Otonom Gemilerin Hukuki Boyutu

Günümüzde başta yapay zekâ teknolojisi olmak üzere navigasyon cihaz ve sistemleri ile iletişim teknolojisindeki devasa değişim ve gelişmeler sayesinde; otonom gemilerin, deniz taşımacılığında yakın bir gelecekte kullanılmaya başlanacağı öngörülmektedir. Nitekim, Uluslararası Denizcilik Örgütü {International Maritime Organization, IMO) 'Otonom Deniz Yüzey Gemileri' (Maritime Autonomous Surface Ship, otonom gemi/MASS) olarak adlandırdığı bu yeni nesil gemileri gündemine almıştır. IMO Deniz Güvenliği Komitesi {Maritime Safety Committee, MSC) öncülüğünde 2017 yılından beri, bu tür gemi operasyonları için yasal bir çerçeve oluşturmak amacıyla mevcut yasal düzenlemelerin revize edilmesi veya yeni düzenlemelerin belirlenmesine yönelik çalışmalar yürütülmektedir. Uluslararası Denizcilik Komitesi (Comite Maritime International, CMI) tarafından ise 2015 yılında otonom gemiler için düzenleyici kapsam belirleme çalışmaları yürütülürken dikkate alınması gereken hususları tespit etmek amacıyla bir çalışma grubu oluşturulmuştur.

İnsan hatasından (human error) ileri gelen deniz kazalarının diğer tüm faktörler içerisindeki oranının %64 ila %96 arasında değiştiği ve bu oranın ortalama %80 olduğu belirtilmekte, otonom gemilerin deniz taşımacılığında kullanılması yoluyla denizde seyir güvenliği ve emniyetinin artacağı düşünülmektedir. Ayrıca, otonom gemiler ile birlikte gemi işletim maliyetinin yaklaşık %40'ını oluşturduğu tahmin edilen gemi adamı kaynaklı giderlerden tasarruf sağlanacağı öngörülmektedir. Ne var ki, gerek yürürlükteki uluslararası sözleşmeler gerekse Türk mevzuatı geleneksel gemiler yani insan unsuru (human element) dikkate alınarak hazırlandığından, bu tür gemi operasyonlarına mevcut düzenlemelerin uygulanabilir olup olmadığı izaha muhtaçtır.

İşte, bu çalışmada; yürürlükteki bazı ulusal ve uluslararası düzenlemelerin otonom gemilere uygulanabilirliği ile otonom gemi teknolojisinin unsurlarının hukuki niteliği incelenecek, bu teknolojinin kullanımından kaynaklı bilhassa sorumluluğa dair sorunlar tespit edilip bunlara ilişkin çözüm önerileri sunulacaktır.