadıkları Hususlar Yazılır 

C– Tutanak Hazır Bulunanlar Tarafından İmzalanır 

D– Tutanağa Göre Tahkikat Yürütülür 

§ 42. BOŞANMA DAVASINDA TAHKİKAT AŞAMASI (HMK m. 143–185, 187–293) 

I. TAHKİKATIN BAŞLAMASI 

A– Ön İnceleme Tamamlanmış Olmalıdır (HMK m. 137 f. II) 

1– Önce Dava Şartları İncelenmiş Olmalıdır (HMK m. 114–115, 117 f. II) 

2– Sonra İlk İtirazlar İncelenmiş Olmalıdır (HMK m. 116, 117 f. II) 

3– Ön İnceleme Tutanağı Hazırlanmış Olmalıdır (HMK m. 140 f. III) 

B– Tahkikat Yapılmasına Gerek Bulunmalıdır 

II. TAHKİKATIN YAPILIŞI 

A– Bütün İddia ve Savunmalar Birlikte İncelenir (HMK m. 143 f. I) 

B– İddia veya Savunmalardan İncelenme Önceliğine Karar Verilebilir (HMK m. 143 f. II) 

C– Taraflar Davada İleri Sürülen Vakıalar Hakkında Dinlenebilir (HMK m. 144) 

D– Kanunda Belirtilen Süreden Sonra Delil Gösterilemez (HMK m. 145, c. 1) 

E– Koşulları Varsa Sonradan Delil Gösterilebilir (HMK m. 145, c. 2) 

F– Dava Yeterli Derecede Aydınlanmışsa Tahkikatın Bitirilebilir (HMK m. 146) 

§ 43. BOŞANMA DAVASINDA DURUŞMA İŞLEMLERİ (HMK m. 147–153) 

I. DURUŞMA VE BAĞLI KAVRAMLAR 

A– Duruşma 

B– Duruşma Salonu 

C– Duruşma Davetiyesi 

D– Duruşma Tutanağı 

E– Duruşma Günü 

F– Duruşma Disiplini 

G– Duruşma Düzeni 

II. DURUŞMAYA DAVET (HMK m. 147) 

A– Tarafları Duruşmaya Davet Zorunludur (HMK m. 147 f. I) 

B– Taraflara Tahkikat ve Sözlü Yargılama İçin Tek Davet Yapılır (HMK m. 147 f. I) 

C– Taraflara Tahkikat Duruşması Günü Bildirilmelidir (HMK m. 147 f. II) 

1– Duruşma Günü ve Saati Bildirilmelidir 

2– Duruşma Gününün Kalemden Öğrenilmesi İstenilemez 

3– Duruşma Günü Bozma Sonrası Bildirilmelidir 

D– Taraflara Tahkikat Duruşmasına Gelmek İçin Verilecek Süre Uygun Olmalıdır (HMK m. 144 f. II) 

1– Kural Olarak İki Haftadan Az Olamaz 

2– Farklı Süre Belirlenebilir 

a. Gerek Bulunmalıdır 

b. Talep Üzerine Belirlenebilir 

c. Talep Olmadan Belirlenebilir 

d. Süre Uzatılabilir 

e. Süre Kısaltılabilir 

E– Taraflara Çıkarılan Davetiye Meşruhatlı Olmalıdır (HMK m. 147 f. II) 

1– Duruşmaya Yokluklarında Devam Edileceği Uyarısı 

2– Yokluklarında Yapılan İşlemlere İtiraz Edemeyecekleri Uyarısı 

3– Tahkikatın Sona Erdiği Duruşmada Sözlü Yargılamaya Geçileceği 

4– Sözlü Yargılama İçin Duruşmanın Ertelenmesinde Ayrıca Davetiye Gönderilmeyeceği 

5– Yokluklarında HMK m. 150 Hükmü Saklı Kalmak Kaydıyla Hüküm Verileceği 

III. DURUŞMANIN ZAMANI (HMK m. 148) 

A– Kural Olarak 

1– Resmî Çalışma Gününde Yapılır 

2– Resmî Çalışma Saatinde Yapılır 

B– Zorunluluk veya Gecikmesinde Zarar Olan Hâllerde 

1– Resmî Tatil Günlerinde Yapılabilir 

2– Resmî Çalışma Saatleri Dışında Yapılabilir 

C– Taraflar Birlikte İstekte Bulunmuşsa 

D– Duruşmadan Önce Davadan Feragat Kuralı Değiştirmez 

IV. DURUŞMANIN SES VE GÖRÜNTÜ NAKLEDİLMESİ YOLUYLA VEYA BAŞKA YERDE İCRASI (HMK m. 149) 

A– Duruşmanın Ses ve Görüntü Nakledilmesi Yoluyla İcrası (HMK m. 149) 

1– Taraflara İlişkin İşlemlerde (HMK m. 149 f. I) 

a. Taraflardan Birinin Talebi Gerekir 

b. Bulundukları Yerden Duruşmaya Katılabilir 

c. Usul İşlemleri Yapabilir 

2– Vekillerine İlişkin İşlemlerde (HMK m. 149 f. I) 

3– Tanığa, Bilirkişiye ve Uzmana İlişkin İşlemlerde (HMK m. 149 f. II) 

a. Tanığa İlişkin İşlemler (HMK m. 149 f. II, 240) 

b. Bilirkişiye İlişkin İşlemler (HMK m. 149 f. II, 266) 

c. Uzmana İlişkin İşlemler (HMK m. 149 f. II, 293) 

4– Üzerinde Serbestçe Tasarruf Edemeyecekleri Dava ve İşlerde (HMK m. 149 f. III) 

B– Duruşmanın Başka Yerde İcrası (HMK m. 149 f. IV) 

C– Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar (HMK m. 149 f. V) 

V. DURUŞMAYA TARAFLARIN GELMEMESİ VE SONUÇLARI (HMK m. 150) 

A– Taraflar Usulüne Uygun Şekilde Davet Edilmiş Olmalıdır (HMK m. 150 f. I) 

B– Dosyanın İşlemden Kaldırılması Koşulları Gerçekleşmelidir 

1– Taraflar Duruşmaya Gelmemiş ve Mazeret Dilekçesi Göndermemiş Olabilir (HMK m. 150 f. I) 

2– Taraflar Duruşmaya Gelip Davayı Takip Etmeyeceklerini Bildirmiş Olabilir (HMK m. 150 f. I) 

3– Taraflar Duruşmaya Gelmemiş ve Mazeret Dilekçesi Gönderilmiş Olabilir 

a. Mazeret Kabul Edilirse Yeni Duruşma Günü Belirlenir 

b. Mazeret Kabul Edilmezse Dosya İşlemden Kaldırılır 

4– Taraflardan Biri Duruşmaya Gelmemiş Diğeri Gelmiş Olabilir 

a. Gelen Tarafın Talebi Üzerine Dosya İşlemden Kaldırılır (HMK m. 150 f. II) 

b. Gelen Tarafın Talebi Üzerine Gelmeyenin Yokluğunda Duruşmaya Devam Edilir (HMK m. 150 f. II) 

5– Duruşma Gününün Belli Edilmesi İçin Başvuru Gereken Hâllerde Gün Tespit Ettirilmemiş Olabilir (HMK m. 150 f. III) 

C– Geçerli Bir Özrü Olmaksızın Duruşmaya Gelmeyen Taraf Yokluğunda Yapılan İşlemlere İtiraz Edemez. (HMK m. 150 f. I) 

VI. DOSYASI İŞLEMDEN KALDIRILMIŞ DAVANIN YENİLENMESİ (HMK m. 150) 

A– Dosyası İşlemden Kaldırılmış Olan Dava Üç Ay İçinde Yenilenebilir (HMK m. 150 f. IV) 

1– Dava İşlemden Kaldırıldığı Tarihten Başlayarak Üç Ay İçinde Yenilenebilir 

2– Dava Taraflardan Birinin Dilekçe İle Başvurusu Üzerine Yenilenebilir 

3– Yenileme Dilekçesi Duruşma Gün, Saat ve Yeri İle Birlikte Taraflara Tebliğ Edilir 

4– Bir Ay Geçtikten Sonra Yenileme Talebinde Yeniden Harç Alınır 

a. Harç Yenileyen Tarafça Ödenir 

b. Harç Karşı Tarafa Yüklenemez 

c. Harç Verilerek Yenilenen Dava Eski Davanın Devamı Sayılır 

5– Sonradan Yenilenmiş Olan Dava İlk Yenilenmeden Sonra Bir Defadan Fazla Takipsiz Bırakılamaz (HMK m. 150 f. VI) 

B– Dosyası İşlemden Kaldırılmış Olan Dava Üç Ay İçinde Yenilenmeyebilir (HMK m. 150 f. V) 

1– Dava Sürenin Dolduğu Gün İtibarıyla Açılmamış Sayılır 

2– Mahkemece Kendiliğinden Karar Verilerek Kayıt Kapatılır 

3– Açılmamış Sayılan Davadaki Talep Dahi Vaki Olmamış Sayılır (HMK m. 150 f. VII) 

VII. DURUŞMANIN İCRASI (HMK m. 151–153) 

A– Duruşma Düzeni (HMK m. 151) 

B– Duruşmada Soru Yöneltme (HMK m. 152) 

1– Taraf Vekillerinin Soru Yöneltmesi 

2– Tarafların Soru Yöneltmesi 

C– Duruşmada Kayıt ve Yayın Yasağı (HMK m. 153) 

1– Fotoğraf Çekilemez 

2– Ses ve Görüntü Kaydı Yapılamaz 

3– Zorunlu Durumda Mahkemece Çekim Yapılabilir ve Kayıt Alınabilir 

a. Hiçbir Yerde Yayımlanamaz 

b. İzin İle Yayınlanabilir 

c. Dava Dosyasında Saklı Tutulur 

4– Kişilik Haklarını İlgilendiren Belge ve Tutanak İzin İle Yayınlanabilir 

5– Yasağa Aykırı Davranan Hakkında İşlem Yapılır 

a. Duruşma Düzenine Aykırı Davranma İşlemi Yapılır (HMK m. 151) 

b. Ceza Hükümleri Uygulanır (TCK m. 286) 

D– Duruşmada Mazeret Hakkında İşlem Yapılmalıdır 

1– Mazeret Hakkında Ara Kararı Verilmelidir 

2– Mazeret Kabul Edilirse Duruşma Günü Bildirilmelidir 

VIII. DURUŞMA GÜNÜ TEBLİĞİ 

A– Tebliğ İmkansızlığı ve Tebellüğden İmtina (7201 SK m. 21) 

1– Tebliğ Şartları Oluşmalıdır 

a. Muhatap Gösterilen Adreste Bulunmamış Olmalıdır 

b. Muhatap Tebellüğden İmtina Etmiş Olmalıdır 

2– Tebliğ Memuru Araştırma Yapar 

a. Araştırma Adreste Bulunmama Sebebi Bilmesi Muhtemel Kişilerden Araştırılır 

b. Beyanları Tebliğ Mazbatasına Yazılır 

c. Beyanda Bulunanın İsmi Yazılır 

d. Tebliğ Mazbatası İmzalatılır 

e. İmzadan Çekinmeleri Halinde Bu Durumu Yazarak İmzalar 

3– Tebliğ Memuru Tebliğ Olunacak Evrakı Teslim Eder 

a. O Yerin Muhtarına Teslim Edilebilir 

b. O Yerin İhtiyar Heyeti Azasından Birine Teslim Edilebilir 

c. O Yerin Zabıta Amir ve Memurlarına Teslim Edilebilir 

4– Tebliğ Memuru İhbarnameyi Binanın Kapısına Yapıştırır 

5– Tebliğ Memuru Adreste Bulunmama Halinde Bildirim Yapar 

a. En Yakın Komşularından Birine Bildirim Yapar 

b. Varsa Yöneticiye veya Kapıcıya Bildirim Yapar 

a. Tebliğ Memuru Muhatap O Adreste Hiç Oturmamış Olsa Dahi Yapar 

b. Tebliğ Memuru Muhatap O Adresten Sürekli Olarak Ayrılmış Olsa Dahi Yapar 

c. Tebliğ Memuru Teslim ve Yapıştırma İşlemini Yapar 

7– İhbarnamenin Kapıya Yapıştırıldığı Tarih Tebliğ Tarihi Sayılır 

B– Adres Değişikliği Bildirilmelidir (7201 SK m. 35) 

C– Adresi Meçhul Olan Eşe Tebligat İlanen Yapılır (7201 SK m. 28) 

1– Adres Etraflıca Araştırılmalıdır 

2– İlan Şekli (7201 SK m. 29) 

3– İlanın İhtiva Edeceği Kayıtlar (7201 SK m. 30) 

4– İlanen Tebligatta Tebliğ Tarihi (7201 SK m. 31) 

5– Yabancı Ülkedekilere İlanen Tebligat 

Ç– Tebliğ Bilinen Son Adrese Yapılır (7201 SK m. 10) 

1– Bilinen Son Adrese Tebligatın Mümkün Olması 

a. Davalı Türkiye’de Başka Yerde Oturuyorsa 

b. Davalı Yurtdışında Oturuyorsa (7201 SK m. 25) 

D– Tebliğ Yetkisiz Kişiye Yapılmamalıdır 

1– Yakını Olmayana Tebliğ 

2– Kapıcıya Tebliğ 

3– Birlikte Oturmayana Tebliğ 

4– Aynı Yerde Çalışmayana Tebliğ 

5– Ölümle Vekalet İlişkisi Sona Eren Avukata Tebliğ 

6– Köy Muhtarına Doğrudan Tebliğ 

E– Tebliğ Yetkili Kişiye Yapılmalıdır 

1– Kanuni Mümessile Tebliğ (7201 SK m. 11 f. III) 

2– Celse Esnasında Tebliğ (7201 SK m. 36) 

3– Kalemde Tebliğ (7201 SK m. 36) 

4– Avukat Katiplerine ve Stajyerlerine Tebliğ (7201 SK m. 37) 

5– Yaş ve Ehliyet Şartı Olana Tebliğ (7201 SK m. 22) 

F– Belirli Yerde Bulunan Eşe Tebliğ 

1– Cezaevinde Bulunan Eşe Tebligat (7201 SK m. 19) 

2– Belli Bir Yerde veya Evde Meslek ve Sanat İcra Eden Eşe Tebligat (7201 SK m. 17) 

3– Otel, Hastane, Fabrika ve Mektep Gibi Yerlerde Bulunan Eşe Tebligat (7201 SK m. 18) 

4– Asker Eşe Tebligat (7201 SK m. 14–15) 

5– Aynı Konutta Oturan Kişilere veya Hizmetçiye Tebligat (7201 SK m. 16) 

G– İmza Edemeyecek Durumda Olan Eşe Tebliğ (7201 SK m. 24) 

H– Tebliğ Hasıma Yapılmamış Olmalıdır (7201 SK m. 36) 

I– Mektupla Tebligat Yapılamaz 

İ– Vekil Vasıtasıyla Takip Edilen İşlerde Tebligat Vekile Yapılır (7201 SK m. 11 f. I–II) 

1– Kural Olarak 

2– Vekil Birden Çok İse 

3– Vekile Tebligat Zamanı 

4– Vekilin veya Vekalet Verenin Ölümü 

J– Muhatabı Tebliğe Muttali Olmuş İse Muteber Sayılır (7201 SK m. 32) 

K– Tebliğ Bir Mazbata İle Tevsik Edilmelidir (7201 SK m. 23) 

1– Tebliği Çıkaran Merciin Adı 

2– Tebliği İsteyen Tarafın Adı, Soyadı ve Adresi 

3– Tebliğ Olunacak Şahsın Adı, Soyadı ve Adresi 

4– Tebliğin Mevzuu 

5– Tebliğin Kime Yapıldığı 

6– Tebliğ Muhatabından Başkasına Yapılmış İse O Kimsenin Adı, Soyadı ve Adresi 

7– Tebellüğe Ehil Olunduğu (7201 SK m. 22) 

8– Tebliğin Nerede ve Ne Zaman Yapıldığı 

9– Adreste Bulunmama ve İmtina İçin Gösterilen Sebep (7201 SK m. 21) 

11– Tebliğ Evrakı Kime Verilmiş İse Onun İmzası 

12– Tebliğ Memurunun Adı, Soyadı ve İmzası 

L– Resmi ve Adli Tatil Günlerinde Tebligat Yapılabilir (7201 SK m. 33) 

M– İdari İzin Günlerinde Tebligat Yapılabilir 

N– Tebligat Geçerli İse PTT Müdürlüğünün Aksi Düşüncesi Sonuç Doğurmaz 

§ 44. BOŞANMA DAVASINDA TUTANAK (HMK m. 154–158) 

I. TUTANAĞIN KAPSAMI 

A – Tutanağa Yazılacak Olanlar 

1– Genel Olarak Yazılacak Hususlar (HMK m. 154 f. I) 

a. Tahkikat ve Yargılama İşlemlerinin Tümü 

b. Sözlü Açıklamalar 

aa. İki Tarafın Sözlü Açıklamaları 

bb. İlgililerin Sözlü Açıklamaları 

2– Mutlak Olarak Yazılacak Hususlar (HMK m. 154 f. III) 

a. Mahkemenin Adı 

b. Duruşmanın Açıldığı Yer, Gün ve Saat 

c. Hâkim, Zabıt Kâtibi, Hazır Bulunan Taraflar 

d. Varsa Vekiller, Kanuni Temsilciler 

e. Tercümanın Ad ve Soyadı 

f. Yargılamanın Aleni Ya Da Gizli Yapıldığı 

g. Beyanda Bulunana Okunmak ve İmzası Alınmak Kaydıyla Yeminin Edasına İlişkin Beyan 

h. Beyanda Bulunana Okunmak ve İmzası Alınmak Kaydıyla Davanın Geri Alınmasına Muvafakate İlişkin Beyan 

ı. Beyanda Bulunana Okunmak ve İmzası Alınmak Kaydıyla Davadan Feragate İlişkin Beyan 

i. Sulh Müzakereleri İle Sonucu 

j. Beyanda Bulunana Okunmak Kaydıyla Tanık, Bilirkişi veya Uzman Kişi Beyanı 

k. Duruşma Dışında Yapılan İşlemlerin Özeti 

l. Tarafların Sundukları Belgelerin Neler Olduğu 

m. Tarafların Soruşturmaya İlişkin İstekleri 

n. Diğer Kanunların Tutanağa Yazılmasını Emrettiği Konular 

o. Ara Kararları ve Hükmün Sonucu 

p. Karar veya Hükmün Açıklanma Biçimi 

3– Yapılan İşlemlerin Teknik Araçlarla Kayda Alınmış Olması (HMK m. 154 f. V) 

B– Tutanağın Eki Sayılanlar (HMK m. 154 f. IV) 

II. TUTANAĞIN YAZIMI 

A– Hâkim Gözetiminde Yazılır 

B– Zabıt Kâtibi Aracılığıyla Yazılır 

C– Açıklamalar Doğrudan Tutanağa Yazdırabilir 

1– Hâkimin İzni Gerekir 

2– Taraflar veya Diğer İlgililer Yazdırabilir 

3– İlgili Konular Yazdırabilir 

D– Açıklamaların Tamamı Yazılabilir 

E– Açıklamalar Gerekirse Özet Olarak Yazılabilir 

F– Okunaklı Yazılır 

G– Kağıdın Bir Yüzüne Yazılır 

H– Sayfa Numarası Yazılır 

I– Celse Numarası Yazılır 

III. TUTANAĞIN İMZALANMASI 

A– Derhal İmza Atması Gerekenler (HMK m. 155 f. I) 

B– İmza Atamayanların Durumu (HMK m. 155 f. II) 

1– Elinde Parmak Bulunanlar 

2– Elinde Parmak Bulunmayanlar 

a. Mühür Kullanabilir 

b. Özel İşaret Kullanabilir 

IV. TUTANAĞIN İSPAT GÜCÜ (HMK m. 156) 

V. TUTANAK DÜZENLENMESİNDE ZABIT KÂTİBİNİN HAZIR BULUNMASI (HMK m. 157) 

A– Zabıt Kâtibinin Hazır Bulunması Zorunludur (HMK m. 157 f. I) 

B– Zorunluluk Halinde Başka Bir Kimse Görevlendirilebilir (HMK m. 157 f. II) 

VI. TUTANAK ÖRNEĞİ VERİLMESİ (HMK m. 158) 

§ 45. BOŞANMA DAVASINDA DOSYA İLE İLGİLİ İŞLEMLER (HMK m. 159–162) 

I. DOSYANIN DÜZENLENMESİ (HMK m. 159–160) 

A– Dosyaya Belge Konulması (HMK m. 159 f. I) 

B– Dosyanın Başka Yere Gönderilmesi (HMK m. 159 f. II) 

C– Dosya İçin Dizi Listesinin Düzenlenmesi (HMK m. 160) 

II. DOSYANIN İNCELENMESİ (HMK m. 161–162) 

A– Dosyanın Taraflarca İncelenmesi (HMK m. 161) 

B– Dosyanın İlgililerce İncelenmesi (HMK m. 161) 

C– Dosyanın Hâkimin İncelemesine Hazır Tutulması (HMK m.162) 

§ 46. BOŞANMA DAVASINDA ÖN SORUN VE BEKLETİCİ SORUN (HMK m. 163–165) 

I. BOŞANMA DAVASINDA ÖN SORUN (HMK m. 163–164) 

A– Ön Sorunun İleri Sürülmesi (HMK m. 163) 

1– İleri Sürebilecek Olan 

2– İleri Sürme Şekli 

a. Dilekçe Vermek Suretiyle İleri Sürme 

b. Duruşma Sırasında Sözlü Olarak İleri Sürme 

B– Ön Sorunun İncelenmesi (HMK m. 164) 

1– Cevabını Bildirmesi İçin Diğer Tarafa Tefhim veya Tebliğ Eder (HMK m. 164 f. I) 

2– Uyuşmazlık Varsa Hâkim Gerekirse Tarafları Davet Edip Dinledikten Sonra Kararını Verir (HMK m. 164 f. II) 

3– Ön Sorun Hakkındaki Karar Taraflara Tefhim veya Tebliğ Edilir (HMK m. 164 f. III) 

II. BOŞANMA DAVASINDA BEKLETİCİ SORUN (HMK m. 163–165) 

A– Hüküm Verilebilmesinde Bekletici Sorun (HMK m. 165 f. I) 

1– Ceza Davasının Varlığı 

2– Evliliğin İptali Davasının Varlığı 

3– Koruma Kararına Yönelik Davanın Varlığı 

4– Soybağının Reddi Davasının Varlığı 

5– Diğer Bekletici Sorunlar 

B– Davanın İncelenmesi ve Sonuçlandırılmasında Bekletici Sorun (HMK m. 165 f. II) 

§ 47. BOŞANMA DAVALARININ BİRLEŞTİRİLMESİ (HMK m. 166) 

I. AYNI YARGI ÇEVRESİNDE YER ALAN MAHKEMELERDE AÇILAN DAVALARIN BİRLEŞTİRİLMESİ 

A– Aynı Düzey ve Sıfattaki Hukuk Mahkemelerinde Açılmış Davalar Bulunmalıdır (HMK m. 166 f. I) 

1– Bağımsız Dava Olabilir 

2– Karşı Dava Olabilir 

3– Ayrılık veya Boşanma Davası Olabilir 

B– Açılmış Davalar Arasında Bağlantı Bulunmalıdır (HMK m. 166 f. IV) 

1– Davaların Aynı veya Birbirine Benzer Sebeplerden Doğması 

2– Biri Hakkında Verilecek Hükmün Diğerini Etkileyecek Nitelikte Bulunması 

C– Talep Üzerine veya Kendiliğinden Birleştirilebilir (HMK m. 166 f. I) 

1– Talep Üzerine Birleştirilebilir 

2– Kendiliğinden Birleştirilebilir 

D– Birleştirme Kararı İkinci Davanın Açıldığı Mahkemece Verilir (HMK m. 166 f. I) 

E– Birleştirme Kararı Davanın Her Aşamasında Verilebilir (HMK m. 166 f. I) 

F– Davalar İlk Davanın Açıldığı Mahkemede Birleştirilebilir 

G– Birleştirme Kararı İlk Davanın Açıldığı Mahkemeyi Bağlar (HMK m. 166 f. I) 

H– Birleştirme Kararı Derhâl İlk Mahkemeye Bildirilir (HMK m. 166 f. III) 

I– Birleştirilen Davalardaki Talepler Ayrı Olarak Değerlendirilir 

İ– Birleşen Davalar Bağımsızlıklarını Korurlar 

II. AYRI YARGI ÇEVRESİNDE YER ALAN MAHKEMELERDE AÇILAN DAVALARIN BİRLEŞTİRİLEMESİ 

A– Aynı Düzey ve Sıfattaki Hukuk Mahkemelerinde Açılmış Davalar Bulunmalıdır (HMK m. 166 f. II) 

B– Açılmış Davalar Arasında Bağlantı Bulunmalıdır (HMK m. 166 f. IV) 

1– Davaların Aynı veya Birbirine Benzer Sebeplerden Doğması 

2– Biri Hakkında Verilecek Hükmün Diğerini Etkileyecek Nitelikte Bulunması 

C– Talep Üzerine Birleştirilebilir (HMK m. 166 f. II) 

D– Birleştirme Kararı İkinci Davanın Açıldığı Mahkemece Verilir (HMK m. 166 f. II) 

E– Birleştirme Kararı Davanın Her Aşamasında Talep Edilebilir (HMK m. 166 f. I) 

F– Davalar İlk Davanın Açıldığı Mahkemede Birleştirilebilir 

G– Birleştirme Kararı İlk Davanın Açıldığı Mahkemeyi Bağlar (HMK m. 166 f. II) 

H– Birleştirme Kararı Derhâl İlk Mahkemeye Bildirilir (HMK m. 166 f. III) 

I– Birleştirilen Davalardaki Talepler Ayrı Olarak Değerlendirilir 

İ– Birinci Davanın Açıldığı Mahkeme, Talebin Kabulü İle Davaların Birleştirilmesine İlişkin Kararın Kesinleşmesinden İtibaren Bununla Bağlıdır (HMK m. 166 f. II) 

III. KANUN YOLLARI (HMK m. 166 f. V, 168) 

§ 48. BOŞANMA DAVASINDA İSTİCVAP (HMK m. 169–175) 

I. GENEL OLARAK 

II. SORGULANMA KAVRAMI (HMK m. 169–175) 

A– Sorgulanma Vakıaya Yönelik Olabilir 

1– Taraflardan Biri Sorgulanabilir 

2– Kendi Aleyhine Vakıalar İçin Sorgulanabilir 

3– Bir veya Birden Çok Vakıa İçin Sorgulanabilir 

B– Sorgulanma İkrar Elde Etmek İçin Yapılabilir 

III. DİNLENİLME KAVRAMI (HMK m. 31, 144 f. I) 

A– Açıklama Amaçlı Dinlenilme (HMK m. 31) 

1– Belirsiz Hususlarda Dinlenilme 

2– Çelişkili Hususlarda Dinlenilme 

B– Vakıalar Hakkında Dinlenilme (HMK m. 144 f. I) 

§ 49. BOŞANMA DAVASINDA ISLAH (HMK m. 176–182) 

I. ISLAHIN KAPSAMI 

A– Genel Olarak (HMK m. 176 f. I, 194) 

1– Vakıalar Değiştirilebilir 

2– Dava Konusu Değiştirilebilir 

3– Talep Sonucu Değiştirilebilir 

4– Vakıa Eklenebilir 

B– Islahı Gerektirmeyen Durumlar 

1– Yasak Kapsamında Kalmayan Durumlarda 

2– Karşı Tarafın Rıza Gösterdiği Durumlarda 

3– Daraltma Kapsamında Kalan Durumlarda 

4– Maddi Hatanın Düzeltildiği Durumlarda (HMK m. 183) 

C– Islah Yoluna Başvurulamayacak Durumlar 

1– Tarafın Değiştirilmesi 

2– İkinci Tanık Listesi Verilmesi (HMK m. 240 f. II) 

3– Süresi Geçen İlk İtirazın İleri Sürülmesi 

4– İkinci Dava Açılması 

5– Bozma veya Kaldırma Kararından Sonra Tahkikata İlişkin İşlem Yapılmamış Olması (HMK m. 177 f. II) 

6– Feragatin Geçersiz Kılınması 

7– Kabulün Geçersiz Kılınması 

D– Islah Yoluna Başvurulabilecek Durumlar 

1– Terditli Dava Açılabilir (HMK m. 111) 

2– Cevap Dilekçesi Verilebilir (HMK m. 128) 

3– Zamanaşımı Defi İleri Sürülebilir 

4– Dava Yığılması Yapabilir (HMK m. 110) 

5– Bozma veya Kaldırma Kararından Sonra Tahkikata İlişkin İşlem Yapılmışsa Verilebilir (HMK m. 177 f. II) 

6– Ek Talep Yapılabilir 

II. ISLAHIN USULÜ 

A– Islahın Zamanı (HMK m. 177 f. I) 

1– Kural Olarak 

2– İstinafta Islah Yapılamaz (HMK m. 357 f. I) 

B– Islahın Sayısı (HMK m. 176 f. II) 

C– Islahın Şekli 

1– Yapılışı Açısından 

a. Sözlü Olarak (HMK m. 177 f. II) 

b. Yazılı Olarak (HMK m. 177 f. II) 

c. Kötüniyetli Olarak (HMK m. 182) 

2– Kapsamı Açısından 

a. Davanın Tamamen Islahı (HMK m. 180) 

b. Kısmen Islah (HMK m. 181) 

3– Teminat Açısından (HMK m. 178) 

4– Yetki Açısından (HMK m. 74 f. I) 

5– Harç Açısından 

6– İzin Açısından 

7– Delil Bildirme Açısından 

D– Islahın Sonuçları (HMK m. 179) 

§ 50. BOŞANMA DAVASINDA MADDİ HATALARIN DÜZELTİLMESİ (HMK m. 183) 

I. MADDİ HATANIN KONUSU 

A– Hata Dava Dosyasında Bulunan Belgelerde Olmalıdır 

B– Hata Açık Olmalıdır 

1– Açık Yazı Hataları Düzeltilebilir 

2– Açık Hesap Hataları Düzeltilebilir 

II. MADDİ HATANIN TARAFI 

A– Tarafların Hatası Olabilir 

B– Mahkemenin Hatası Olabilir 

III. MADDİ HATANIN DÜZELTİLMESİ 

A– Karar Verilinceye Kadar Düzeltilebilir 

B– Yargılama Giderlerinin Belirlenmesinde Dikkate Alınır 

§ 51. BOŞANMA DAVASINDA TAHKİKATIN SONA ERMESİ (HMK m. 184) 

I. GENEL OLARAK 

II. TAHKİKATIN SONA ERMESİ 

A– Tarafların İddia ve Savunmalarıyla Toplanan Deliller İncelenir (HMK m. 184 f. I) 

B– Tahkikatın Tümü Hakkında Açıklama İçin Söz Verilir (HMK m. 184 f. I) 

C– Tahkikatı Gerektiren Husus Kalmamışsa Tahkikatın Bittiği Tefhim Edilir (HMK m. 184 f. II) 

§ 52. BOŞANMA DAVASINDA İSPAT, KARŞI İSPAT, İKRAR (HMK m. 187–191) 

I. İSPATIN KONUSU (HMK m. 187) 

A– İspatın Kapsamında Kalan Vakıalar 

1– Tarafların Üzerinde Anlaşamadıkları Vakıalar (HMK m. 187 f. I) 

2– Uyuşmazlığın Çözümünde Etkili Olabilecek Vakıalar (HMK m.187 f. I) 

B– İspatın Kapsamında Kalmayan Vakıalar 

1– Çekişmeli Olmayan Vakıalar (HMK m. 187 f. I) 

2– Herkesçe Bilinen Vakıalar (HMK m. 187 f. II) 

3– İkrar Edilmiş Vakıalar (HMK m. 187 f. II) 

a. Genel Olarak 

b. Boşanma Davalarında 

II. İSPAT HAKKI (HMK m. 189) 

A– Kanunda Belirtilen Süre ve Usule Uygun Olarak Kullanılır (HMK m. 189 f. I) 

B– Hukuka Aykırı Olarak Elde Edilmiş Olan Deliller Dikkate Alınamaz (HMK m. 189 f. II) 

1– Hukuka Uygun Elde Edilmiş Olan Deliller 

a. Hayat Alanı Kavramı 

aa. Kamuya Açık Hayat 

bb. Özel Hayat 

cc. Gizli Hayat 

b. Haberli Olarak Kurulu Araçlarla Ortak Yaşam Alanında Elde Edilen Deliller 

c. Haberli Olarak Kurulu Araçlarla Ortak Yaşam Alanı Dışında Elde Edilen Deliller 

d. Araçlarla Uyarı Sonucu Elde Edilen Deliller 

2– Hukuka Aykırı Elde Edilmiş Olan Deliller 

a. Taraflarca Hukuka Aykırı Elde Edilmiş Olan Deliller 

b. Üçüncü Kişilerce Hukuka Aykırı Elde Edilmiş Olan Deliller 

c. Dava Dosyasında Saklanmalıdır 

C– Belirli Delillerle İspatı Gereken Başka Delillerle İspat Olunamaz (HMK m. 189 f. III) 

D– Delilin Caiz Olup Olmadığına Mahkemece Karar Verilir (HMK m. 189 f. III) 

III. İSPAT YÜKÜ (HMK m. 190) 

A– İspat Yükü Kural Olarak Kendi Lehine Hak Çıkaran Tarafa Aittir (HMK m. 190 f. I) 

B– Kanuni Karineye Dayanmada İspat Yükü (HMK m. 190 f. II) 

1– Karine Kavramı 

a. Kanuni Karineler 

aa. Yapısı 

bb. Türleri 

aaa. Adi/Kesin Olmayan Kanuni Karineler 

bbb. Kesin Kanuni Karineler 

b. Fiili Karineler=Emare=Hayatın Olağan Akışı 

2– Kanuni Karinede İspat Yükü 

a. Sadece Karinenin Temelini Oluşturan Vakıayı İspat Yükü Altındadır 

b. Karşı Taraf Kanuni Karinenin Aksini İspat Edebilir 

IV. İSPAT TÜRLERİ 

A– Asıl İspat 

B– Karşı İspat (HMK m. 191) 

C– Aksini İspat 

V. İSPAT ÖLÇÜSÜ 

A– Tam İspat 

B– Yaklaşık İspat 

VI. İSPAT KONUSU KUSUR 

A– Kusur Kavramı 

1– Kusur İlkesi Mutlak Değildir 

2– Dava Açılmaması Hakkın Kötüye Kullanılması Sayılamaz 

3– Kusur Kabul Edilen Vakıalar Açıklanmalıdır 

4– Dayanak Davayı Açan Eş Kusurlu Kabul Edilir 

5– Usuli Kazanılmış Hak Dikkate Alınır 

6– Birden Fazla Boşanma Davasında Tek Kusur Oranı Belirlemesi Yapılır 

7– Özel Boşanma Sebebine Dayalı Boşanma Davalarında Davacının Kusurlu Davranışlarının Dikkate Alınması Suretiyle Kusur Kıyaslaması Yapılamaz 

8– Usulünce Dayanılan Deliller Toplanmadan Kusur Belirlenemez 

9 – Anlaşma Protokolü Sunulması Kusurlu Olunduğuna Karine Teşkil Etmez 

B– Kusur Ölçüsü 

1– Kusursuz Eş 

2– Az Kusurlu Eş 

3– Eşit Kusurlu Eş 

4– Ağır Kusurlu Eş 

5– Tam Kusurlu Eş 

C– Kusur Belirlemesine Esas Alınamayacaklar 

1– Usulüne Uygun Dayanılmayan Vakıalar Esas Alınamaz 

2– Usulüne Uygun Dayanılmayan Deliller Esas Alınamaz 

a. Dayanılmayan Tanıklar 

b. Dayanılmayan Dosyalar 

3– Usulüne Uygun Gösterilmeyen Deliller Esas Alınamaz 

a. Dava Dilekçesinde Gösterilmeyen Deliller Esas Alınamaz 

b. Cevap Dilekçesinde Gösterilmeyen Deliller Esas Alınamaz 

4– Kusur Belirlemesinde Yetersiz Tanık Beyanları Esas Alınamaz 

a. Görgüye Dayanmayan Tanık Beyanları 

b. Soyut Tanık Beyanları 

c. Aktarıma Dayalı Tanık Beyanları 

5– Hukuka Aykırı Nitelikteki Deliller Esas Alınamaz 

6– Feragat Tarihinden Önceki Olaylar Esas Alınamaz 

7– İhtar Tarihinden Önceki Olaylar Esas Alınamaz 

8– Barışma Tarihinden Önceki Olaylar Esas Alınamaz 

9– Üzerinden Uzun Süre Geçmiş Olaylar Esas Alınamaz 

10– Sonrasında Evlilik Birliğinin Sürdürüldüğü Olaylar Esas Alınamaz 

11– İspat Edilmeyen Vakıalar Esas Alınamaz 

D– Kusur Olarak Yüklenemeyecekler 

1– Boşanma İradesinin Açıklanması Kusur Olarak Yüklenemez 

2– Yükümlülük Kapsamı Dışındaki Vakıalar Kusur Olarak Yüklenemez 

3– Bilgisi Dahilinde Gerçekleşmeyen Vakıalar Kusur Olarak Yüklenemez 

4– Dava Tarihinden Sonra Gerçekleşen Vakıalar Kusur Olarak Yüklenemez 

5– İradi Olmayan Vakıalar Kusur Olarak Yüklenemez 

6– Elde Olmayan Sebeplerle Gerçekleşen Vakıalar Kusur Olarak Yüklenemez 

7– Ret Konusu Davada Kusur Olarak Belirlenmeyen Vakıalar Kusur Olarak Yüklenemez 

8– Reddedilen Dava Öncesi Vakıalar Kusur Olarak Yüklenemez 

VII. İKRAR 

A– İkrar Kavramı 

1– Basit İkrar (Adi/Eklemesiz İkrar) 

2– Vasıflı İkrar (Mevsuf/Nitelikli İkrar) 

3– Bileşik İkrar (Mürekkep/Eklemeli İkrar) 

a. Bağlantılı Bileşik İkrar 

b. Bağlantısız Bileşik İkrar 

B– İkrarın Etkisi (HMK m. 188) 

1– İkrar Edilen Vakıalar, Çekişmeli Olmaktan Çıkar 

2– İkrardan Kural Olarak Dönülemez 

3– İkrar Sulh Görüşmeleri Sırasında Yapılmışsa Tarafları Bağlamaz 

C– Boşanma Davasında İkrar (TMK m. 184/3) 

VIII. SOMUTLAŞTIRMA YÜKÜ (HMK m. 194 f. I) 

§ 53. BOŞANMA DAVASINDA DELİLLER (HMK m. 192–198) 

I. GENEL OLARAK 

A– Kesin Deliller 

1– İkrar (HMK m. 188) 

2– Senet (HMK m. 200–224) 

3– Yemin (HMK m. 225–239) 

4– Kesin Hüküm/İlâm (HMK m. 303) 

a. Kesin Hüküm Kavramı 

aa. Kesin Delil Teşkil Eder 

bb. Adli Gerçeği İfade Eder 

cc. Bütün Mahkemeleri Bağlar 

b. Koşulları (HMK m. 303 f. I) 

aa. Her İki Davanın Taraflarının Aynı Olması Gerekir 

bb. Her İki Davanın Dava Sebeplerinin Aynı Olması Gerekir 

cc. İlk Davanın Hüküm Fıkrası İle İkinci Davaya Ait Talep Sonucunun Aynı Olması Gerekir 

c. Etki Alanında Kalanlar 

aa. Hükme Bağlanmış Talepler Hakkında Etkilidir (HMK m. 303 f. II) 

bb. Küllî Halefler Hakkında Etkilidir (HMK m. 303, f. III) 

cc. Devralan, Dava Konusu Şey Üzerinde Sınırlı Bir Ayni Hak veya Fer’î Zilyetlik Kazanan Kişiler Hakkında Etkilidir (HMK m. 303, f. IV) 

d. Etki Alanında Kalmayanlar (HMK m. 303, f. V) 

B– Takdirî Deliller 

1– Kanunda Düzenlenmemiş Deliller (HMK m. 192) 

2– Senet Dışındaki Belgeler/Bilgi Taşıyıcıları (HMK m. 199) 

3– Tanık Beyanı (HMK m. 240–265) 

4– Mahkeme Bilirkişisi Oy ve Görüşü (HMK m. 266–287) 

5– Keşif İncelemesi (HMK m. 288–292) 

6– Uzman/Taraf Bilirkişisi Görüşü (HMK m. 293) 

C– Delil Sözleşmesi (HMK m. 193) 

1– Delil Sözleşmesi Türleri 

a. Münhasır Delil Sözleşmesi 

b. Münhasır olmayan Delil Sözleşmesi 

2– Delil Sözleşmesinin Yapılışı 

3– Boşanma Davasında Delil Sözleşmesi 

II. BOŞANMA DAVASINDA DELİLİN ÖZELLİKLERİ (HMK m. 194–198) 

A– Delilin Gösterilmesi (HMK m. 194 f. II) 

1– Kendiliğinden Kural Olarak Delil Toplayamaz (HMK m. 25 f. II) 

2– Ön İnceleme Duruşmasında Verilen İki Haftalık Kesin Süreden Sonra Kural Olarak Delil İleri Sürülemez (HMK m. 140 f. V) 

3– Sonradan Kural Olarak Delil Gösterilemez (HMK m. 145 c. 1) 

4– Mahkemece Sonradan Delil Göstermeye İzin Verilebilir (HMK m. 145 c. 2) 

a. Yargılamayı Geciktirme Amacı Taşımamalıdır 

b. Önceden Gösterilmesi Mümkün Olmamalıdır 

5– Listede Yer Almayan Kimseler Tanık Olarak Dinlenemez (HMK m. 240 f. II) 

6– Birden Çok Tanık Listesi Verilemez (HMK m. 240 f. II) 

B– Delilin Getirtilmesi (HMK m. 195) 

C– Delilden Vazgeçme (HMK m. 196) 

D– Delilin İncelenmesi (HMK m. 197 f. I) 

E– Delilin İstinabe Yoluyla Toplanması (HMK m. 197 f. II–III) 

F– Delilin Değerlendirilmesi (HMK m. 198) 

§ 54. BOŞANMA DAVASINDA BELGE (HMK m. 199) 

I. BELGE KAVRAMI 

II. BOŞANMA DAVASINDA DELİL OLARAK BELGE 

A– Yazılı Metin 

1– Nafaka Dosyaları 

2– İcra Dosyaları 

3– Ceza Dosyaları 

a. Diğer Deliller Yetersizse Sonucu Beklenmelidir 

b. Sadece Ceza Dosyasına Dayanılmışsa Sonucu Beklenmelidir 

c. Mahkumiyet Kararı Yeterlidir 

d. Hükmün Açıklanmasının Geriye Bırakılması Kararı Yeterlidir 

4– Ret Edilen Boşanma Dosyaları 

5– Hazırlık Evrakı 

6– Kişisel Yazılı Metin 

a. Günlük 

b. Mektup 

7– Kayıtlar 

a. Otel Kayıtları 

b. Pasaport Kayıtları 

c. Bilgisayar Kayıtları 

d. Telefon Kayıtları 

8– Faturalar 

9– Raporlar 

10– Tutanaklar 

B– Basılı Metin 

C– Çizim, Plan, Kroki 

D– Fotoğraf, Film, Görüntü veya Ses Kaydı 

1– Fotoğraf 

2– Film 

3– Görüntü Kaydı 

4– Ses Kaydı 

E– Elektronik Ortamdaki Veriler 

F– Benzer Bilgi Taşıyıcıları 

§ 55. BOŞANMA DAVASINDA YEMİN (HMK m. 225–239) 

I. GENEL OLARAK 

II. DAVALARA GÖRE YEMİN 

A– Boşanma Davasında Yemin 

B– Boşanmanın Eki Olmayan Davada Yemin 

§ 56. BOŞANMA DAVASINDA TANIK (HMK m. 240–265) 

I. TANIKLARIN GÖSTERİLMESİ 

A– Taraf Olmayan Kişiler Tanık Gösterilebilir (HMK m. 240 f. I) 

B– Tanık Listesi Sunulur (HMK m. 240 f. II) 

1– Tanık Dinletmek İstediği Vakıa Gösterilir 

2– Tanıkların Adı ve Soyadı Gösterilir 

3– Tanıkların Tebliğe Elverişli Adresleri Gösterilir 

C– İkinci Tanık Listesi Verilemez (HMK m. 240 f. II) 

D– Tanıkların Adresi Gösterilmemiş veya Gösterilen Adreste Tanık Bulunamamışsa Kesin Süre Verilir (HMK m. 240 f. III) 

1– Adres Gösterilmezse Bu Tanığın Dinlenilmesinden Vazgeçilmiş Sayılır 

2– Gösterilen Yeni Adres Doğru Değilse Bu Tanığın Dinlenilmesinden Vazgeçilmiş Sayılır 

E– Tanık Sayısı Kural Olarak Sınırlandırılamaz 

F– Tanık Usulüne Uygun Şekilde Gösterilebilir 

G– Tanık Giderleri Yatırılmış Olmalıdır 

H– Taraflarca Gösterilmeyen Kişi Tanık Olarak Dinlenemez 

II. TANIKLARIN DAVET EDİLMESİ 

A– Hazır Bulundurulan Tanık Dinlenir (HMK m. 243 f. I) 

B– Taraflara Tanıklarını Hazır Bulundurma Zorunluluğu Yüklenemez 

C– Hazır Bulundurulmayan Tanık Kural Olarak Davetiye İle Çağrılır (HMK m. 243 f. I) 

1– Duruşma Gününden En Az Bir Hafta Önce Tebligat Yapılmalıdır (HMK m. 243 f. II) 

2– Acele Hâllerde Tanığın Daha Önce Gelmesine Karar Verilebilir (HMK m. 243 f. II) 

3– Davetiyeye Gerekli Bilgiler Yazılmalıdır (HMK m. 244) 

a. Tanığın Kimlik Özellikleri 

aa. Tanığın Adı ve Soyadı 

bb. Tanığın Açık Adresi 

b. Tarafların Ad ve Soyadları 

aa. Davacının Ad ve Soyadı 

bb. Davalının Ad ve Soyadı 

c. Tanıklık Yapacağı Konu