Sosyal Bilimlerde Kategorik Verilerle İlişki Analizi Kontenjans Tabloları Analizi

Sosyal Bilimlerde yapılan birçok bilimsel araştırmada veri toplamak amacıyla anketler düzenlenmektedir. Anket çalışmalarında sorulan sorular çoğunlukla analiz edilecek veri kümesinin nitel değişkenlerini ve/veya kesikli nicel değişkenlerini oluşturmakta ve elde edilen veri kümesi kategorik veriler olarak adlandırılmaktadır. Anket çalışmalarının en önemli amaçlarından biri anket soruları arasındaki ilişkileri ortaya çıkarmaktır. Sosyal Bilimlerde yapılan ankete dayalı saha araştırmalarının çoğunda bu amacı gerçekleştirmek için kontenjans tablolarını temel alan analizler gerçekleştirilmektedir. Pearson Ki–Kare Bağımsızlık Testi bu analizler arasında en çok bilinenidir ancak test uygulamada yetersiz kalmakta veya değişken ölçekleri dikkate alınmadan kullanılmaktadır. Bu kitapta kontenjans tablolarını temel alan alternatif ilişki analizi yöntemleri incelenmektedir.

Bilindiği gibi olumsallık tabloları, çapraz tablolar, frekans tabloları olarak da adlandırılan kontenjans tabloları kategorik değişkenlerin, kategorilerine (şıklarına) göre nasıl dağıldığını frekanslarla gösteren tablolardır. Kategorik değişkenler arasındaki ilişkilerin ortaya çıkarılmasında temel alınan kontenjans tablolarıyla yapılan analizler literatürde “Kategorik Verilerin Analizi (Categorical Data Analysis)” başlığı altında kapsamı oldukça geniş bir alanı oluşturmaktadır. Bu kitap “Kategorik Verilerin Analizi”ne giriş niteliğinde bir eserdir. Kitabın birinci bölümünde kategorik değişken tanımı ve bu değişkenlerin olasılık dağılımları incelenerek, kontenjans tabloları değişken sayılarına göre sınıflandırılmıştır.

İkinci bölümde ikiyönlü kontenjans tablolarında ortak, marjinal ve koşullu olasılık hesaplamaları yapılmış, (2x2) boyutlu tablolarda oranların karşılaştırılmasını sağlayan yöntemler ele alınmış ve iki kategorik değişken arasındaki bağımlılığın araştırılmasında bilinen testlerin yanı sıra parametrik olmayan diğer bazı testler değişkenlerin ölçekleri ve kategori sayıları dikkate alınarak kontenjans tablolarına uyarlanmıştır. Üçüncü bölümde analize bir kontrol değişkeninin (eşdeğişkenin) dahil edilmesi durumunda oluşan üçyönlü kontenjans tablolarında, marjinal ve koşullu üstünlük oranları incelenmiş koşullu bağımsızlığın araştırılmasında en sık kullanılan Cochran–Mantel–Haenszel Testi detaylı olarak ele alınarak koşullu bağımsızlığın araştırıldığı diğer bazı yöntemlerden de söz edilmiştir.